همه چیز درمورد بارداری
مادر شدن یکی از تجربه‌های بی‌نظیر زندگی است که با تغییرات فراوانی همراه است. بسیاری از زنان در مورد این دوران نگرانی‌هایی دارند، اما با داشتن آگاهی کافی درباره سلامت دوران بارداری، شناخت علائم مختلف و پیروی از یک سبک زندگی سالم، می‌توانید این دوره را با آرامش بیشتری پشت سر بگذارید و از سلامت خود و کودکتان محافظت کنید. در این مطلب به تمام مواردی که باید درباره بارداری بدانید، پرداخته‌ایم تا شما را در این مسیر همراهی کنیم.
بارداری چگونه اتفاق می‌افتد؟
بارداری زمانی رخ می‌دهد که اسپرم، تخمک را پس از آزاد شدن از تخمدان بارور میکند. اسپرم میتواند تا حدود 5 روز پس از ورود به بدن زن زنده بماند، بنابراین احتمال بارداری ناخواسته تا 5 روز پس از رابطه جنسی همچنان وجود دارد. تخمک بارور شده سپس به رحم منتقل شده و در آنجا لانه گزینی میکند که این آغاز حاملگی است. به طور متوسط، باردار شدن پس از شروع تلاش برای بارداری و داشتن رابطه جنسی منظم و بدون محافظت حدود 3 ماه طول می‌کشد.
عوامل زیادی میتوانند بر سلامت این دوران تاثیر بگذارند. هر چه زودتر از حاملگی خود آگاه شوید و مراقبت‌های خاص این دوران را آغاز کنید، می‌توانید این دوره را با سلامت بیشتری سپری کرده و نوزادی سالم به دنیا آورید.
بهترین زمان باردار شدن
بهترین زمان نزدیکی برای افزایش شانس باروری روزهای قبل و روز تخمک گذاری است، زیرا احتمال حامله شدن در این دوره به بالاترین حد خود می‌رسد. اسپرم میتواند تا پنج روز در بدن زن زنده بماند، اما تخمک پس از تخمک‌گذاری تنها حدود 24 ساعت قابلیت بارور شدن دارد. بنابراین، داشتن رابطه جنسی در روزهای نزدیک به تخمک‌گذاری، مثلاً از روز 10 تا 16 در یک چرخه 28 روزه، شانس بارداری را افزایش می‌دهد. برای شناسایی این زمان، لازم است که چرخه قاعدگی خود را بشناسید و آن را هر ماه پیگیری کنید. با شناختن علائم تخمک گذاری مانند تغییرات در حجم و قوام ترشحات واژن، افزایش دمای پایه بدن، و درد و گرفتگی شکم میتوان به تعیین زمان تخمک گذاری کمک کرد.
بارداری کامل یا فول ترم به چه معناست؟
بارداری فول ترم یا کامل به حاملگی گفته می‌شود که بین 39 هفته کامل تا 40 هفته و 6 روز به طول می‌انجامند. نوزادانی که فول ترم به دنیا می‌آیند، بیشترین شانس را برای سالم بودن دارند. پزشکان برای توصیف دوره‌های مختلف بارداری از اصطلاحات زیر نیز استفاده می‌کنند:
- زودرس: نوزاد بین 37 هفته کامل و 38 هفته و 6 روز به دنیا می‌آید.
- دیررس: نوزاد بین 41 هفته کامل و 41 هفته و 6 روز به دنیا می‌آید.
- پست ترم: نوزاد پس از 42 هفته به دنیا می‌آید.
چگونه بفهمم باردارم؟
تشخیص بارداری میتواند با استفاده از روش‌های مختلفی انجام شود. این روش‌ها شامل آزمایشات خانگی، آزمایشات خون و معاینات پزشکی هستند. در ادامه به توضیح این روش‌ها می‌پردازیم:
آزمایشات خانگی بارداری
آزمایشات خانگی یا همان کیت‌های تست بارداری خانگی که به نام بیبی چک نیز شناخته می‌شود و در داروخانه‌ها موجود است، میتوانند به راحتی و با دقت نسبی باردار بودن شما را تشخیص دهند. اساس کار این تست‌ها اندازه‌گیری هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG) در ادرار است و معمولاً بعد از چند روز تاخیر در پریود انجام می‌شود. این هورمون پس از لانه‌گزینی تخمک بارور شده در دیواره رحم تولید می‌شود. توجه داشته باشید که اگر نتیجه تست بیبی‌چک مثبت باشد، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید که پس از تایید و انجام سونوگرافی، مراقبت‌های لازم را شروع کنید.
آزمایش خون
دقیق‌ترین روش برای تشخیص بارداری انجام آزمایش خون است که میتواند بارداری را زودتر از تست‌های خانگی تشخیص دهد. این آزمایش نیز هورمون hCG را اندازه‌گیری میکند. هورمون hCG پس از لانه گزینی جنین تولید می‌شود. با این وجود، ممکن است تا عقب افتادن پریود، وجود این هورمون قابل ردیابی نباشد.بعد از به تاخیر افتادن عادت ماهانه، سطح hCG به سرعت افزایش می‌یابد.
معاینات پزشکی
پزشکان با بررسی علائم فیزیکی و انجام سونوگرافی و مشاهده تصویر داخل رحم میتواند باردار بودن شما را تایید کند. توجه داشته باشید تشخیص بارداری به موقع به شما این فرصت را می‌دهد که از سلامت کودک خود مطمئن‌تر باشید و مراقبت‌های لازم را در زمان مناسب دریافت کنید.
بهترین زمان تست بارداری
بهترین زمان برای انجام تست بارداری، چند روز پس از عقب افتادن پریود است. در این زمان، سطح هورمون hCG در ادرار به اندازه‌ای بالا می‌رود که توسط تست‌های خانگی قابل تشخیص باشد. برخی از تست‌های حساس‌تر میتوانند چند روز قبل از موعد پریود نیز نتیجه را نشان دهند، اما برای اطمینان بیشتر، بهتر است صبر کنید تا پریودتان عقب بیفتد. انجام تست بارداری در اولین ادرار صبحگاهی نیز میتواند دقت تست را افزایش دهد، زیرا در این زمان، غلظت هورمون hCG در ادرار بیشتر است.
