کم خونی در بارداری و راه‌‌های درمان آن
اگر در زمان بارداری تعداد گلبول‌های قرمزی که اکسیژن را در بدن مادر حمل می‌کنند به کمتر از سطح طبیعی کاهش یابند، موجب کم خونی در بارداری می‌شود و توانایی انتقال اکسیژن به جنین نیز مختل می‌شود. این مشکل که اختلال شایعی در زنان باردار است میتواند باعث احساس خستگی، سرگیجه و تنگی نفس شود و در بیشتر موارد با اصلاح رژیم غذایی برطرف می‌شود. در این مطلب با مشکل کم خونی در بارداری، انواع کمخونی در زنان باردار، علائم و روش‌های درمان آن آشنا می‌شوید.
کم خونی در زنان باردار
زمانیکه باردار می‌شوید بدن برای حمایت از رشد جنین حجم خون در گردش بدن مادر را افزایش می‌هد. کم خونی بارداری یا آنمی زمانی اتفاق می‌افتد که تولید این میزان خون اضافه با مشکل روبرو شده و گلبول‌های قرمز کافی برای حمل اکسیژن به سراسر بدن وجود ندارد. گلبول های قرمز خون (RBC) حاوی پروتئین مهمی به نام هموگلوبین هستند.
این پروتئین اکسیژن را در خود نگه می‌دارد و به گلبول‌های قرمز کمک می‌کند تا اکسیژن را از ریه‌ها به بدن منتقل کنند. هموگلوبین همچنین به انتقال دی اکسید کربن به ریه‌ها و خروج آن از بدن کمک می‌کند. طبیعی است که در صورت داشتن کم خونی بارداری بدن اکسیژن کافی از خون دریافت نکرده و عملکردش دچار اختلال می‌شود.
انواع کم خونی در زنان باردار
بیش از 400 نوع کم خونی وجود دارد. برخی از آنها در دوران بارداری شایع‌تر هستند، از جمله:
- کم خونی فقر آهن
- کم خونی ناشی از کمبود اسید فولیک
- کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12
کمخونی ناشی از فقر آهن
کم خونی ناشی از فقر آهن شایعترین نوع کم خونی در دوران بارداری است و به‌‌دلیل افزایش نیاز به اکسیژن برای جنین و مادر به‌وجود می‌آید. این نوع کمخونی زمانی ایجاد می‌شود که بدن به دلیل کمبود دریافت یا جذب آهن قادر به تولید هموگلوبین کافی نیست.
کمخونی ناشی از کمبود اسیدفولیک
مغز استخوان برای تولید سلول‌های قرمز خون، به فولات یا اسیدفولیک نیاز دارد. در دوران بارداری، نیاز به فولات بیشتر از زمان غیربارداری است و گاهی رژیم غذایی به‌تنهایی پاسخگوی تامین کافی این ویتامین نیست.
در صورت کمبود فولات، بدن قادر به تولید کافی گلبول‌های قرمز خون نخواهد بود و همانطور که گفته شد اکسیژن‌رسانی دچار مشکل می‌شود. به همین دلیل، بسیاری از زنان باردار از زمان قبل از بارداری نیاز به مصرف مکمل‌های اسیدفولیک دارند. کمبود این ویتامین با عوارضی مانند نقص سیستم عصبی جنین و وزن کم در زمان تولد مرتبط است.
کمخونی ناشی از کمبود ویتامین B12
ویتامین B12 نیز از جمله ویتامین‌های ضروری برای تولید گلبول‌های قرمز خون است. دریافت ناکافی این ویتامین از طریق رژیم غذایی با خطر کاهش تولید سلول‌های قرمز خون و ابتلا به کمخونی بارداری همراه است. زنانی که در رژیم غذایی خود به‌اندازه کافی فرآورده‌های غذایی حیوانی مانند گوشت، مرغ، لبنیات و تخم‌مرغ مصرف نمی‌کنند، بیشتر در معرض این نوع کمخونی قرار می‌گیرند.
