تشخیص و درمان دیابت بارداری
افزایش برخی هورمون‌های بارداری می‌تواند عملکرد انسولین را مختل کند و در نتیجه باعث افزایش قند خون فرد شود. این وضعیت که به عنوان دیابت بارداری یا GDM شناخته میشود، تنها در طول بارداری اتفاق میافتد و معمولاً بعد زایمان نیز برطرف میشود. علت اصلی این مشکل تغییرات هورمونی است که در صورت عدم درمان می‌تواند هم برای مادر و هم برای جنین مشکلات جدی ایجاد کند. درمان این عارضه با تغییرات سبک زندگی شروع میشود. رژیم غذایی سالم و ورزش منظم معمولاً می‌توانند این وضعیت را تحت کنترل نگه دارند، اما گاهی نیاز به استفاده از انسولین نیز وجود دارد. همراه ما باشید تا در این مطلب با دیابت بارداری، علل، روش‌های کنترل و درمان آن آشنا شوید.
دیابت بارداری چیست؟
شاید شنیده باشید که برخی از زنان در دوران بارداری به دیابت بارداری یا Gestational Diabetes مبتلا میشوند. GDM نوعی دیابت است که در دوران بارداری ایجاد میشود و سطح قند خون را بیش از حد بالا می‌برد. در پاسخ به این سوال متداول که از کجا بفهمم دیابت بارداری دارم باید گفت که این مشکل معمولاً در اواسط بارداری و بین 24 تا 28 هفتگی یا 5 تا 7 ماهگی ظاهر میشود و پس از زایمان هم برطرف میشود.
ابتلا به هیپرگلیسمی بارداری به این معنا نیست که قبل از باردار شدن به دیابت مبتلا بوده‌اید و به آن بی‌توجهی کرده‌اید، بلکه دلیل دیابت بارداری، خود بارداری است. ناگفته نماند که زنان مبتلا به دیابت نوع 1 و نوع 2 نیز مشکلات خاص خود را در این دوران دارند اما از قبل بارداری تحت نظر پزشک قند خون‌شان به طور مرتب کنترل و مدیریت میشود. برای اینکه بدانید دیابت بارداری چطور درمان میشود تا پایان مقاله همراه باشید.
علت دیابت بارداری
دلیل دیابت بارداری، تغییرات هورمونی و اختلال در تنظیم سطح قند خون است. هورمونی به نام انسولین، گلوکز یا قند غذا را تجزیه می‌کند و آن را به سلول‌های بدن می‌رساند و قند خون را در سطح سالم و متعادلی نگه می‌دارد. اما اگر عملکرد این هورمون به هر دلیلی مختل شود یا اگر به اندازه کافی انسولین نداشته باشیم، قند در خون انباشته شده و منجر به دیابت میشود.
در دوران بارداری، هورمون‌های تولید شده توسط جفت می‌توانند در عملکرد انسولین اختلال ایجاد کنند و یا مقاومت به انسولین ایجاد شود. در نتیجه ممکن است انسولین سطح قند خون را آنطور که باید تنظیم نکند و این می‌تواند منجر به ابتلا به دیابت در دوران بارداری شود. علاوه بر این ژنتیک و داشتن اضافه وزن (شاخص توده بدنی بالاتر از 25) نیز ممکن است در این عارضه نقش مهمی داشته باشند.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا هستند؟
هر زنی می‌تواند به دیابت بارداری مبتلا شود، اما عواملی هستند که ممکن است احتمال ابتلا به افزایش قند خون در این دوران را افزایش دهند که عبارت‌اند از:
- اضافه وزن و چاقی قبل از بارداری
- سابقه شخصی یا خانوادگی ابتلا به افزایش قند خون در بارداری
- بارداری چندقلویی
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- تولد نوزاد با وزن 4 کیلوگرم یا بیشتر در بارداری‌های قبلی
- پیش دیابت (سابقه قند خون بالاتر از حد طبیعی)
- سابقه داشتن فشار خون بالا و بیماری قلبی
- عدم تحرک بدنی
- مصرف استروئیدها مانند گلوکوکورتیکوئیدها
علائم دیابت بارداری
علائم دیابت بارداری معمولاً مشخص نبوده و نشانه هشداردهنده‌ای ندارد. اما برخی زنان افزایش قند خون را به شکل خفیف تجربه می‌کنند که شامل موارد زیر میشود:
- تکرر ادرار
- حالت تهوع
- تشنگی بیش از حد
- خشکی دهان
- خستگی
- تاری دید
توجه داشته باشید که تا زمانی که آزمایش غربالگری دیابت بارداری را در سه‌ماهه دوم انجام ندهید، ممکن است متوجه آنها نشوید.