تعیین سن حاملگی
سن بارداری به تعداد هفته‌ها و روزهایی گفته می‌شود که از اولین روز آخرین قاعدگی زن گذشته است. بنابراین برای اینکه بدانید در هفته چندم هستید باید اولین روز آخرین پریود خود را در تقویم علامت بزنید. البته در برخی زنان با سیکل قاعدگی نامنظم تعیین سن بارداری دشوار است که در چنین شرایطی انجام سونوگرافی، تعیین اندازه رحم در معاینه واژینال و اندازه‌گیری سطح hCG میتوان زمان تقریبی را محاسبه کرد. سن بارداری یکی از عوامل مهم در تعیین تاریخ دقیق زایمان است و میتواند به پزشکان کمک کند تا برنامه‌ریزی‌های مربوط به مراقبت از سلامت مادر و جنین را بهتر انجام دهند.
انواع بارداری
حاملگی میتواند به انواع مختلفی تقسیم شود که هر یک دارای ویژگی‌ها و شرایط خاص خود هستند. رحم تنها بخش از سیستم تولید مثل است که برای رشد جنین مناسب است. اما در برخی انواع بارداری که معمولاً هم با موفقیت به پایان نمی‌رسند جنین در محلی غیر از رحم شروع به رشد میکند.
توجه داشته باشید که هر یک از مواردی که در ادامه معرفی می‌شوند ممکن است با شرایط و عواملی مرتبط باشد که میتواند بر سلامت مادر و جنین تأثیر بگذارد. شایع‌ترین انواع بارداری عبارتند از:
بارداری خارج رحمی؛ یکی از مهمترین انواع بارداری
بارداری خارج رحمی زمانی اتفاق می افتد که تخمک بارور شده در خارج از رحم، معمولاً در لوله فالوپ، لانه گزینی کند که میتواند یک وضعیت خطرناک برای سلامت مادر باشد و نیاز به درمان فوری پزشکی دارد. چنین شرایطی نه تنها برای مادر بلکه برای جنین نیز خطرناک است، زیرا جنین نمی‌تواند به درستی رشد کند. این نوع بارداری نمی‌تواند ادامه یابد و معمولاً با استفاده از دارو یا جراحی متوقف می‌شود.
حاملگی پرخطر
حاملگی پرخطر نوعی از بارداری است که سلامت مادر یا جنین را تهدید میکند و نیاز به مراقبت‌های پزشکی بیشتری دارد. این وضعیت میتواند به دلایل مختلفی رخ دهد، از جمله سن بالای ۳۵ سال یا بارداری در دوران نوجوانی، ابتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت، فشار خون بالا یا اچ‌آی‌وی، مصرف برخی داروها، سابقه عوارض در بارداری‌های قبلی، اضافه وزن و چاقی که خطر ابتلا به مشکلاتی مثل پره‌اکلامپسی و دیابت بارداری را افزایش می‌دهد، و بارداری چندقلو. مراقبت‌های زودهنگام و منظم میتواند به زنان باردار کمک کند تا این دوران را با سلامت سپری کرده و زایمانی بدون عارضه داشته باشند.
بارداری دوقلویی و چند قلویی
بارداری چندقلویی زمانی رخ می‌دهد که دو یا چند تخمک به طور همزمان بارور شده و در رحم لانه‌گزینی می‌کنند. به دلیل رشد همزمان چند جنین، این نوع ریسک بیشتری نسبت به بارداری تک‌قلویی دارد و نیازمند مراقبت‌های ویژه است.
حاملگی پوچ، مولار، هتروتوپیک، شیمیایی و بریچ از دیگر انواع بارداری هستند که کمتر شایع بوده و متاسفانه در برخی موارد نیاز است که خاتمه یابند تا از سلامت مادر محافظت شود.
آشنایی با علائم اولیه بارداری
زنان با توجه به عواملی مانند سن، ژنتیک، وضعیت سلامت و تعداد بارداری‌های قبلی، علائم مختلفی را در شروع این دوران تجربه می‌کنند. برخی از علائم اولیه بارداری را حتی ممکن است قبل از انجام تست در خود مشاهده کنید. تهوع، عقب افتادن قاعدگی، حساس شدن پستان‌ها، سردرد، خستگی، بی‌خوابی از جمله این علائم هستند که در خیلی از زنان از همان ابتدا ظاهر می‌شوند.
نشانه‌های دیگری نیز هستند که در هفته‌های بعد، زمانی که سطح هورمون‌ها تغییر میکند، ظاهر می‌شوند. برخی از علائم بارداری که در بین زنان مشترک است عبارتند از:
عقب افتادن پریود
یکی از اولین و معمول‌ترین دلایل عقب افتادن پریود در زنان، بارداری است. با این وجود، این علامت، لزوماً به معنای باردار بودن شما نیست، به خصوص اگر پریود نامنظم دارید. البته بیماری‌ها و شرایط زیادی وجود دارد که میتوانند باعث تاخیر در پریود شوند.
سردرد
یکی از علائم بارداری، داشتن سردرد است که در اوایل این دوران شایع است و معمولاً ناشی از تغییر سطح هورمون‌ها و افزایش حجم خون است. چنانچه سردردها دردناک یا ادامه‌دار هستند لازم است که حتماً با پزشک در میان بگذارید.
لکه بینی
برخی از زنان خونریزی خفیف و لکه بینی را در اوایل بارداری تجربه می‌کنند که معمولاً خونریزی لانه گزینی جنین در رحم است و یکی دو هفته پس از لقاح اتفاق می‌افتد. خونریزی در اوایل این دوران همچنین میتواند ناشی از مشکلات نسبتاً جزئی مثل عفونت نیز باشد. همچنین گاهی خونریزی نشانه مشکلات خطرناکی مثل سقط جنین، حاملگی خارج رحمی یا جفت سرراهی است.
