سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا PCOS یکی از دلایل شایع ناباروری زنان است. در این مطلب با علائم و علل سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و تشخیص و درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک آشنا شوید.
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا PCOS چیست؟ زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک هورمون‌های مردانۀ بیش از حدی دارند و هورمون‌های زنانۀ در آنها کمتر است. وجود مقدار زیاد هورمون مردانه باعث نداشتن دورۀ تخمک‌گذاری یا تخمک‌گذاری نامنظم می‌شود.
علل ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
زنان در حالت عادی در هر ماه تخمک‌گذاری انجام می‌دهند و یک تخمک بالغ‌شده در فولیکول‌های تخمدان آزاد و وارد لوله‌های رحم می‌شود. در مورد زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، میزان بیش از حد هورمون‌های مردانه مانع از بلوغ تخمک و آزاد شدن آن می‌شود و تخمک در داخل فولیکول باقی می‌ماند و به شکل یک کیست می‌شود. بسیاری از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، تخمدان‌های بزرگ‌شده‌ای دارند که حاوی خوشه‌هایی از این کیست‌هاست.
بدون رشد طبیعی فولیکول و تخمک‌گذاری، سطح هورمون‌های مردانه بالا و هورمون‌های زنانه نیز نامتوازن باقی می‌ماند و این باعث تکرار این چرخۀ مشکل‌دار می‌شود. بسیاری از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک دچار مشکل مقاومت به انسولین هستند. در این شرایط سرعت و توانایی بدن در استفاده و سوخت‌وساز کامل گلوکز کاهش می‌یابد. به همین دلیل، برای وارد کردن گلوکز به سلول، یعنی محلی که برای تولید انرژی در آن ذخیره می‌شود، انسولین بیشتر و اضافی مورد نیاز است.
مقادیر زیاد انسولین میتواند اشتها را افزایش دهد و منجر به افزایش وزن و تولید هورمون‌های مردانۀ بیشتری شود. سندرم تخمدان پلی‌کیستیک ظاهراً زمینۀ ارثی دارد و محققان بر این باورند که عوامل ژنتیک در این بیماری دخالت دارد. رژیم غذایی یا سموم زیست‌محیطی نیز ممکن است در ابتلا به این عارضه اثرگذار باشد. محتمل‌ترین توضیح برای علت بروز این عارضه، ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است.
علائم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
هر زن مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک سطح منحصربه‌فردی از هورمون‌ها و نوسانات دارد، بنابراین علائم این عارضه ممکن است در زنان متفاوت باشد. درصد زیادی از زنانی که مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک هستند، اضافه وزن دارند و معمولاً وزن اضافی در اطراف کمر آنها جمع شده است. همچنین آنها دچار رشد بیش از حد موی زاید در صورت، قفسۀ سینه، شکم، پشت یا ران‌ها هستند. برخی علائم دیگر سندرم تخمدان پلی‌کیستیک عبارتند از:
- نداشتن چرخۀ عادت ماهانه یا داشتن چرخه‌های نامنظم
- خونریزی بسیار کم، بسیار زیاد یا غیرقابل پیش‌بینی در طول چرخۀ عادت ماهانه
- مشکلات پوستی مانند آکنه، لکه‌های تیره یا زایده‌های پوستی
- کم‌پشت شدن موی شقیقه‌ها
- آپنۀ خواب یا همان وقفۀ تنفسی در خواب
- مشکلات باروری
تشخیص سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
پزشک برای تشخیص سندرم تخمدان پلی‌کیستیک در مورد چرخه‌های عادت ماهانه، تغییر وزن و سایر علائم از شخص سوالاتی می‌کند. او علائم را ارزیابی و سابقۀ پزشکی فرد را نیز بررسی می‌کند. سپس یک معاینۀ فیزیکی و آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح هورمون و همچنین یک سونوگرافی برای بررسی وجود کیست در تخمدان تجویز می‌شود. اگر فردی حداقل دو نشانه از سه نشانۀ زیر را داشته باشد، پزشک تشخیص می‌دهد که مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است:
- نداشتن چرخه‌های عادت ماهانه یا چرخه‌های نامنظم
- وجود کیست‌های کوچک متعدد در یک یا هر دو تخمدان
- سطوح بالای هورمون‌های مردانه در خون یا علائم مرتبط با آن مانند افزایش رشد مو یا ریزش مو با الگوی مردانه
ویدیوی پریود نامنظم را ببینید.
درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
اگر شما هم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک دارید و می‌خواهید باردار شوید، پزشکتان برای درمان سندرم پلی‌کیستیک با توجه به شرایط شما ممکن است یکی از روش‌های زیر را پیشنهاد بدهد:
- کاهش وزن
- داروهایی مثل کلومیفن، لتروزول و متفورمین
- تزریق گنادوتروپین
- عمل جراحی
- درمان ناباروری با لقاح خارج از رحم یا IVF
اگر شما تمایلی به بارداری ندارید، پزشکتان احتمالاً میتواند با استفاده از داروهای ضدبارداری و متفورمین این مشکل را کنترل کند. همچنین بدانید که هیچ راهی برای جلوگیری از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک وجود ندارد، اما تشخیص به‌موقع بهترین راه برای کنترل علائم آن است. اگر چرخه‌های عادت ماهانۀ شما نامنظم است یا عادت ماهانه ندارید، به یک متخصص زنان برای کمک به تنظیم چرخۀ عادت ماهانۀ خود مراجعه کنید.
درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک برای بارداری
اگر قصد دارید باردار شوید، پزشک با توجه به شرایط شما، یکی از روش‌های زیر را به شما پیشنهاد می‌دهد:
کاهش وزن
اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن میتواند به تخمک‌گذاری کمک کند. کم کردن حدود ۴ کیلو و ۵۰۰ گرم تا ۷ کیلوگرم میتواند چرخه‌های عادت ماهانه را منظم‌تر کند.
درمان دارویی
پزشک ممکن است داروهای مختلفی را برای درمان شما تجویز کند که از جملۀ آن می‌توان به داروهای زیر اشاره کرد:
کلومیفن: اگر کم کردن وزن به شروع تخمک‌گذاری منظم کمکی نکرد، معمولاً مرحلۀ بعدی، مصرف داروی باروری کلومیفن‌سیترات است. درصد بالایی از زنان در طول سه ماه اول شروع درمان کلومیفن، تخمک‌گذاری می‌کنند. درصد قابل توجهی از این زنان در دورۀ سوم درمان خود باردار می‌شوند.
لتروزول: بسیاری از کارشناسان در حال حاضر داروی لتروزول را برای کمک به تخمک‌گذاری توصیه می‌کنند. اخیراً یک مطالعۀ وسیع در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک نشان داد که لتروزول در تنظیم تخمک‌گذاری مؤثرتر از کلومیفن است و منجر به تولدهای بیشتری می‌شود.
متفورمین: متفورمین که یک داروی حساس‌کنندۀ سلول‌ها به انسولین است نیز به تخمک‌گذاری کمک می‌کند. گاهی پزشک به شما توصیه می‌کند که این دارو را به تنهایی یا در ترکیب با کلومیفن یا لتروزول مصرف کنید.
گنادوتروپین: اگر داروهای دیگر مؤثر نباشد، پزشک ممکن است درمان با داروهای تزریقی مانند گنادوتروپین را تجویز کند که باعث تحریک تخمک‌گذاری و همچنین رشد تخمک‌های متعدد می‌شود. تقریباً تمام زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک که از گنادوتروپین استفاده می‌کنند، موفق به تخمک‌گذاری و درصد بالایی از آنها باردار می‌شوند.
عمل جراحی
اگر بدن شما به این درمان‌ها پاسخ ندهد یا اگر نخواهید از آنها استفاده کنید، گزینۀ دیگر یک روش جراحی به نام حفاری تخمدان است. در این روش، جراح از طریق برش‌های کوچکی در شکم، حفره‌های کوچکی در تخمدان شما ایجاد می‌کند. این کار میتواند سطح هورمون‌های مردانه را کاهش دهد و ممکن است به تخمک‌گذاری کمک کند. برخلاف داروهای خوراکی و تزریقی، اثرهای حفاری تخمدان موقت است، اما حدود نیمی از زنان در عرض یک سال پس از عمل جراحی باردار می‌شوند.