آیا ابتلا به این دیابت ناشی از رژیم غذایی است؟
رژیم غذایی می‌تواند عاملی موثر در ابتلا به دیابت در زنان باردار باشد، اما رژیم غذایی خود باعث این عارضه نمی‌شود. همانطور که اشاره شد دلیل دیابت بارداری این است که هورمون‌های جفت توانایی بدن در استفاده از انسولین یا ساخت آن را مختل می‌کنند. انسولین به بدن کمک می‌کند تا میزان مناسب گلوکز را در خون حفظ کند. وقتی دیابت دارید، قند زیادی در خون خود خواهید داشت. می‌توان با خوردن غذاهای سالمی که قند خون را تا سطح ناسالمی افزایش نمی‌دهند، به مدیریت دیابت در زنان باردار کمک کرد.
چگونه بفهمم که دیابت بارداری دارم؟
در پاسخ به اینکه از کجا بفهمم که دیابت بارداری دارم همانطور که پیش‌تر اشاره شد پزشک غربالگری دیابت را در حوالی هفته‌های 24 تا 28 بارداری انجام می‌دهد. در این مرحله جفت شروع به تولید هورمونها می‌کند. جفت عضوی است که در رحم تشکیل میشود و اکسیژن و مواد مغذی جنین را تامین می‌کند. هورمون‌هایی که جفت تولید می‌کند می‌توانند با عملکرد انسولین تداخل داشته باشند. لازم به یادآوری است که در خیلی از مواقع علائم دیابت بارداری جز با انجام آزمایش مشخص نمی‌شود.
تشخیص دیابت بارداری
برای تشخیص دیابت بارداری، پزشک قند خون را در دوران حاملگی آزمایش می‌کند. انجام این تست ممکن است شامل دو مرحله باشد:
- تست چالش گلوکز (GCT)
این آزمایش را می‌توان در شرایط غیر ناشتا و در هر ساعت از روز انجام داد. در این تست، یک مایع شیرین حاوی 50 گرم گلوکز را می‌نوشید. پس از گذشت حدود یک ساعت، آزمایش خونی برای بررسی سطح قند خون انجام میشود. چنانچه قند خونتان بعد انجام این مرحله بالا باشد (بالاتر از ۱۴۰ میلی گرم)، پزشک برای تشخیص دیابت در بارداری تست تحمل گلوکز را انجام می‌دهد. توجه داشته باشید که مثبت شدن این تست به معنای تایید ابتلا به این دیابت نیست.
- تست تحمل گلوکز (GTT)
آزمایش تحمل گلوکز خوراکی برای تشخیص دیابت بارداری تنها در صورتی انجام میشود که نتایج تست تحمل گلوکز غیر عادی باشد. برای انجام تست تحمل باید ناشتا باشید و به مدت حداقل هشت ساعت غذا نخورده باشید. پزشک قبل از نوشیدن یک مایع شیرین حاوی 100 گرم گلوکز و سپس به تعداد 3 بار در فواصل زمانی یک، دو و سه ساعته پس از نوشیدن آن مایع، از شما خون می‌گیرد. تست تحمل می‌تواند تشخیص افزایش قند خون در بارداری را تایید کند. در حالت نرمال:
- قند خون ناشتا باید ۹۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کمتر باشد.
- قند خون ۱ ساعته باید ۱۸۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کمتر باشد.
- قند خون ۲ ساعته باید ۱۵۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کمتر باشد.
- قند خون ۳ ساعته باید ۱۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کمتر باشد.
