چندقلوزایی
در سال های اخیر به دلیل رواج یافتن استفاده از درمانهای ناباروری و کمک باروری، چند قلوزایی نسبت به گذشته بیشتر شده است. حاملگی چندقلویی به بارداری با دو یا چند جنین گفته می شود که می تواند شامل دوقلوها، سه قلوها یا قلهای بیشتر باشد. بدیهی است که هرچه تعداد جنینها افزایش یابد، مراقبتهای دوران بارداری نیز بیشتر میشود.
در این مطلب با این نوع از انواع بارداری، خطرات، مراقبتهای خاص و عوارض بارداری چندقلویی آشنا میشوید.
بارداری چند قلویی
اگر همزمان دو یا بیش از دو جنین در رحم رشد کنند، بارداری دوقلویی یا چندقلویی اتفاق میافتد. چندقلویی یکی از انواع بارداری محسوب میشود. معمولا ریسکهای مرتبط با بارداری چندقلویی نسبت به تکقلویی بیشتر است. احتمال وقوع بارداری چند قلویی کم بوده و انجام برخی کارها میتواند باعث وقوع این نوع بارداری شود، مصرف برخی داروها و انجام روشهای درمان ناباروری احتمال بروز این بارداری را افزایش میدهد.
انواع بارداری چند قلویی
گاهی اوقات نوزاد متولد شده دقیقاً شبیه به هم، یعنی همسان هستند و گاهی اوقات بیشتر از خواهر و برادرهای معمولی دیگر به هم شباهت ندارند، یعنی ناهمسان هستند. این نوع بارداری انواع مختلفی دارد که هرکدام میتواند اتفاق بیفتد. در ادامه برخی از شایعترین انواع بارداری چندقلویی را معرفی خواهیم کرد.
دوقلوهای همسان
تخمک بارورشده با یک تخمک و یک اسپرم ساخته میشود. اگر تخمک بارور به دو قسمت تقسیم شود، که گاهی اتفاق میافتد، دوقلوهای همسان تشکیل میشوند. در این حالت، هر دو رویان از نظر ژنتیکی همسان هستند، بنابراین نوزادان دیانای (DNA) یکسانی دارند. این بدان معناست که کودکان شما ویژگیهای مشترک بسیاری خواهند داشت. اما گاهی اوقات دوقلوهای همسان میتوانند ظاهری متفاوت از هم داشته باشند. دلیلش این است که ظاهر آنها تحت تأثیر محیط نیز قرار میگیرد.
دوقلوهای ناهمسان
در این نوع بارداری، دو تخمک مجزا بارور شده و در رحم رشد خواهند کرد. نوزادان در این نوع بارداری ظاهری شبیه یا متفاوت دارند و میتوانند همجنس یا از جنس متفاوت هستند.
بارداری دوقلویی غیرهمسان کمترین خطر را بین همه انواع حاملگی چند قلویی دارد. چرا که جنینها در این بارداری، جفت و کیسه آمنیوتیک مخصوص خود را دارند و با توجه به این مساله خطرهای این بارداری با بارداری تکقلویی مشابه است.
سه قلو، چهارقلو، پنج قلو یا قلهای بیشتر، میتوانند ترکیبی از چند قلوهای همسان و غیرهمسان باشند.
عواملی که باعث بارداری چند قلویی میشوند
چرا بعضی از زنان احتمال بیشتری برای چندقلوزایی دارند؟ چند مورد میتواند احتمال آن را تحت تأثیر قرار دهد که برخی از آنها شامل موارد زیر است:
داروهای باروری: به عنوان مثال، اگر زنی نتوانسته باردار شود، پزشک ممکن است مصرف دارو برای افزایش تعداد تخمکهای آزادشده از تخمدان را توصیه کند. این کار میتواند احتمال باردار شدن او و احتمال به دنیا آوردن چندقلوهای ناهمسان را افزایش دهد.
لقاح آزمایشگاهی یا آیویاف: لقاح مصنوعی یا IVF زمانی است که پزشک تخمکها را از تخمدانها برمیدارد و این کار معمولاً پس از مصرف داروهای باروری صورت میگیرد. تخمکها در خارج از رحم با اسپرم بارور میشوند و سپس دوباره داخل رحم قرار میگیرند. از آنجا که این کار میتواند دشوار و غیرقابل پیشبینی باشد، اغلب دو یا چند رویان داخل رحم گذاشته میشود تا احتمال رشد حداقل یکی از آنها بیشتر شود. گاهی اوقات دو یا چند رویان رشد میکنند و والدین صاحب چندقلوی ناهمسان میشوند.