درمان ناباروری
اگر هیچ‌یک از این اقدامات کمکی نکند، پزشک ممکن است لقاح خارج از رحم یا IVF را پیشنهاد دهد. در این روش اسپرم و تخمک در فضای آزمایشگاه با هم ترکیب می‌شوند و لقاح صورت می‌گیرد. سپس رویان حاصل را به رحم شما منتقل می‌کنند که در صورت کاشته شدن در رحم، تبدیل به جنین می‌شود. نرخ بارداری با توجه به سن و مشکلات باروری زن و شوهر متفاوت است، اما به‌طورکلی احتمال بارداری از طریق IVF در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک به اندازۀ زنان مبتلا به دیگر مشکلات ناباروری است.
درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک بدون قصد بارداری
اگر شما تمایلی به بارداری ندارید، می‌توانید با استفاده از داروهای ضدبارداری و متفورمین این بیماری را درمان کنید. این روش‌ها به شرح زیر است:
قرص‌های ضدبارداری
قرص‌های ضدبارداری حاوی استروژن و پروژسترون است و میتواند نامتعادلی هورمونی را اصلاح کند. این قرص‌ها، چرخه‌های عادت ماهانه را تنظیم می‌کند، مشکلات پوستی را کاهش می‌دهد. همچنین رشد غیرطبیعی مو را تا زمان مصرف دارو محدود می‌کند.
متفورمین
متفورمین یک داروی غیرهورمونی است و از بارداری جلوگیری نمی‌کند، اما میتواند به تنظیم چرخه‌های عادت ماهانه در حدود نیمی از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک کمک کند. این دارو همچنین میتواند با کم کردن اشتها و در نتیجه کاهش وزن، به پایین آوردن سطح انسولین خون کمک کند و رشد موی زاید بیش از حد را درمان کند.
خودمراقبتی هنگام ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
زنان می‌توانند در صورت ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک با رعایت برخی نکته‌ها مراقبت بیشتری از خود انجام دهند و مشکلات ناشی از این عارضه را تا حد زیادی کم کنند. نکاتی که میتواند به شما برای خودمراقبتی کمک کند شامل موارد زیر است:
- اگر اضافه وزن دارید، ورزش کنید و یک رژیم غذایی متعادل داشته باشید. کم کردن وزن میتواند به تنظیم چرخه‌های عادت ماهانه کمک کند، کلسترول را کاهش دهد و حتی به از بین بردن آکنه و رشد نکردن بیش از حد موی زاید کمک کند. اگر به انسولین مقاوم هستید، ورزش باعث می‌شود که انسولین در بدن شما پردازش شود. از پزشک خود بخواهید که یک برنامۀ کاهش وزن خوب به شما بدهد.
- معاینۀ لگنی برای نظارت بر تغییرات در تخمدان یا رحم اهمیت زیادی دارد. معاینات منظم به تشخیص علائم اولیۀ سرطان آندومتر کمک خواهد کرد که زنانی با چرخه‌های عادت ماهانۀ نامنظم یا بدون عادت ماهانه را تهدید می‌کند، ممکن است آزمایشهای خون برای پیگیری تغییرات هورمونی به شکل منظم برایشان تجویز شود.
- کم کردن احتمال خطر سرطان آندومتر با تنظیم کردن چرخۀ عادت ماهانه که از طریق کنترل هورمونی در دوران بارداری انجام می‌شود.
- اگر موهای زاید ایجادشده آزارتان می‌دهد، الکترولیز یا اپیلاسیون، موهای زاید صورت و بدن شما را از بین می‌برد.
هیچ راهی برای جلوگیری از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک وجود ندارد، اما تشخیص به‌موقع بهترین راه برای کنترل علائم آن است. اگر چرخه‌های عادت ماهانۀ شما نامنظم است یا عادت ماهانه ندارید، به یک متخصص زنان برای کمک به تنظیم چرخۀ عادت ماهانۀ خود مراجعه کنید.
در مورد روش‌های درمان ناباروری بیشتر و کامل بدانید.