اگر مبتلا به دیابت بارداری باشید، پزشک ممکن است از شما بخواهد به متخصص تغذیه‌ای که در این زمینه تخصص دارد، مراجعه کنید. در جلسه مشاوره، رژیم غذایی فعلی خود را شرح می‌دهید و بعد مشخص میشود که چه تغییراتی باید در آن اعمال کنید.
درمان دیابت بارداری
اگر پزشک تشخیص دهد که به مشکل قند خون بارداری مبتلا شده‌اید، ممکن است در طول این دوران به معاینات دوره‌ای بیشتری نیاز داشته باشید که به طور منظم سطح قند خونتان مورد بررسی قرار گیرد. همچنین، شاید لازم باشد قند خون را در خانه با ابزاری به نام گلوکومتر یا دستگاه تست قند خون به طور مرتب کنترل کنید. در بیشتر موارد درمان خانگی دیابت بارداری با تغییراتی در رژیم غذایی و داشتن فعالیت بدنی انجام میشود و سطح قند خون به خوبی کنترل میشود. اما در برخی زنان باردار، مدیریت قند خون تنها با تزریق انسولین امکان‌پذیر است.
اگر برای کنترل و درمان قند خون بارداری به انسولین نیاز دارید، باید توجه داشته باشید که آن را دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کنید. در صورت عدم درمان دیابت بارداری، سلامت مادر و جنین به خطر میافتد.
رژیم غذایی در مبتلایان دیابت بارداری
داشتن رژیم غذایی متعادل و در نظر گرفتن برخی محدودیت‌های غذایی و پرهیز از زیاده‌روی از جمله مهم‌ترین اقدامات در درمان دیابت بارداری است. پرهیز از مصرف هله هوله، غذاهای فرآوری شده و نوشیدنی‌های شیرین، توجه به مصرف متعادلی از پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها، فیبر و چربی، افزایش تعداد و کاهش حجم وعده‌ها و میان‌وعده‌های غذایی به جای سه وعده غذایی پرحجم و داشتن نظم غذایی و مصرف وعده‌های غذایی در زمان مشخصی از روز تاثیر مهمی در جلوگیری از نوسانات قند خون در مبتلایان دارند. همچنین بهتر است مواد غذایی مفید در رژیم غذایی گنجانده شوند که در ادامه معرفی میشوند.
کربوهیدرات ها
زنان مبتلا به قند خون بارداری باید از مصرف غذاهای سرشار از کربوهیدرات ساده مثل برنج و نان سفید اجتناب کرده و کربوهیدرات‌های پیچیده که به آهستگی هضم میشوند و باعث افزایش ناگهانی قند خون نمی‌شوند را جایگزین کنند. از جمله منابع خوب کربوهیدرات‌ها می‌توان به این اقلام غذایی اشاره کرد:
- غلات کامل شامل برنج قهوه‌ای، آرد و نان سبوس‌دار
- حبوبات مانند نخود، لوبیا، عدس و...
پروتئین
زنان مبتلا به GDM بسته به نیازشان در طول روز معمولاً بین دو تا 3 وعده پروتئین در برنامه غذایی‌شان دارند. منابع خوب پروتئین عبارتند از:
- مرغ، بوقلمون
- تخم‌مرغ
- حبوبات
- مغزها
- گوشت کم‌چرب
- ماهی (در مصرف ماهی زیاده‌روی نشود و از مصرف ماهی‌های با جیوه بالا مانند ماهی تن خودداری شود)
چربی
منابع غذایی سالم حاوی چربی مانند امگا3 و چربی‌های غیراشباع نقش مهمی در تامین برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن دارند که باید در رژیم غذایی زنان با مشکل هیپرگلیسمی بارداری نیز گنجانده شوند. مواد غذایی زیر حاوی چربی‌های مفید هستند:
- مغزهای خام و بدون نمک مانند گردو و بادام
- روغن زیتون
- آووکادو
برای مدیریت هرچه بهتر قند خون بارداری متخصص تغذیه می‌تواند با توجه به وزن فعلی شما، اهداف افزایش وزن در دوران بارداری، سطح قند خون، عادات ورزشی و ترجیحات غذایی، برنامه‌ای مناسب برای مدیریت دیابت بارداری تنظیم کند.
