سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا PCOS چیست؟
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) بیماری شایعی در زنان است که بر ترشح هورمون‌ها تاثیرگذار بوده و زنان را دچار مشکلاتی از قبیل برهم خوردن نظم قاعدگی، رشد موهای زائد، آکنه و ناباروری می‌کند. درمان هم بسته به تصمیم برای بارداری متفاوت خواهد بود. افراد مبتلا به این سندرم ممکن است به میزان بیشتری در معرض خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند دیابت و پرفشاری خون باشند.
در این مطلب با سندرم تخمدان پلی کیستیک از علت تا درمان آن آشنا می‌شوید.
سندرم تخمدان پلی کیستیک
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یک مشکل هورمونی است که در سال‌های باروری زنان اتفاق می‌افتد. ابتلا به این سندرم یکی از علت های بی‌نظمی قاعدگی در زنان است، به این شکل که باعث می‌شود کمتر از تعداد معمول در سال قاعدگی را تجربه کنید یا اینکه طول هر دوره طولانی شود. همچنین ممکن است سطح هورمونی به نام آندروژن در بدنتان بالاتر از حد طبیعی باشد.
کیست‌های کوچک پر از مایع حاوی تخمک‌های نابالغ که فولیکول نامیده می‌شوند از مشخصه‌های این مشکل است. در چنین شرایطی فولیکول‌ها نمی‌توانند به طور منظم تخمک آزاد کنند. علت سندرم تخمدان پلی کیستیک به طور دقیق ناشناخته است. تشخیص و درمان به موقع همراه با کاهش وزن میتواند ریسک عوارض طولانی‌مدت مانند دیابت نوع 2 و بیماری‌های قلبی را کاهش دهد.
علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک
هر زن مبتلا به این اختلال هورمونی سطح منحصربه‌فردی از هورمون‌ها و نوسانات دارد، بنابراین علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک ممکن است در زنان متفاوت باشد. علائم اغلب از اولین دوره قاعدگی شروع می‌شوند اما گاهی نیز علائم مدتی بعد از شروع پریودها ظاهر می‌شوند. تشخیص PCOS زمانی انجام می‌شود که حداقل دو مورد از علائم زیر را داشته باشید:
- پریود نامنظم. تعداد کمتر دوره‌های قاعدگی یا پریودهای نامنظم از علائم شایع این سندرم است. پریودهایی که روزهای زیادی طول می‌کشند نیز علامت دیگری از این سندرم هستند. برای مثال، در صورت ابتلا به این سندرم ممکن است کمتر از 9 پریود در سال داشته باشید و این پریودها ممکن است با فاصله بیش از 35 روز رخ دهند. همچنین در صورت ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک احتمال دارد که در باردار شدن دچار مشکل شوید.
- ترشح آندروژن بیش از حد. سطح بالای هورمون آندروژن ممکن است منجر به ایجاد موهای زائد بیش از حد در صورت و بدن شود. به این وضعیت هیرسوتیسم می‌گویند. گاهی، آکنه شدید و طاسی با الگوی مردانه نیز در برخی زنان رخ می‌دهد.
- بزرگ شدن تخمدان‌ها یا تشکیل کیست‌های متعدد. تخمدان‌ها ممکن است بزرگ‌تر از معمول باشند و عملکرد طبیعی نداشته باشند. همچنین ممکن است تعداد زیادی فولیکول حاوی تخمک‌های نابالغ در اطراف تخمدان ایجاد شوند.
خونریزی بسیار کم، بسیار زیاد یا غیرقابل پیش‌بینی در طول چرخۀ عادت ماهانه، لکه‌های تیره یا زایده‌های پوستی، کم‌پشت شدن موی شقیقه‌ها، آپنۀ خواب یا همان وقفۀ تنفسی در خواب نیز از دیگر نشانه‌ها هستند. علائم و نشانه‌های سندرم تخمدان پلی کیستیک معمولاً در افراد دچار چاقی شدیدتر هستند. اگر رشد موهای زائد یا آکنه به اعتماد به نفس شما صدمه می‌زند، درمان‌های زیبایی یا مراجعه به متخصص پوست میتواند مفید باشد.
سن ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک
زنان در هر زمانی پس از بلوغ ممکن است به این اختلال مبتلا شوند. بسیاری از زنان در دهه 20 یا 30 زندگی و در زمانی که قصد بارداری دارند، تشخیص داده می‌شوند. اگر چاق هستید یا سایر افراد خانواده مانند مادر یا خواهر شما هم مبتلا هستند، ممکن است احتمال بیشتری برای ابتلا به PCOS داشته باشید.