چه کسانی بیشتر در معرض آنمی بارداری هستند؟
در طول بارداری، میزان خون بدن بین 20 تا 30 درصد افزایش می‌یابد. این بدان معناست که بدن شما برای تولید گلبول‌های قرمز بیشتر به آهن بیشتری نیاز دارد. در صورت داشتن شرایط زیر، ریسک بیشتری برای ابتلا به کم خونی دارید:
- بارداری دوقلویی یا چندقلویی
- دریافت ناکافی آهن از رژیم غذایی
- بارداری‌های پی در پی با حداقل زمان بین بارداری‌ها
- قاعدگی‌های سنگین قبل از بارداری
- استفراغ مکرر به دلیل تهوع صبحگاهی
علائم کم خونی در بارداری چیست؟
کمخونی در مراحل ابتدایی خفیف بوده و ممکن است متوجه علائمی نشوید. با گذشت زمان، ممکن است شایع ترین علائم کم خونی در بارداری ظاهر شوند که عبارتند از:
- خستگی
- احساس سردی
- تنگی نفس
- سرگیجه یا ضعف
- ضربان قلب سریع
- سردرد
- پوست رنگ پریده یا خشک یا پوستی که به راحتی کبود می‌شود
- زبان دردناک
- حرکت ناخواسته پا (سندرم پای بیقرار)
علت کم خونی بارداری چیست؟
نیاز به افزایش حجم خون برای تامین نیازهای جنین اصلی‌ترین دلیل کم خونی بارداری است. دریافت ناکافی آهن کافی، ویتامین B12 یا اسید فولیک باعث می‌شود که بدن نتواند گلبول‌های قرمز بیشتری بسازد و کمخونی اتفاق بیفتد.
سایر دلایل کم خونی بارداری که در زنان غیر باردار نیز رخ می‌دهد عبارتند از:
- برخی بیماری‌ها، از جمله کم خونی داسی شکل و تالاسمی
- اهدای خون
- قاعدگی شدید قبل از بارداری
- زخم و پولیپ
- خونریزی
عوامل دیگری همچون عفونت‌ها، برخی بیماری‌ها، مصرف برخی داروها و مشکلات تغذیه‌ای نیز می‌توانند علت کمخونی در دوران بارداری باشند.
عوارض کم خونی در بارداری
کمخونی بارداری میتواند عوارض مختلفی برای مادر و جنین به همراه داشته و با گذشت زمان بدتر شرایط بدتر هم می‌شود. وجود اکسیژن بسیار کم در خون میتواند به اندام‌ها آسیب برساند. همچنین قلب را مجبور می‌کند تا سخت‌تر کار کند و ریسک ابتلا به مشکلاتی مانند آریتمی (ضربان قلب نامنظم)، بزرگ شدن قلب و نارسایی قلبی را افزایش می‌دهد. از دیگر عوارض کم خونی در بارداری برای مادر عبارتند از:
- تنگی نفس
- زایمان زودرس
- افزایش خطر عفونت‌ها
- خطر از دست دادن خون شدید در زمان زایمان
آنمی بارداری چه عوارضی برای جنین دارد؟
جنین در حال رشد برای دریافت مقدار کافی آهن، ویتامین B12 و اسید فولیک به ذخایر بدن مادر متکی است. کم خونی میتواند رشد جنین را به ویژه در سه ماهه اول تحت تاثیر قرار دهد.
اگر کم خونی درمان نشود، کودک در معرض خطر ابتلا به کم خونی بعد از تولد قرار می‌گیرد که میتواند منجر به مشکلاتی در رشد از جمله تاخیر در رشد کودک شود که از مهم‌ترین عوارض کم خونی بارداری برای جنین است. همچنین، کم خونی ریسک زایمان زودرس و داشتن نوزاد دارای وزن پایین را افزایش می‌دهد.