ورزش در زنان باردار دیابتی
یکی از تغییرات لازم در سبک زندگی زنان باردار دیابتی داشتن روزانه مقداری فعالیت بدنی برای کمک به مدیریت قند خون است. ورزش به بدن کمک می‌کند تا گلوکز بیشتری مصرف کند در نتیجه می‌تواند قند خون را کاهش دهد. اگر دیابت بارداری دارید، با پزشکتان در مورد داشتن یک برنامه ورزشی ایمن برای بارداری صحبت کنید مگر اینکه توسط پزشک از انجام هرگونه فعالیت بدنی منع شده باشید. توجه داشته باشید که برنامه ورزشی باید با نیازهای منحصر به فرد شما، از جمله موارد زیر متناسب باشد:
- سن
- اضافه وزن قبل از بارداری
- وضعیت کلی سلامت
- وزن
عوارض دیابت بارداری
همانطور که اشاره شد ابتلا به دیابت در دوران بارداری به علت اختلال در عملکرد یا مقاومت به انسولین در زنان باردار رخ می‌دهد، که می‌تواند منجر به افزایش نیاز به این هورمون در بدن شود. درمان نکردن این مشکل می‌تواند تاثیرات قابل توجهی بر سلامت هم مادر و هم جنین داشته باشد که در ادامه به آن می‌پردازیم.
عوارض دیابت بارداری برای مادر
افزایش قند خون در زنان باردار می‌تواند خطر ابتلا به مشکلات زیر را در مادر افزایش دهد:
- زایمان زودرس: هیپرگلیسمی بارداری خطر زایمان زودرس یا قبل از موعد، یعنی قبل از هفته 37 بارداری را افزایش می‌دهد.
- زایمان سزارین: این عارضه در زنان باردار باعث میشود جنین بیش اندازه بزرگ شود و در چنین مواردی پزشک زایمان سزارین را توصیه می‌کند.
- پره اکلامپسی و فشار خون بالا در دوران بارداری: پره اکلامپسی یک عارضه بارداری است که منجر به فشارخون بالا و مشکلات جدی میشود و می‌تواند سلامت مادر و جنین را به خطر بیندازد.
- دیابت نوع 2: زنان مبتلا به GDM در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده هستند.
- مرده‌زایی
عوارض دیابت بارداری برای جنین
اگر به افزایش قند خون در بارداری مبتلا شده‌اید، کودکتان بیشتر در معرض خطر ابتلا به مشکلات زیر است:
- وزن بیش از حد هنگام تولد: بزرگ شدن جثه نوزاد و تولد نوزادی با وزن 4 کیلوگرم یا بیشتر در زنان باردار دیابتی رایج است.
- مشکلات تنفسی در بدو تولد: در نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند ممکن است دچار مشکلات تنفسی شوند.
- هیپوگلیسمی یا قند خون پایین: افت قند خون شدید می‌تواند باعث تشنج در نوزادان نیز بشود.
- چاقی و دیابت نوع 2 در مراحل بعدی زندگی
آیا با وجود دیابت بارداری می‌توان بارداری سالمی داشت؟
اگر دیابت بارداری دارید، همچنان می‌توانید بارداری سالم و نوزاد سالمی داشته باشید. این عارضه یک مشکل قابل درمان و قابل کنترل است. با همکاری با پزشک خود و پایبندی به برنامه درمانی و معاینات منظم دوره‌ای، می‌توانید قند خونتان را در سطح سالم نگه دارید و از بروز مشکلات جلوگیری کنید. مطمئن شوید که دستورات پزشک را به خوبی درک کرده‌اید و آنها را به دقت دنبال می‌کنید.