سن مادر: زنان بالای ۳۰ سال بیشتر احتمال دارد که همزمان دو یا چند تخمک آزاد کنند و احتمالاً به این دلیل که بدن آنها برای تقویت تخمدانها مقدار بیشتری از هورمون تحریککنندهٔ تخمدان تولید میکند.
قد مادر: مادرانی که چندقلو دارند به طور متوسط ۲/۵ سانتیمتر بلندتر از مادران دیگر هستند. ممکن است دلیل آن هورمونی باشد که زنان بلندتر مقدار بیشتری از آن دارند. این هورمون که فاکتور رشد شبهانسولین یا IGF نامیده میشود ممکن است باعث شود تخمدانها تخمک بیشتری آزاد کند، اما برای اطمینان از این موضوع تحقیقات بیشتری لازم است.
وراثت: زنی که مادر یا خواهری دارای دوقلوهای ناهمسان دارد، احتمال دوقلو داشتن خودش نیز دو برابر بیشتر است ولی این موضوع در مورد دوقلوهای همسان صدق نمیکند.
شاخص توده بدنی: نتایج برخی مطالعات نشان داده است که زنانی که شاخص تودهٔ بدنی بالاتری دارند، نرخ چندقلوی ناهمسان نیز در آنها بالاتر است. شاخص تودهٔ بدنی معیاری برای اندازهگیری چربی بدن است و شاخص بالاتر از حد معمول بهطورکلی برای سلامت مضر است.
علائم بارداری چند قلویی
تنها روش برای فهمیدن تعداد قلها، انجام سونوگرافی در دوران بارداری است. پزشک با انجام این آزمایش میتواند جزییات تصاویر بدست آمده از داخل رحم را بررسی کرده و تعداد جنینها را مشاهده کند. همچنین ، اگر در طول سونوگرافی داپلر جنین بیش از یک ضربان قلب تشخیص داده شود، پزشک ممکن است به بارداری چند قلویی مشکوک شود.
البته برخی از افراد در طول بارداری چند قلویی، علائم شدیدتری نسبت به بارداری تک قلویی مشاهده میکنند. این نشانهها میتوانند شامل موارد زیر باشند:
- تهوع صبحگاهی و استفراغ شدید
- افزایش ناگهانی وزن در سه ماه اول بارداری
- سطح بالای هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG). این هورمون هنگام بارداری در بدن ساخته میشود و با افزایش سطح آن، آزمایش بارداری تایید خواهد شد.
- وجود مقادیر بالای پروتئین آلفا فیتوپروتئین در خون مادر
مراقبت های لازم در بارداری چندقلویی
خوردن غذاهای مغذی، استراحت کافی و مراجعه منظم به پزشک، گامهای مهمی برای هر زن باردار بهمنظور داشتن یک بارداری سالم محسوب میشوند. این نکات مراقبتی در حاملگیهای چند قلویی اهمیت بیشتری دارند:
تغذیه مناسب
اگر چندقلو باردار هستید مسلماً نیازهای غذایی شما بیشتر خواهد بود. در چنین شرایطی دریافت پروتئین و مایعات کافی اهمیت بسیاری دارد. همچنین باید مطمئن شوید که کالری اضافی برای جنینهای در حال رشد دریافت میکنید. بنابراین بهتر است برای اطمینان از دریافت کافی و مقادیر خاص مواد مغذی و کالری مورد نیاز زیر نظر متخصص تغذیه باشید.
استراحت کافی
کسانی که چند قلو باردار هستند، ممکن است ناراحتیهای معمول بارداری را نیز با شدت بیشتری تجربه کنند. مهم است که به خوبی از خود مراقبت کنید و برای کمک به کاهش استرسهای بارداری، استراحت کافی داشته باشید.