افزایش ترشحات واژن؛ یکی از اصلی‌ترین علائم بارداری
افزایش ترشحات واژینال یکی از مهمترین علائم بارداری است. تولید این ترشحات ممکن است یک تا دو هفته پس از لقاح، یعنی حتی قبل از قطع پریود افزایش یابد. با پیش رفتن این دوران حجم و قوام ترشحات بیشتر خواهد شد.
توجه داشته باشید که رنگ ترشحات واژن که لُکوره نیز نامیده می‌شود در حالت طبیعی شفاف یا سفید شیری است و بوی ملایمی دارد. اگر ترشحات شما زرد، سبز یا خاکستری با بوی قوی و نامطبوع باشد، غیرطبیعی است که میتواند نشانه عفونت یا مشکلی در بارداری باشد، به خصوص اگر با قرمزی، خارش یا تورم فرج همراه باشد. اگر فکر می‌کنید ترشحات واژینال غیر طبیعی دارید، فوراً به پزشک اطلاع بدهید.
سوزش سردل، گرفتگی و انقباض شکمی، افسردگی، کمردرد، آکنه بارداری، درد لگن، مشکلات گوارشی مانند یبوست، اسهال و استفراغ از دیگر علائم بارداری هستند.
افزایش وزن در بارداری
افزایش وزن در بارداری یک بخش طبیعی و ضروری از این دوره است که به سلامت مادر و رشد مناسب جنین کمک میکند. با این حال، مهم است که این افزایش وزن به طور متعادل و کنترل‌شده باشد. میزان مطلوب افزایش وزن به شاخص توده بدنی (BMI) مادر قبل از حامله شدن بستگی دارد:
- کم‌وزن (BMI کمتر از 18.5): افزایش وزن 12.5 تا 18 کیلوگرم
- وزن طبیعی (BMI 18.5 تا 24.9): افزایش وزن 11.5 تا 16 کیلوگرم
- اضافه‌وزن (BMI 25 تا 29.9): افزایش وزن 7 تا 11.5 کیلوگرم
- چاق (BMI 30 و بالاتر): افزایش وزن 5 تا 9 کیلوگرم
پیگیری وزن‌گیری مناسب و توجه به توصیه‌های پزشک میتواند به شما کمک کند تا بارداری سالمی داشته باشید و از عوارض احتمالی جلوگیری کنید. همچنین، افزایش وزن متعادل میتواند به شما کمک کند تا پس از زایمان سریع‌تر به وزن طبیعی خود بازگردید.
افسردگی در بارداری
افسردگی در بارداری، که به عنوان افسردگی پیش از زایمان نیز شناخته می‌شود، نوعی افسردگی است که در زنان باردار رخ می‌دهد که علت آن میتواند تغییرات هورمونی، استرس و اضطراب مربوط به بارداری و آینده، سابقه شخصی یا خانوادگی افسردگی، و نبود حمایت از سمت همسر و اطرافیان باشد.
احساس مداوم غم و ناامیدی، عدم علاقه یا لذت نبردن از فعالیت‌هایی که قبلاً لذت‌بخش بودند، بی‌خوابی یا خوابیدن بیش از حد، کاهش یا افزایش شدید اشتها و تغییرات وزنی، احساس خستگی شدید یا کمبود انرژی حتی بعد از استراحت کافی، احساس بی‌ارزشی، گناه یا سرزنش خود بدون دلیل مشخص، مشکل در تمرکز، به خاطر نسپردن جزئیات، تصمیم‌گیری حتی افکار مکرر درباره مرگ، خودکشی یا آسیب به خود از جمله علائم افسردگی در بارداری است.
درمان افسردگی در بارداری بسیار مهم است و میتواند شامل ترکیبی از روش‌های درمانی مانند جلسات مشاوره و روان درمانی، مصرف برخی داروهای ضدافسردگی مجاز در این دوران، فعالیت بدنی و مدیریت استرس باشد.
تقویم بارداری (راهنمای هفته به هفته)
دوران بارداری به سه دوره سه‌ماهه اول، دوم و سوم تقسیم می‌شوند که به ترتیب شامل 1-12 هفتگی، 13-28 هفتگی و 29-40 هفتگی می‌باشند. توجه داشته باشید که هر سه‌ماهه دارای نقاط عطفی برای سلامت شما و جنین به شمار می‌رود.
سه ماهه اول بارداری
سه ماهه اول بارداری از از هفته اول تا پایان هفته دوازدهم را شامل می‌شود و رشد جنین در این دوران بسیار سریع است. جنین شروع به ایجاد مغز، نخاع و اندام‌های خود میکند. قلب نیز شروع به تپیدن خواهد کرد. این دوره زمانی بسیار مهم است زیرا پایه‌ریزی رشد و تکامل جنین در این مدت انجام می‌شود. در ادامه به تغییرات مهم و نکات مربوط به سه‌ماهه اول پرداخته می‌شود:
تغییرات در بدن مادر
در سه‌ماهه اول حاملگی، بدن مادر تغییرات زیادی را تجربه میکند که شامل تغییرات هورمونی شامل افزایش سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون، ترشح هورمون(hCG) و علائم بارداری که قبلاً به آن اشاره شد از جمله، حالت تهوع و استفراغ که معمولاً به عنوان تهوع صبحگاهی شناخته می‌شود، قطع قاعدگی، خستگی شدید، حساسیت و تورم سینه‌ها، تکرر ادرار، افزایش ترشحات واژن و تغییرات خلقی و عاطفی می‌شود.
مادران باید توجه داشته باشند که در سه ماهه اول حاملگی، احتمال سقط جنین نسبتاً زیاد است. براساس نتایج مطالعات، از هر 10 بارداری، 1 مورد به سقط جنین ختم می‌شود و حدود 85 درصد از این موارد در سه ماهه اول رخ می‌دهند. اگر علائم سقط ناخواسته جنین مانند درد همراه با خونریزی را تجربه کردید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.