علت سندرم تخمدان پلی کیستیک
علت دقیق سندرم مشخص نیست اما عواملی که می‌توانند در این بیماری نقش داشته باشند شامل موارد زیر هستند:
- مقاومت به انسولین. انسولین هورمونی است که توسط پانکراس ساخته می‌شود. این هورمون به سلول‌ها اجازه می‌دهد تا از قند که منبع انرژی اصلی بدن است، استفاده کنند. اگر سلول‌ها نسبت به عملکرد انسولین مقاوم شوند، سطح قند خون میتواند افزایش یابد. این وضعیت باعث می‌شود بدن انسولین بیشتری بسازد تا سطح قند خون را پایین بیاورد.
همچنین انسولین بیش از حد میتواند باعث شود بدن مقدار زیادی هورمون مردانه آندروژن بسازد. در این شرایط ممکن است در تخمک‌گذاری که فرایند آزاد شدن تخمک از تخمدان‌ها است، مشکل ایجاد شود.
- التهاب. تحقیقات نشان می‌دهد که افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک دارای نوعی التهاب طولانی‌مدت و خفیفی هستند که باعث تولید آندروژن در تخمدان‌های پلی کیستیک می‌شود. این وضعیت میتواند منجر به بروز مشکلات قلبی و عروقی شود.
- وراثت. تحقیقات نشان می‌دهد که ژن‌های خاصی ممکن است با این سندرم ارتباط داشته باشند. داشتن سابقه خانوادگی PCOS ممکن است در ابتلا به این بیماری نقش داشته باشد.
- آندروژن اضافی. در صورت ابتلا به PCOS، تخمدان‌ها ممکن است سطح بالایی از آندروژن تولید کنند. آندروژن بیش از حد نیز در تخمک‌گذاری اختلال ایجاد می‌کند. این بدان معناست که تخمک‌ها به طور منظم رشد نمی‌کنند و از فولیکول‌هایی که در آنها رشد می‌کنند آزاد نمی‌شوند. آندروژن اضافی همچنین میتواند منجر به هیرسوتیسم و آکنه شود.
تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک
هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) وجود ندارد. پزشک احتمالاً با سوال کردن در مورد علائم، داروها و سایر بیماری‌های شما شروع می‌کند. او همچنین ممکن است در مورد دوره‌های قاعدگی و هرگونه تغییر وزنی سوال کند. معاینه فیزیکی شامل بررسی علائم رشد موهای زائد، مقاومت به انسولین و آکنه است. به طور کلی اقدامات تشخیصی به شرح زیر می‌باشند:
- معاینه لگن. در طول معاینه لگن، پزشک میتواند اندام‌های تناسلی شما را از نظر وجود توده، غده‌ها یا سایر تغییرات بررسی کند.
- آزمایش خون. آزمایش خون سطح هورمون‌ها را اندازه‌گیری می‌کند. با کمک این آزمایش میتوان دیگر علل مشکلات قاعدگی یا آندروژن اضافی را که شبیه PCOS هستند، رد کرد. ممکن است لازم باشد که سطح کلسترول و تری گلیسیرید نیز ارزیابی شود. تست تحمل گلوکز نیز میتواند پاسخ بدن به قند یا گلوکز را اندازه‌گیری کند.
- سونوگرافی. سونوگرافی میتواند ظاهر تخمدان‌ها و ضخامت پوشش داخلی رحم را بررسی کند. اگر مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک تشخیص داده شوید، پزشک ممکن است آزمایشهای بیشتری را برای بررسی عوارض ثانویه توصیه کند. این آزمایش‌ها میتواند شامل موارد زیر باشد:
- بررسی منظم فشار خون، تحمل گلوکز و سطح کلسترول و تری گلیسیرید
- غربالگری افسردگی و اضطراب
- غربالگری آپنه انسدادی خواب
تفاوت بین سندرم تخمدان پلی کیستیک و آندومتریوز
سندرم تخمدان پلی کیستیک و آندومتریوز بیماری‌های متفاوتی هستند، اما هر دو می‌توانند باعث ایجاد کیست تخمدان و ناباروری شوند. آندومتریوز وضعیتی است که در آن پوشش داخلی رحم یا آندومتر در جاهای دیگری مانند تخمدان‌ها، واژن یا لوله‌های فالوپ رشد می‌کند. به طور معمول، این بیماری باعث درد لگن یا دل درد شدید قاعدگی می‌شود. زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک قاعدگی نامنظم، تخمک گذاری غیرقابل پیش‌بینی و سایر عوارض جانبی ناشی از ازدیاد هورمون‌های مردانه دارند.