تحرک بدنی
در صورت بارداری چندقلویی نیز میتوانید به ورزش و فعالیتهای خود ادامه دهید. ورزشهای سبک، یک راهکار عالی برای حفظ تناسب اندام و سلامتی در بارداری محسوب میشود. پیاده روی، یوگای بارداری از جمله ورزشهای مناسب این دوران است. این را هم در نظر داشته باشید اگرچه فعالیت داشتن در دوران بارداری فوقالعاده است، باید با پزشک خود در مورد مناسبترین فعالیتها صحبت کنید. برخی فعالیتهای شدید و پرفشار مانند برخی ورزشهای ایروبیک ممکن است در طول بارداری چند قلویی مناسب نباشند. همچنین بروز هرگونه عارضه در بارداری، میتواند باعث تغییر روتین ورزشی شما شود.
معاینات دورهای در بارداری چندقلویی
از آنجا که احتمال بروز مشکلات و زایمان زودرس در چندقلوها بیشتر از نوزادان تکقلوست، تعداد معاینات دورهای بیشتر بوده و نظارت بر روند بارداری بسیار مهم است. پزشکان رشد و نمو جنینها را ردیابی میکنند، سلامت مادر را کنترل میکنند و گوش به زنگ علائم زایمان زودرس هستند. پزشکان همچنین ممکن است سونوگرافی و آزمایشهای دیگری را برای اطمینان از نبود مشکل انجام دهند. با شروع سه ماه دوم بارداری، احتمالا هر 4 تا 6 هفته، باید سونوگرافی انجام دهید. درصورتی که پزشک به وجود موردی خاص مشکوک شود، آزمایشات و سونوگرافیها بیشتر خواهد شد.
عوارض بارداری چندقلویی
صرفنظر از اینکه چند نوزاد در شکم دارید، بارداری میتواند برای همه افراد عوارض داشته باشد. بسیاری از پزشکان معتقدند باردای چندقلویی نسبت به بارداری تک قلویی عوارض بیشتری دارد. البته نمیتوان گفت هر زنی که چند قلو باردار است، احتمال مواجه شدن او با مشکلات و عوارض بسیار است. پزشک درمورد همه عوامل خطرساز با شما صحبت خواهد کرد و بهطور منظم وضعیت بدن شما را بررسی میکند تا مطمئن شود هیچ چیز نگران کنندهای در بدن شما وجود ندارد. با این حال عوارض بارداری چندقلویی در مقایسه با بارداری تکقلویی بیشتر است. برخی از شایعترین پیامدهای احتمالی این نوع بارداری به شرح زیر است:
زایمان زودرس
یکی از شایعترین عارضه های چندقلوزایی زایمان زودرس محسوب میشود. احتمال وضع حمل زودرس در این نوع بارداری بیشتر از بارداری تک قلویی است. بسیاری از پزشکان سعی میکنند تا مادر بتواند بارداری کامل داشته باشد و در هفته 37 وضع حمل کند. در بارداری دوقلویی، 37 هفته به معنای بارداری کامل در نظر گرفته میشود و رسیدن به این زمان شانس تولد نوزادان سالم و با وزن مناسب را افزایش میدهد. نوزادان زودرس در معرض ریسک وزن کم هنگام تولد قرار میگیرند.
پره اکلامپسی یا فشار خون بارداری
در طول بارداری، پزشک فشار خون شما را به دقت بررسی میکند تا مطمئن شود که دچار فشار خون بارداری (فشار خون بالا در دوران بارداری) نمیشوید. فشار خون بالا میتواند منجر به یک بیماری خطرناک به نام پرهاکلامپسی شود. عوارض مربوط به فشار خون بالا در زنان دارای حاملگی چندقلویی دو برابر بیشتر از زنانی است که یک نوزاد در شکم دارند. همچنین در بارداریهای چند قلویی این عارضه زودتر و شدیدتر از بارداریهای یکقلویی اتفاق میافتد.
مسمومیت بارداری
پزشک در طول معاینات دورهای در بارداری چند قلویی، فشار خون زنان را بهدقت مورد بررسی قرار میدهد. زیرا افزایش فشار خون میتواند نشانۀ اولیۀ پره اکلامپسی باشد. احتمال بروز این عارضه در زنانی که چندقلو باردار هستند، 2 برابر بیشتر از زنانی است که یک نوزاد در شکم دارند. همچنین پره اکلامپسی در بارداری چندقلویی بسیار شدیدتر از بارداری یکقلویی است.