رشد و تکامل جنین در سه ماهه اول
جنین در سه‌ماهه اول بارداری تحولات عمده‌ای را پشت سر می‌گذارد که شامل تشکیل جفت و کیسه آمنیوتیک، تشکیل اندام‌ها مثل دست و پا و ساختارهای اصلی بدن مانند قلب، مغز، کبد و کلیه‌ها، رشد سریع مغز وآغاز حرکات جنین است که ممکن است مادر هنوز احساس نکند. در حدود هفته ششم ضربان قلب را میتوان با سونوگرافی تشخیص داد.
سه ماهه دوم بارداری
سه ماهه دوم بارداری از هفته سیزدهم تا پایان هفته بیست و ششم بارداری را شامل می‌شود. این دوره اغلب به عنوان سه‌ماهه طلایی نیز شناخته می‌شود، زیرا بسیاری از علائم ناخوشایند سه‌ماهه اول کاهش می‌یابند و انرژی و حال عمومی مادر بهبود می‌یابد. در ادامه به تغییرات مهم و نکات مربوط به سه‌ماهه دوم پرداخته می‌شود.
تغییرات در بدن مادر
در سه ماهه دوم حاملگی رحم به تدریج بزرگ‌تر می‌شود و شکم شروع به نمایان شدن میکند. در حدود هفته 17 بارداری، بیشتر زنان حداقل 5 کیلو اضافه کرده‌اند. احساس حرکات جنین در اواسط این سه‌ماهه، بین هفته‌های 16 تا 20، برای اولین بار ممکن است رخ دهد. تیره شدن هاله اطراف نوک سینه، لکه‌های تیره روی پوست، خارش، ترک پوستی و خط تیره‌ای‌ای که روی شکم ظاهر می‌شوند کاملاً طبیعی است و نباید نگران آن شوید. همچنین در این دوران رشد موهای سر و بدن ممکن است تغییر کند که علت آن هم میتواند تغییرات هورمونی باشد.
رشد و تکامل جنین در سه ماهه دوم
در سه ماه دوم بارداری احتمالاً حرکت، لگد زدن و مشت زدن جنین به داخل رحم را احساس خواهید کرد. در این زمان جنین رشد بیشتری دارد و وزن آن افزایش می‌یابد. اندام‌های مختلف و سیستم عصبی و حرکتی، دستگاه گوارش و تنفسی تکامل می‌یابد. شکل‌گیری اجزای صورت، مانند چشم‌ها و گوش‌ها، کامل‌تر می‌شود، میتواند ببیند و بشنود و جوانه‌های چشایی تشکیل می‌شود.
در این مرحله، جنین قادر به شنیدن صداهای محیط خارج از رحم می‌شود و ممکن است به صدای قلب مادر پاسخ دهد. بین هفته‌های 17 تا 20 بارداری، ممکن است با استفاده از سونوگرافی بتوان جنسیت نوزاد را تعیین کرد. جالب است بدانید پس از گذشت 23 هفته از زمان باردار شدن جنین شانس زنده ماندن در خارج از محیط رحم را دارد. با این حال نوزادانی که زودتر به دنیا می‌آیند ممکن است با مشکلاتی مواجه شوند.. هر چه مدت زمان بیشتری جنین در محیط رحم بماند طبیعتاً شانس بیشتری برای سالم به دنیا آمدن دارد.
سه ماهه سوم بارداری
سه ماهه سوم بارداری از هفته بیست و هفتم تا پایان بارداری، یعنی حدود هفته چهلم، ادامه دارد. این دوره زمانی، که معمولاً با آمادگی برای زایمان و تولد نوزاد همراه است، با تغییرات فیزیکی و روانی مهمی در مادر و جنین مشخص می‌شود. در ادامه به تغییرات مهم و نکات مربوط به سه‌ماهه سوم پرداخته می‌شود.
تغییرات در بدن مادر در سه ماهه سوم
در سه ماهه سوم، رحم به طور قابل توجهی بزرگ‌تر می‌شود و شکم مادر به حداکثر اندازه خود می‌رسد و ممکن است احساس خستگی و تنگی نفس بیشتری به هنگام فعالیت‌های روزمره داشته باشد. بدین خاطر ممکن است کشیدگی و ترک‌های پوستی روی شکم بیشتر هم شوند.
افزایش وزن جنین میتواند باعث فشار بر روی مثانه و تکرر ادرار و نیاز بیشتر به دفع ادرار در مادران شود. کمردرد و دردهای لگنی به دلیل افزایش وزن و تغییرات هورمونی در این زمان شایع هستند و تورم پاها و مچ‌ها به دلیل احتباس مایعات و فشار رحم بر روی عروق خونی ممکن است رخ دهد. با نزدیک شدن به زمان زایمان، ممکن است در لگن احساس ناراحتی داشته باشید و پاهایتان متورم شوند، انقباضات شکمی بیشتر شده و ترشح هورمون‌های مربوط به زایمان از جمله اکسی‌توسین نیز در این زمان افزایش پیدا میکند و ممکن است از سینه مادر آغوز یا شیر اولیه نشت کند.
رشد و تکامل جنین در سه ماهه سوم
جنین در این زمان به حداکثر وزن و طول خود می‌رسد. علاوه بر رشد فیزیکی، جنین در سه ماهه سوم بارداری به طور کامل قادر به چرخش در رحم می‌شود، که این موضوع میتواند برای مادران جذاب باشد. در این زمان به سمت پایین لگن حرکت میکند و سر او به سمت دهانه رحم قرار می‌گیرد. سیستم‌های بدن جنین از جمله سیستم تنفس و گوارش تقریباً به طور کامل تکامل یافته و آماده عملکرد در خارج از رحم هستند. کودکتان اکنون میتواند نور را حس کند و چشمان خود را باز و بسته کند.