عوارض سندرم تخمدان پلی کیستیک
عوارض سندرم تخمدان پلی کیستیک میتواند شامل موارد زیر می‌باشد:
- ناباروری
- دیابت بارداری یا فشار خون بالای ناشی از حاملگی
- سقط جنین یا زایمان زودرس
- استئاتوهپاتیت غیر الکلی (التهاب شدید کبد به علت تجمع چربی )
- سندرم متابولیک (مجموعه‌ای از بیماری‌ها از جمله فشار خون بالا، قند خون بالا و سطوح ناسالم کلسترول یا تری گلیسیرید که به طور قابل توجهی خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را افزایش می‌دهند.)
- دیابت نوع 2 یا پیش دیابت
- آپنه خواب
- افسردگی، اضطراب و اختلالات خوردن
- سرطان پوشش دیواره رحم (سرطان آندومتر)
سندرم تخمدان پلی کیستیک معمولاً با چاقی همراه است و این میتواند عوارض آن را بدتر کند.
درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک
درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک بر مدیریت مشکلاتی که شما را آزار می‌دهد، تمرکز دارد. این مشکلات میتواند شامل ناباروری، هیرسوتیسم، آکنه یا چاقی باشد. درمان خاص هر فرد میتواند شامل تغییر سبک زندگی یا دارو باشد.
تغییر سبک زندگی
پزشک ممکن است کاهش وزن از طریق یک رژیم غذایی کم‌کالری همراه با فعالیت‌های ورزشی متوسط را توصیه کند. حتی کاهش وزن متوسط، برای مثال، کاهش 5% از وزن بدن میتواند وضعیت را بهبود بخشد. کاهش وزن ممکن است اثربخشی داروهایی را که پزشک برای سندرم تخمدان پلی کیستیک توصیه می‌کند افزایش دهد و میتواند به درمان ناباروری کمک کند. به طور کلی برای کمک به کاهش اثرات نامطلوب این سندرم، تدابیر زیر را امتحان کنید:
- در وزن مناسبی بمانید. کاهش وزن میتواند سطح انسولین و آندروژن را پایین بیاورد و ممکن است تخمک‌گذاری را مجددا برقرار کند. در صورت نیاز از پزشک خود بخواهید یک برنامه کنترل وزن به شما بدهد یا به متخصص تغذیه مراجعه کنید.
- کربوهیدرات‌ها را محدود کنید. رژیم‌های پر کربوهیدرات ممکن است باعث افزایش سطح انسولین شوند. همچنین لازم است کربوهیدرات‌های پیچیده را انتخاب کنید که قند خون شما را آهسته‌تر افزایش می‌دهند. این نوع کربوهیدرات‌ها در میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و لوبیاها یافت می‌شوند.
- فعالیت بدنی داشته باشید. ورزش در مبتلایان سندرم تخمدان پلی کیستیک به کاهش سطح قند خون کمک می‌کند. اگر PCOS دارید، افزایش فعالیت روزانه و ورزش منظم ممکن است مقاومت به انسولین را درمان یا حتی از آن جلوگیری کند. فعال بودن همچنین به شما کمک می‌کند وزن خود را کنترل کنید و از ابتلا به دیابت جلوگیری کنید.
درمان دارویی
برای تنظیم چرخه قاعدگی، پزشک ممکن است داروهای زیر را توصیه کند:
- قرص‌های ضدبارداری ترکیبی. قرص‌هایی که هم حاوی استروژن و هم پروژستین هستند تولید آندروژن را کاهش داده و استروژن را تنظیم می‌کنند. تنظیم هورمون‌ها میتواند ریسک ابتلا به سرطان آندومتر را در مبتلایان به PCOS کاهش دهد و خونریزی نامنظم، رشد موهای زائد و آکنه را رفع کند.
- پروژستین درمانی. مصرف پروژستین به مدت 10 تا 14 روز در هر ماه یا در هر 2 ماه میتواند پریود شما را تنظیم کند و از شما در برابر سرطان آندومتر محافظت کند. این پروژستین درمانی سطح آندروژن را بهبود نمی‌بخشد و از بارداری جلوگیری نمی‌کند. اگر می‌خواهید از حاملگی پیشگیری کنید، مینی پیل که فقط حاوی پروژستین است یا دستگاه داخل رحمی حاوی پروژستین انتخاب‌های بهتری هستند.
اگر قصد دارید باردار شوید، پزشک با توجه به شرایط شما برای کمک به تخمک‌گذاری و باردار شدن، ممکن است داروهای زیر را توصیه کند:
- کلومیفن. این داروی خوراکی ضد استروژن در بخش اول چرخه قاعدگی مصرف می‌شود.
- لتروزول (فمارا). این دارو میتواند به تحریک تخمدان‌ها کمک کند.