دیابت بارداری
احتمال ابتلا به دیابت بارداری در این نوع بارداری افزایش مییابد. افزایش مقدار هورمون تولید شده توسط جفت، باعث بروز این بیماری میشود. البته اندازه جفت نیز میتواند نقش موثری در بروز این اختلال داشته باشد. در صورتی که دو جفت در شکم داشته باشید، مقاومت در برابر انسولین افزایش مییابد.
جدا شدن جفت
اگر قبل از زایمان جفت از دیواره رحم جدا شود، این وضعیت اتفاق خواهد افتاد. جدا شدن جفت وضعیتی اضطراری تلقی میشود و در زنانی که چند قلو حامله هستند، شایعتر است.
محدودیت رشد جنین
یکیدیگر از عوارض حاملگی چندقلویی، محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) یا کوچک بودن جنین نسبت به سن بارداری (SGA) است. این عارضه زمانی اتفاق میافتد که یک یا چند جنین با سرعت مناسب رشد نمیکنند و باعث میشود که نوزادان زودرس یا با وزن کم متولد شوند. در حدود نیمی از بارداریهای چندقلویی این مشکل بوجود میآید.
افسردگی پس از زایمان
داشتن بارداری چندقلویی ممکن است خطر افسردگی پس از زایمان را افزایش دهد. اگر احساسات شدیدی از غم و اندوه، اضطراب یا ناامیدی دارید که شما را از انجام کارهای روزانهتان باز میدارد، با پزشک خود صحبت کنید.
زایمان چندقلوها
به طور کلی احتمال زایمان سزارین در بارداری چند قلویی بیشتر است. در برخی موارد، دوقلوها میتوانند از طریق زایمان طبیعی به دنیا بیایند. شیوه تولد نوزادان شما به مواردی چون تعداد نوزادان و وضعیت آنها در رحم، وزن و سلامت هر نوزاد، سلامتی شما و نحوه پیشرفت وضع حمل و تجربه پزشکتان دارد.
زایمان سزارین، روشی برای به دنیا آوردن کودک از طریق ایجاد یک بریدگی در شکم است. این نوع زایمان ممکن است به دلایل مختلفی مورد استفاده قرار بگیرد، اما در چندقلوزایی شایعتر است. با این حال، حتی در زایمانهای تکقلویی، گاهی اوقات این روش میتواند امنترین گزینه برای زایمان باشد. اغلب، نوزادان چندقلو برای تولد در وضعیت مناسب سر به پایین به سمت کانال زایمان نیستند. همچنین اگر در دوران بارداری عارضهای اتفاق بیفتد که باعث شود زایمان واژینال امنترین گزینه برای شما یا نوزادانتان نباشد، ممکن است سزارین انجام شود. پزشک، شما را تا موعد زایمان تحت نظر خواهد داشت و در مورد بهترین گزینه برای زایمان به شما توضیح خواهد داد.
در برخی موارد، شاید بهتر باشد به پزشکی مراجعه کنید که تجربه زایمان چند قلویی داشته باشد. مراقبت های تخصصی در بارداری چندقلویی میتواند تا حد زیادی از نگرانیهای شما بکاهد. در بارداری چند قلویی، مراقبتهای مکرر و منظم قبل از تولد بسیار ضروری است.
طبق آنچه که در این مقاله گفته شد، توجه به مراقبتها و معاینات منظم دورهای در زنان با بارداری چندقلویی به مراتب از اهمیت زیادی برخوردار است چرا که احتمال بروز برخی عوارض ناخواسته در بارداریهای چندقلویی بیشتر است و مادر در طول دوران بارداری تحت نظر و مراقبتهای بیشتر پزشک خواهد بود تا این دوران به سلامت سپری شود.
سوالات متداول
چندقلوزایی در سالهای اخیر رایجتر شده است زیرا افراد بیشتری از داروها و روشهای کمکباروری مانند لقاح آزمایشگاهی برای کمک به بچهدار شدن استفاده میکنند.
بله. معمولاً توصیه پزشک برای سلامت مادر و نوزاد انجام این روش زایمان است.
شایعترین عارضه بارداری چند قلویی زایمان زودرس است. بیش از نیمی از دوقلوها زودرس به دنیا میآیند. سه قلوها و قلهای بالاتر تقریباً همیشه زودرس به دنیا میآیند.