در این دوران به چه مراقبت‌هایی نیاز دارم؟
مراقبت های دوره بارداری برای سلامتی شما و جنین بسیار مهم است. پایبندی به معاینات دوره‌ای و انجام چکاپ‌ها به پزشک اجازه می‌دهند که نظارت بهتری بر سلامت شما داشته و عوارض بارداری را زودتر تشخیص دهد. پزشک همچنین مطمئن می‌شود که جنین طبق انتظار رشد میکند یا خیر. برخی از مراقبت‌های لازم در حاملگی که توسط پزشک انجام می‌شود عبارتند از:
- معاینه فیزیکی از جمله معاینه پستان، لگن یا تست پاپ اسمیر
- بررسی علائم بارداری، سبک زندگی و عادات روزمره
- اندازه‌گیری فشار خون و وزن
- کنترل ضربان قلب جنین
- اندازه‌گیری شکم برای بررسی رشد جنین
- غربالگری‌ها و سایر آزمایشات لازم این دوران. غربالگری‌ها مشخص می‌کنند که آیا جنین در معرض ریسک برخی بیماری‌های مادرزادی مانند سندرم داون است یا خیر.
- درخواست آزمایش خون برای بررسی کم خونی و دیابت بارداری و بررسی سطح هورمون‌ها
- بررسی وجود عفونت‌هایی مانند سیفلیس و HIV
- سونوگرافی
- تصمیم‌گیری در مورد زایمان
تعداد ویزیت‌های دوره بارداری
تعداد دقیق ویزیت‌های بارداری متفاوت است. زنان مبتلا به برخی بیماری‌ها یا عوارض ممکن است نیاز داشته باشند که بیشتر به پزشکشان مراجعه کنند. اگر بارداری شما سالم است و هیچ نگرانی وجود ندارد، برنامه ویزیت‌های پزشک معمولاً به این صورت است:
- تا هفته 28 بارداری هر چهار هفته یکبار
- از هفته 28 تا 36 هر دو هفته یکبار
- از هفته 36 تا زمان زایمان هفته‌ای یکبار
علائم خطر در بارداری
در دوران بارداری، شناخت علائم خطرناک بسیار مهم است تا بتوانید به موقع اقدامات لازم را انجام دهید. در صورت مشاهده هر یک از این علائم خطرساز بارداری باید فوراً با پزشک خود تماس بگیرید:
- خونریزی یا لکه‌بینی واژینال
- درد شدید شکم یا لگن
- تب بالا
- ترشحات غیرعادی واژن
- کاهش حرکت جنین
- تورم شدید دست‌ها، پاها یا صورت
- سردرد شدید یا مداوم
- تاری دید، دوبینی، یا تغییرات ناگهانی در بینایی
- درد و سوزش در هنگام ادرار
- افزایش وزن ناگهانی و شدید
- احساس نشت مایع از واژن
- درد قفسه سینه یا تنگی نفس
اگر هر یک از این علائم در بارداری را تجربه کردید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید. تشخیص زودهنگام و درمان این مشکلات میتواند به حفظ سلامت مادر و جنین کمک کند.
رژیم غذایی مناسب این دوران
تغذیه در بارداری و رژیم غذایی سالم در این دوران تقریباً مشابه رژیم غذایی سالم معمول شماست؛ فقط باید 340 تا 450 کالری در روز بیشتر مصرف کنید. تغذیه بارداری باید ترکیبی سالم از مواد غذایی در رژیم روزانه باشد تا نیاز مادر و جنین را تامین کرده و سلامت این دوران را فراهم کند.
بایدهای غذایی در بارداری
زنان باردار نسبت به زنان دیگر به مقادیر بیشتری از برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی نیاز دارند. اسید فولیک و روی دو نمونه از این مواد هستند. به منظور تامین نیازهای تغذیه‌ای خاص این دوران لازم است که مادر ترکیب متناسب و متعادلی از انواع مواد غذایی دریافت کند. از جمله مواد غذایی لازم و مفید این دوران برای تامین ویتامین و ریزمغذی‌ها عبارتند از:
- کربوهیدرات‌های پیچیده که در غلات سبوس‌دار، نان و برنج قهوه‌ای و حبوبات یافت می‌شود.
- گوشت کم‌چرب
- سبزیجات و میوه‌های تازه
- چربی‌های سالم مانند امگا3 که در ماهی‌های چرب مانند سالمون و مغزها موجود است.
توجه داشته باشید که اگر از قبل رژیم غذایی سالمی داشته‌اید، فقط باید تغییرات جزئی ایجاد کنید. مایعات، فیبر و غذاهای غنی از آهن در زمان حاملگی اهمیت ویژه‌ای دارند.
مواد غذایی ممنوعه در بارداری
شاید این سوال برایتان پیش بیاید که در این دوران از کدام غذاها اجتناب کنم. وقتی باردار هستید، خوردن انواع غذاهای سالم برای شما و کودکتان مفید است. با این وجود، برخی از مواد غذایی هستند که نباید در این زمان مصرف کنید زیرا ممکن است شما را بیمار کنند یا به کودکتان آسیب برسانند. برخی از مواد غذایی نیز وجود دارند که خوردن آنها بی‌خطر است، اما باید مراقب باشید که مقدار بیش از حدی از آنها مصرف نکنید. اصلی‌ترین غذاها و خوراکی‌هایی که باید در زمان بارداری از آنها اجتناب کنید:
- پنیرهای نرم
- گوشت، ماهی و غذاهای دریایی نیم پز یا خام
- میوه‌ها و سبزیجات شسته نشده یا آماده که پوست‌کنده و خرد شده هستند
- بستنی قیفی دستگاهی
- تخم مرغ نیم‌پز یا خام
- شیر غیر پاستوریزه
- الکل
- نوشیدنی‌های انرژی‌زا
برخی مواد غذایی مانند نوشابه، قهوه، شکلات بخاطر وجود کافئین ، ماهی به دلیل محتوای بالای جیوه و جگر هم بخاطر آلودگی و میزان زیاد ویتامین A باید در دوران بارداری محدود شوند. توجه داشته باشید که لازم نیست کافئین را به طور کامل قطع کنید، اما بیش از 200 میلی‌گرم در روز مصرف نکنید. یک شات قهوه اسپرسو و یک فنجان چای به ترتیب 145 و 50 میلی‌گرم کافئین دارند.