آیا این عارضه بعد از اتمام بارداری از بین می‌رود؟
پس از زایمان، با بازگشت سطح هورمونها به حالت عادی، سطح قند خون شما نیز باید کاهش یابد. با این حال، حدود 50 درصد از زنان مبتلا به دیابت بارداری در مراحل بعدی زندگی به دیابت نوع 2 مبتلا میشوند. رژیم غذایی مناسب و ورزش منظم می‌تواند به کاهش این خطر کمک کند. پزشک ممکن است پس از بارداری آزمایش قند خون را هر 6 تا 12 هفته یکبار برای بررسی دیابت توصیه کند.
اقدامات خانگی لازم برای کنترل قند خون در بارداری
زنان مبتلا به افزایش قند خون در بارداری باید مدیریت دیابت را به بخشی از برنامه روزمره خود تبدیل کنند. بدین منظور باید سعی کنید:
- سطح گلوکز خونتان را هر روز در زمان مشخصی اندازه بگیرید.
- علاوه بر کنترل قند خون، ممکن است نیاز به نظارت بر فشار خون خود نیز داشته باشید.
- داروهایتان را به موقع مصرف کنید و خودسرانه آنها را قطع نکنید.
- رژیم غذایی سرشار از میوه، سبزیجات و غلات کامل داشته باشید.
- به جای مصرف حجم زیاد غذا در یک وعده، تعداد وعده‌های غذایی خود را افزایش دهید.
- در صورت نداشتن منع فعالیت بدنی، ورزش سبکی مانند پیاده روی را سه روز در هفته به مدت 30 دقیقه انجام دهید.
پیشگیری از دیابت بارداری
اگرچه پیشگیری از دیابت بارداری به طور کامل امکان‌پذیر نیست، با این حال رعایت عادات غذایی سالم، داشتن تحرک بدنی و حفظ وزن در محدوده سالم می‌تواند خطر ابتلا را تا حدی کاهش دهد. با رعایت مواردی که در زیر بدان اشاره شده است می‌توان از خطر ابتلا مجدد به این عارضه در بارداری‌های بعدی یا دیابت نوع 2 در آینده کاست:
- مصرف غذاهای سالم که حاوی فیبر بوده و کم‌چرب و کم‌کالری هستند.
- مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل.
- داشتن فعالیت بدنی منظم قبل از باردار شدن و در طول آن، که می‌تواند از ابتلا به دیابت بارداری جلوگیری کند.
- حفظ وزن در محدوده سالم
- شروع بارداری با وزن مناسب و توجه به توصیه‌های پزشک در مورد افزایش وزن مناسب در طول بارداری.
رعایت این نکات، می‌تواند به پیشگیری از دیابت بارداری کمک کرده و بارداری سالم‌تری را تجربه کنید.
بنابر آنچه گفته شد دیابت بارداری در دوران حاملگی و زمانی ایجاد میشود که گلوکز بیش از حدی در خون وجود داشته باشد. این مشکل معمولاً در اواسط این دوران و با چند آزمایش ساده تشخیص داده میشود. در صورت عدم درمان، افزایش قند خون در زنان باردار می‌تواند برای مادر و جنین عوارضی ایجاد کند. اکثر زنان می‌توانند سطح قند خون را با رژیم غذایی و ورزش مدیریت کنند، اما برخی به دارو نیاز خواهند داشت. ابتلا به این عارضه در زمان بارداری خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را در مراحل بعدی زندگی افزایش می‌دهد. با پزشکتان در مورد راه‌های کاهش ریسک ابتلا به دیابت قبل از بارداری، در طول بارداری و بعد از آن صحبت کنید.
سوالات متداول
دیابت بارداری کاملاً قابل پیشگیری نیست، اما داشتن رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم قبل از بارداری و در طول بارداری بهترین راه برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری است.
محققان کاملاً مطمئن نیستند که دیابت بارداری فعالیت جنین را کمتر یا بیشتر می‌کند. برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهد که دیابت بارداری تاثیر کمی بر حرکت جنین دارد.
پس از زایمان، با بازگشت سطح هورمونها به حالت عادی، سطح قند خون شما نیز باید کاهش یابد. با این حال، حدود نیمی از زنان مبتلا به دیابت بارداری در مراحل بعدی زندگی به دیابت نوع 2 مبتلا میشوند.