تشخیص کم خونی در بارداری
یکی از اولین آزمایشاتی که در زنان باردار در اولین مراجعه‌شان به پزشک انجام می‌شود آزمایش شمارش کامل خون (CBC) برای اندازه‌گیری هموگلوبین و هماتوکریت است که برای تشخیص کمخونی بارداری به کار می‌رود. پزشک از نتایج این آزمایش برای بررسی موارد زیر استفاده می‌کند:
- تعداد گلبول‌های قرمز و اندازه و شکل آنها (که میتواند بیماری‌های خاصی مانند کم خونی داسی شکل را نشان دهد)
- مقدار ذخیره آهن بدن شما
توجه داشته باشید که تنها راه تشخیص کم خونی در دوران بارداری انجام آزمایش خون است و همانطور که پیش‌تر اشاره شد علائم کم خونی بارداری خیف بوده و یا اصلا متوجه علائمی نشوید.
کم خونی شدید در بارداری
کم خونی شدید بارداری زمانی است که نتایج شمارش کامل خون مقدار هموگلوبین را بین 6.5 تا 7.9 گرم در دسی لیتر (g/dL) نشان دهد. اگر نتیجه آزمایش شما نشان دهد که کم خونی شدید بارداری دارید، علاوه بر راهکارهای تغذیه‌ای و توصیه به مصرف غذاهای غنی از آهن و فولات، پزشک ممکن است توصیه کند که خون تزریق کنید.
درمان کم خونی بارداری
ممکن است اولین سوالی که به ذهن شما برسد این باشد که برای کم خونی در بارداری چه قرصی بخوریم. توجه داشته باشید که درمان کم خونی در بارداری به شدت و علت آن بستگی دارد. معمولاً پس از تشخیص، برای جبران کمبودهای مواد مغذی مرتبط با نوع کمخونی و پیشگیری از عوارض احتمالی برای مادر و جنین مصرف مکمل از جمله آهن و اسیدفولیک توصیه می‌شود. اصلاح رژیم غذایی برای تامین اسیدفولیک، آهن، ویتامین ث و ب12 نیز از اقدامات اصلی درمان کم خونی در دوران بارداری است.
اگر هم که یک عامل زمینه‌ای مانند عفونت یا بیماری کلیوی علت کمخونی باشد، برطرف کردن علت زمینه‌ای بخشی از روند درمان خواهد بود.
در موارد شدید هم، که اصلاح رژیم غذایی و مصرف مکمل‌های خوراکی کافی نباشند، ممکن است نیاز به تزریق خون یا تزریق آهن داخل وریدی باشد.
درمان خانگی آنمی بارداری
بهترین راه برای درمان کم خونی بارداری، اطمینان از دریافت مقادیر کافی آهن، B12 و اسید فولیک است. بدین منظور باید هر روز یک مولتی ویتامین مخصوص دوران بارداری که توسط پزشکتان تجویر شده است مصرف کنید. شاید هم لازم باشد که از قرص آهن استفاده کنید بنابراین با پزشکتان در مورد اینکه چه مکملی برای شما بهتر است، صحبت کنید.
اصلاح رژیم غذایی و مصرف انواع غذاهای مغذی نیز میتواند کمک کننده باشد. از مواد غذایی سرشار از آهن مانند اسفناج، گوشت گاو بدون چربی و بوقلمون بیشتر استفاده کنید. مواد غذایی سرشار از ویتامینهایی که به جذب آهن در بدن کمک می‌کنند مانند ویتامین C نیز مهم هستند. از جمله این مواد غذایی می‌توان به مرکبات، گوجه فرنگی، اسفناج، فلفل دلمه‌ای وسایر سبزیجات تازه اشاره کرد.