مصرف مکمل‌های غذایی برای زنان باردار
زمانی‌که متوجه شدید که باردار هستید، می‌توانید با استفاده از مکمل‌ها ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن خود را افزایش دهید. با این حال، قبل از مصرف هرگونه مکمل غذایی، حتماً برچسب محصول را مطالعه کنید و با پزشک خود مشورت کنید. اگرچه مصرف برخی مکمل‌ها مانند اسید فولیک حتی از قبل از بارداری ضروری است، اما برخی دیگر ممکن است غیرضروری بوده و حتی باعث مسمومیت ویتامینی شوند، هرچند این موارد نادر هستند. به طور معمول، یک مکمل بارداری توصیه شده توسط پزشک شامل ترکیبی از مواد مغذی است که برای داشتن یک بارداری سالم نیاز دارید.
انجام ورزش در زنان حامله
ورزش در بارداری برای سلامت مادر و جنین و پیشگیری از مشکلات شایع این دوران از جمله فشار خون بالا ضروری است. برخی از تمرینات توصیه شده در این دوران شامل پیاده‌روی، یوگای بارداری، شنا، پیلاتس بارداری و حرکات کگل هستند. برخی از مزایای ورزش در بارداری میتوان به بهبود خواب، آرامش و بهبود خلق‌وخو و آمادگی بدن برای زایمان اشاره کرد. اما باید توجه داشته باشید که انجام هرگونه فعالیت بدنی باید با مشورت پزشک انجام شود.
ورزش در بارداری برای بیشتر زنان بی‌خطر است، اما برخی از زنان باردار بسته به شرایط سلامت‌شان از انجام هرگونه فعالیت بدنی منع می‌شوند. برخی دیگر نیز ممکن است نیاز داشته باشند روتین ورزشی خود را تغییر دهند تا با شرایط جدید و سطح انرژی پایین‌تر بدنشان سازگار شود. قبل از شروع یا ادامه هر نوع فعالیت بدنی، با پزشک یا مربی خود مشورت کنید تا مطمئن شوید ورزش‌های انتخابی برای شما بی‌خطر هستند.
ماساژ در زمان باردار شدن
تکنیک‌های تمدد اعصاب میتوانند به کاهش استرس و اضطرابی که ممکن است در این دوران احساس کنید، کمک کنند. اگر به دنبال راهی برای حفظ آرامش خود هستید، با مشورت پزشک می‌توانید ماساژ بارداری را امتحان کنید. ماساژ برای از بین بردن تنش و استرس خفیف مفید است و ممکن است به کاهش دردهای بدنی و عضلانی نیز کمک کند. ماساژ در اکثر مواقع دوران بارداری بی‌خطر است، اما برخی مراکز از انجام آن در سه ماهه اول اجتناب می‌کنند، زیرا خطر سقط جنین در این دوره بیشتر است.
توجه داشته باشید که حتماً پیش از انجام ماساژ، تایید پزشک خود را دریافت کنید و به مراکز مخصوص و معتبر مراجعه کنید. برخی روغن‌های ماساژ ممکن است برای زنان باردار مناسب نباشند. نگرانی اصلی در مورد مصرف روغن‌ها این است که آیا این مواد میتوانند از مادر به جنین منتقل شوند و به رشد او آسیب برسانند یا خیر. این موضوع نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.
اهمیت خواب و استراحت در زنان باردار
استراحت و خواب کافی در دوران بارداری اهمیت زیادی دارد و میتواند به سلامت مادر و جنین کمک کند. در این دوران، بدن شما نیاز به انرژی بیشتری دارد و استراحت مناسب میتواند به کاهش خستگی و افزایش انرژی، کاهش استرس، تنظیم فشار خون، تنظیم هورمون‌ها و بهبود خلق و خو کمک کند. در ادامه، نکاتی برای داشتن خواب و استراحت بهتر و روش صحیح خوابیدن در بارداری آورده شده است:
پوزیشن مناسب خواب: خوابیدن به پهلوی چپ توصیه می‌شود زیرا جریان خون به جفت و جنین را بهبود می‌بخشد و فشار کمتری بر روی کبد شما وارد میکند.
استفاده از بالش: استفاده از بالش‌های بارداری میتواند به راحتی شما در حین خواب کمک کند و از دردهای عضلانی جلوگیری کند.
رعایت یک برنامه خواب منظم: سعی کنید هر شب در زمان مشخصی به رختخواب بروید و صبح‌ها در زمان مشخصی بیدار شوید.
اجتناب از کافئین و غذاهای سنگین: مصرف کافئین و غذاهای سنگین قبل از خواب میتواند خواب شما را مختل کند. بهتر است این مواد را در ساعات پایانی روز مصرف نکنید.
تمرینات تنفسی و مدیتیشن: تمرینات تنفسی و مدیتیشن میتوانند به آرامش شما کمک کنند و کیفیت خواب شما را بهبود بخشند.
محیط خواب آرام و تاریک: ایجاد محیطی آرام، تاریک و خنک برای خواب میتواند به بهبود کیفیت خواب شما کمک کند. استفاده از پرده‌های تاریک و تنظیم دمای اتاق خواب میتواند موثر باشد.
فعالیت بدنی منظم: فعالیت بدنی منظم مثل پیاده‌روی میتواند به بهبود کیفیت خواب شما کمک کند.
آیا داشتن رابطه جنسی بی خطر است؟
رابطه جنسی در دوران بارداری معمولاً بی‌خطر است و میتواند به حفظ نزدیکی عاطفی بین زوجین کمک کند. با این حال، تغییرات جسمی و هورمونی ممکن است بر تمایلات جنسی و راحتی زن باردار تأثیر بگذارد. حالت تهوع، خستگی، افزایش وزن و تغییرات بدنی همگی روی تمایلات جنسی اثرگذار بوده و ممکن است زنان را به داشتن رابطه بی‌میل کند.
در خصوص نگرانی‌های جنسی در بارداری باید گفت که جنین توسط مایع آمنیوتیک و دیواره رحم محافظت می‌شود و تا موقعی که مشکلات مربوط به جفت وجود نداشته باشید می‌توانید رابطه جنسی داشته باشید. در زنانی که بارداری چندقلویی، جفت سرراهی و برخی عوارض بارداری دارند باید در مورد داشتن رابطه جنسی، پوزیشن مناسب و محدودیت‌های عمل جنسی با پزشک خود مشورت کنند.
عوارض شایع در زنان باردار
در زمان حاملگی، برخی از زنان ممکن است با عوارضی روبرو شوند که نیاز به مراقبت ویژه دارند. این عوارض میتوانند بر سلامت مادر و جنین تأثیر بگذارند. بیماری‌های زمینه‌ای مانند فشار خون بالا، دیابت یا بیماری‌های قلبی عروقی خطر ابتلا به عوارض بارداری را افزایش می‌دهند. اگر یکی از این بیماری‌ها را دارید، مطمئن شوید که در طول این دوران تحت نظارت و درمان دقیق هستید. در غیر این صورت، عوارض آن میتواند منجر به سقط جنین، رشد ضعیف جنین و نقایص مادرزادی شود. برخی از شایع‌ترین عوارض بارداری عبارتند از:
پره اکلامپسی
پره‌اکلامپسی یکی از جدی‌ترین عوارض بارداری است که با فشار خون بالا مشخص می‌شود. این حالت معمولاً پس از هفته 20 بارداری رخ می‌دهد و اگر به‌موقع تشخیص و درمان نشود، میتواند برای مادر و جنین خطرناک باشد. پره‌اکلامپسی نیازمند نظارت دقیق و مراقبت‌های ویژه است.
دیابت بارداری
دیابت بارداری وضعیتی است که در آن سطح قند خون در برخی از زنان باردار بالا می‌رود. این نوع دیابت معمولاً در نیمه دوم این دوران تشخیص داده می‌شود و میتواند برای مادر و جنین خطراتی به همراه داشته باشد. مدیریت صحیح دیابت بارداری از طریق رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی منظم و پایش مستمر قند خون میتواند به کاهش خطرات و عوارض ناشی از این بیماری کمک کند.
زایمان زودرس
زایمان زودرس زمانی اتفاق می‌افتد که نوزاد قبل از هفته 37 بارداری به دنیا می‌آید. این وضعیت میتواند خطرات جدی برای نوزاد به همراه داشته باشد، زیرا بسیاری از ارگان‌ها و سیستم‌های بدن نوزاد هنوز به‌طور کامل تکامل نیافته‌اند. مراجعه منظم به پزشک برای ارزیابی وضعیت بارداری و سلامت جنین و انجام آزمایش‌های ضروری مانند سونوگرافی و تست‌های دیگر میتوان خطرات زایمان زودرس را کاهش داد و به حفظ سلامت مادر و نوزاد کمک کرد.
رسیدگی به موقع به این عوارض بارداری میتواند آسیب وارده به مادر یا نوزاد را به حداقل برساند.
مصرف دارو توسط زنان باردار
مصرف دارو در دوران بارداری باید با احتیاط و تحت نظر پزشک انجام شود، زیرا برخی داروها میتوانند به جنین آسیب برسانند. تعیین اینکه کدام داروها را می‌توانید مصرف کنید و از کدام داروها باید اجتناب کنید میتواند دشوار باشد. پزشک به شما کمک میکند که فوایدی را که یک دارو برای سلامتی شما دارد، با خطرات احتمالی آن برای جنین بسنجید و از مصرف برخی داروها اجتناب کنید.
از پزشک در مورد داروهایی که می‌توانید در زمان بارداری مصرف کنید، حتی داروهای بدون نسخه برای مشکلات جزئی مثل سردرد، سوال کنید. توجه داشته باشید که پزشک باید از سوابق پزشکی شما و هرگونه حساسیت دارویی که دارید مطلع باشد.
لیست کارهای ممنوعه در زمان حاملگی
در طول دوران بارداری، برخی از فعالیت‌ها و مواد ممکن است برای سلامت مادر و جنین ضررآور باشند. در زیر لیستی از کارهای ممنوعه و مواردی که در طول این دوران باید اجتناب شوند آمده است:
طب سوزنی و ماساژ
اگرچه برخی از درمان‌های مکمل مثل طب سوزنی و ماساژ، معمولاً در دوره بارداری بی‌خطر تلقی می‌شوند، اما باز هم بازه‌های زمانی هست که نباید این کارها را انجام داد. به طور مثال، شکم در 3 ماه اول نباید ماساژ داده شود.
تماس با گربه خیابانی
توکسوپلاسموز یک عفونت شایع است که در اکثر پرندگان و پستانداران از جمله انسان رخ می‌دهد و میتواند مشکلات جدی در بارداری ایجاد کند. این انگل در مدفوع گربه یا خاک یا خاک گربه آلوده به مدفوع یافت می‌شود. اگرچه خطر ابتلا به این عفونت در زمان بارداری بسیار کم است، اما اگر در مراحل اولیه به توکسوپلاسموز مبتلا شوید، خطر سقط جنین افزایش می‌یابد و میتواند باعث کوری و آسیب مغزی در نوزاد شود.
محصولات پاک‌کننده و شوینده‌ها
قبل از استفاده از هرگونه شوینده برچسب محصولات پاک‌کننده را بررسی کنید تا مطمئن شوید که هیچ هشدار ایمنی برای زنان باردار وجود ندارد. هنگام تمیز کردن اتاق و استفاده از این مواد از تهویه مناسب اطمینان حاصل کنید و پنجره‌ها و درها را باز کنید.
رنگ مو
طبق نتایج بیشتر مطالعات رنگ کردن موها در دوره بارداری بی‌خطر است. با این حال مطالعات کمی در این زمینه انجام شده است. برخی مطالعات نیز نشان داده‌اند که دزهای بسیار بالای مواد شیمیایی موجود در رنگ مو ممکن است باعث آسیب شود. بسیاری از زنان تصمیم می‌گیرند برای رنگ کردن موهای خود تا بعد از هفته 12 بارداری صبر کنند زیرا در این زمان خطر آسیب مواد شیمیایی به نوزاد بسیار کمتر است. همچنین گذاشتن رنگ روی تارهای مو و نه ریشه خطر مواجهه با مواد شیمیایی رنگ را کاهش می‌دهد.