چه غذاهایی برای رفع کم خونی در بارداری مفید است؟
شاید برایتان سوال باشد چه غذاها و چه میوه هایی برای کم خونی در بارداری مفید است. برای مقابله با آنمی در این دوران بسته به نوع آن غذاهای غنی از آهن، اسید فولیک و ویتامین ب12 به رفع این مشکل کمک می‌کند. در ادامه لیستی از مواد غذایی سرشار از این ویتامین‌ها و مواد معدنی آورده شده است:
- مواد غذایی غنی از آهن: شامل گوشت قرمز، مرغ و بوقلمون، حبوبات، سبزیجات برگدار تیره مانند اسفناج و کلم بروکلی، دانه‌ها و مغزها
- مواد غذایی حاوی ویتامین C: شامل انواع مرکبات، فلفل دلمه‌ای، انگور، بروکلی، گوجه فرنگی
- مواد غذایی غنی از اسید فولیک: شامل سبزیجات برگدار تیره، حبوبات، جوانه گندم، زرده تخم‌مرغ، آب پرتقال، مغزها و دانه‌ها
- مواد غذایی غنی از ویتامین B12: شامل انواع محصولات حیوانی مانند گوشت، ماهی، تخم‌مرغ، لبنیات
با ترکیب این مواد غذایی در رژیم غذایی روزانه، می‌توان کمبودهای مربوط به آهن، اسیدفولیک و ویتامین B12 را تا حد زیادی جبران کرد که به پیشگیری از کمخونی در بارداری نیز کمک می‌کند.
پیشگیری از کم خونی در بارداری
بهترین کاری که می‌توانید برای پیشگیری از کم خونی بارداری انجام دهید، خوردن حداقل 30 میلی گرم آهن در روز است که برای اطمینان از دریافت این مقدار می‌توانید از متخصصین تغذیه مشاوره بگیرید. اگر نمی‌توانید این مقدار آهن را از رژیم غذایی خود دریافت کنید، با پزشک در مورد مصرف مکمل آهن صحبت کنید.
همچنین باید روزانه یک مکمل مخصوص دوران بارداری مصرف کنید. در صورت امکان، باید مصرف مولتی ویتامین بارداری را از قبل از بارداری شروع کنید. برخی از مکمل‌های بارداری حاوی آهن کافی نیستند؛ بنابراین، با پزشکتان صحبت کنید تا ببینید کدام نوع مکمل بارداری برای شما بهتر است.
به خاطر داشته باشید که ممکن است همه اقدامات لازم را انجام دهید و همچنان در دوره بارداری آنمی خفیف داشته باشید. لازم به یادآوری است که دلیل آنمی بارداری افزایش طبیعی حجم خون است. اگر احساس خستگی، سرگیجه یا سایر علائم کم خونی بارداری دارید، پزشک را مطلع کنید.
بنابر آنچه گفته شد، بدن برای تولید گلبول‌های قرمز و هموگلوبین به منبع پایداری از آهن و سایر ریزمغذی‌ها نیاز دارد. بدون این ذخایر، بدن هموگلوبین کافی برای حمل درست اکسیژن به اندام‌های شما تولید نمی‌کند. کمخونی در دوران بارداری یک مشکل بسیار رایج است، زیرا بسیاری از زنان در این دوره به دلیل افزایش نیازهای بدن به آهن، اسیدفولیک و ویتامین B12، این مواد مغذی را به اندازه کافی از رژیم غذایی خود دریافت نمی‌کنند. کمبود این مواد میتواند به تولید ناکافی گلبول‌های قرمز و مشکلاتی مانند خستگی، ضعف و افزایش خطر عوارض بارداری منجر شود. درمان هم بستگی به شدت و نوع کمخونی دارد و معمولاً شامل اصلاح رژیم غذایی، مصرف مکمل، تزریق خون یا آهن به شکل وریدی است.
سوالات متداول
کمبود آهن و کمخونی فقر آهن در بارداری شایع است. با این وجود، برای محافظت از سلامت مادر و جنین و پیشگیری از عوارض ناخواسته نیاز به درمان دارد.
سرگیجه، سردرد، تپش قلب، پوست رنگپریده از شایعترین علائم کمخونی بارداری است.
خیر. کم خونی در دوران بارداری مستقیماً منجر به سقط جنین نمیشود، اما کم خونی شدید میتواند باعث عوارض بارداری شود که منجر به سقط شود.
به طور مستقیم تاثیری روی بارداری ندارد، اما ممکن است باردارشدن را سخت‌تر کند. بنابراین در صورت داشتن کمخونی قبل از تصمیم به بارداری با پزشک مشورت کنید.