اسکن با اشعه ایکس و عکسبرداری دندان
در دوران بارداری، بهتر است تا حد امکان از عکسبرداری با اشعه ایکس اجتناب کنید. پزشک شما میتواند ارزیابی کند که آیا میتوان اسکن و درمان را تا پس از زایمان به تأخیر انداخت یا خیر. همچنین، هنگام مراجعه به پزشکان مختلف، حتماً آنها را از بارداری خود مطلع کنید.
اگر نیاز به عکسبرداری از دندان با اشعه ایکس داشته باشید، دندانپزشک معمولاً تا زمان تولد فرزندتان صبر میکند، هرچند در بیشتر موارد اشعه ایکس دندان تأثیری روی شکم یا ناحیه لگن ندارد. در صورتی که انجام نوعی رادیولوژی بی‌خطر باشد، پزشک یا متخصص مربوطه شما را برای انجام آن راهنمایی و ارجاع می‌دهد.
پایان دوران بارداری و زایمان
مدتی پس از ماه چهارم بارداری، ممکن است شروع به تجربه انقباضات براکستون هیکس یا زایمان کاذب کنید. این انقباضات کاملاً طبیعی هستند و رحم را برای زایمان واقعی آماده می‌کنند. انقباضات براکستون هیکس در فواصل منظم رخ نمی‌دهند و شدت آنها افزایش نمی‌یابد. اگر قبل از هفته 37 انقباضات منظم را تجربه کنید، ممکن است زایمان زودرس باشد. در این صورت باید با پزشک تماس بگیرید.
انقباضات زایمان به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: انقباضات اولیه و انقباضات فعال. انقباضات اولیه معمولاً بین 30 تا 45 ثانیه طول می‌کشند و در ابتدا با فاصله‌های زیاد از هم رخ می‌دهند. در مراحل پایانی زایمان اولیه، این فاصله‌ها به حدود پنج دقیقه کاهش می‌یابند. در زایمان طبیعی، انقباضات به تدریج فشرده‌تر و شدیدتر می‌شوند.
پیشگیری از باردار شدن مجدد بعد از زایمان
پیشگیری از بارداری مجدد بعد از زایمان شامل انتخاب روش‌های جلوگیری از بارداری و آگاهی از زمان بازگشت باروری است. برخی از این روش‌های پیشگیری عبارتند از:
شیردهی انحصاری: شیردهی به نوزاد به طور کامل و بدون استفاده از تغذیه تکمیلی میتواند به طور موقت مانع از تخمک‌گذاری شود و به عنوان یک روش طبیعی پیشگیری از بارداری عمل کند.
قرص‌های ضدبارداری: پس از مشاوره با پزشک، می‌توانید از قرص‌های ضد بارداری مخصوص دوران شیردهی استفاده کنید که حاوی پروژسترون هستند و بر تولید شیر تاثیر منفی نمی‌گذارند.
آی‌یو‌دی (IUD): دستگاه داخل رحمی یک روش بلندمدت و مؤثر است که میتواند چند هفته پس از زایمان قرار داده شود.
کاندوم: استفاده از کاندوم نه تنها به پیشگیری از باردارشدن کمک میکند، بلکه از بیماری‌های مقاربتی نیز جلوگیری میکند.
تزریق پروژسترون: تزریق هورمون پروژسترون هر سه ماه یکبار یک روش مؤثر و طولانی‌مدت برای پیشگیری از بارداری است.
روش‌های طبیعی: اگر تمایلی به استفاده از روش‌های هورمونی یا دستگاه‌های داخل رحمی ندارید، می‌توانید از روش‌های طبیعی مانند پیگیری دوره‌های قاعدگی و اجتناب از رابطه جنسی در روزهای پرخطر استفاده کنید.
همیشه بهتر است پیش از انتخاب هر روش پیشگیری از بارداری، با پزشک خود مشورت کنید تا بهترین گزینه را براساس وضعیت سلامتی و نیازهای شما تعیین کند.
اگرچه بارداری معمولاً دوره‌ای پر از شادی و خوشحالی است، اما میتواند برای مادران آینده منبع استرس و فشار نیز باشد. احساساتی چون شادی، ترس، انتظار و بسیاری دیگر در این دوران تجربه می‌شود. بدن شما دستخوش تغییرات زیادی خواهد شد و تشخیص اینکه چه چیزهایی طبیعی هستند و چه چیزهایی نیاز به توجه دارند، ممکن است دشوار باشد. طبیعی است که در این دوران سوالات زیادی درباره آنچه در پیش دارید و اقدامات لازم برای داشتن یک بارداری سالم داشته باشید. بهترین کاری که می‌توانید انجام دهید این است که به طور منظم به پزشک خود مراجعه کنید. در این سفر تحول‌آمیز، پزشک شما بهترین منبع حمایت و راهنمایی خواهد بود. هر سوالی که دارید، از او بپرسید تا خیالتان راحت باشد.
سوالات متداول
چه در حال برنامهریزی برای بارداری باشید، چه باردار یا در حال شیردهی، بهترین و مطمئنترین گزینه، پرهیز کامل از نوشیدن الکل است زیرا مصرف آن میتواند به جنین آسیب برساند.
مقدار اضافه وزن در زنان باردار بسته به شرابطشان و وزن قبل بارداری متفاوت است. در حالت معمول افزایش وزن مجاز زنان باردار بین 11 تا 15 کیلوگرم است.
باکتریها میتوانند به داخل مجرای ادرار زنان نفوذ کنند و به سمت مثانه حرکت کنند. در دوره بارداری، جنین فشار بیشتری به مثانه وارد میکند که میتواند باعث گیر افتادن باکتری در داخل آن و ایجاد عفونت شود.
خوردن بادام زمینی یا مواد غذایی حاوی آن مثل کره بادام زمینی در دوره بارداری ایرادی ندارد، مگر اینکه به آنها حساسیت داشته باشید.