- متفورمین. این دارو که معمولاً در مبتلایان به دیابت نوع 2 به شکل خوراکی مصرف می‌شود مقاومت به انسولین را بهبود می‌بخشد و سطح انسولین را کاهش می‌دهد. اگر مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک هستید و با استفاده از کلومیفن باردار نشوید، ممکن است پزشک افزودن داروی متفورمین را برای کمک به تخمک‌گذاری توصیه کند. اگر پیش دیابت دارید، متفورمین میتواند پیشرفت آن و تبدیل شدن به دیابت نوع 2 را کندتر کرده و به کاهش وزن کمک کند.
- گنادوتروپین‌ها. این داروهای هورمونی به صورت تزریقی تجویز می‌شوند.
در صورت نیاز، با پزشک خود در مورد روش‌هایی که میتواند به شما در باردار شدن کمک کند صحبت کنید. به طور مثال، لقاح آزمایشگاهی (IVF) میتواند یکی از گزینه‌ها باشد.
برای کاهش رشد بیش از حد موهای زائد یا بهبود آکنه، پزشک میتواند این داروها را توصیه کند:
- قرص‌های ضدبارداری. این قرص‌ها تولید آندروژن را که میتواند باعث رشد بیش از حد مو و آکنه شود، کاهش می‌دهند.
- اسپیرونولاکتون (آلداکتون). این دارو اثرات آندروژن بر روی پوست از جمله رشد بیش از حد مو و آکنه را مسدود می‌کند. اسپیرونولاکتون میتواند باعث نقایص مادرزادی شود، بنابراین در حین مصرف این دارو به یک روش کنترل بارداری کارآمد نیاز دارید. اگر باردار هستید یا قصد حاملگی دارید مصرف این دارو به شما توصیه نمی‌شود.
- افلرنیتین (وانیکا). این کرم میتواند رشد موهای صورت را کندتر کند.
- رفع موهای زائد. الکترولیز و لیزر دو گزینه برای رفع موهای زائد در مبتلایان به سندرم تخمدان پلی کیستیک هستند. الکترولیز شامل سوزن کوچکی است که وارد هر فولیکول مو می‌شود. این سوزن یک جریان الکتریکی ارسال می‌کند که به فولیکول آسیب می‌رساند و سپس آن را از بین می‌برد. لیزر موهای زائد نیز پروسه‌ای پزشکی است که از پرتو متمرکز نور برای از بین بردن موهای زائد استفاده می‌کند. ممکن است به چندین بار الکترولیز یا لیزر موهای زائد نیاز داشته باشید. شیو کردن، برداشتن با موچین یا استفاده از کرم‌هایی که موهای زائد را از بین می‌برند از دیگر گزینه‌های موجود هستند. اما این روش‌ها موقتی هستند و ممکن است موها وقتی دوباره در می‌آیند، ضخیم‌تر شوند.
- درمان‌های آکنه. داروها، از جمله قرص‌ها و کرم‌ها یا ژل‌های موضعی می‌توانند به بهبود آکنه کمک کنند. با پزشک خود در مورد گزینه‌های موجود صحبت کنید.
سندرم تخمدان پلی کیستیک و بارداری
اگر می‌خواهید باردار شوید و مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک هستید، بدانید که شما تنها نیستید. تقریباً از هر 10 زن 1 نفر سندرم تخمدان پلی کیستیک دارد. در صورت تمایل به بارداری پزشک به شما کمک خواهد کرد.
اگر چه ابتلا به این سندرم میتواند باردار شدن را سخت کند و در عین حال ریسک برخی از عوارض بارداری را افزایش دهد، اما بسیاری از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک بدون هیچ مداخله پزشکی باردار می‌شوند. پزشک یک برنامه درمانی برای کمک به تخمک گذاری ایجاد می‌کند که میتواند شامل دارو یا فناوری‌های کمک باروری مانند لقاح آزمایشگاهی باشد.
با پزشکتان در مورد برنامه درمانی خود صحبت کنید تا مطمئن شوید که آن را درست متوجه شده‌اید و همچنین مطلع شوید که چگونه می‌توانید شانس بارداری سالم را افزایش دهید.
آیا pcos میتواند باعث سقط جنین شود؟
ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک ممکن است ریسک برخی از عوارض ثانویه بارداری از جمله خطر سقط را افزایش دهد، اما اکثر زنان مبتلا به این سندرم می‌توانند با موفقیت باردار و بچه‌دار شوند. افزایش ریسک بیماری‌ها و شرایط زیر از دیگر عوارض ثانویه مرتبط با بارداری در مبتلایان است:
- دیابت بارداری، پره اکلامپسی و فشار خون بالا
- زایمان زودرس (قبل از هفته 37 بارداری) یا زایمان سزارین به دلیل چاقی، دیابت یا فشار خون بالا
مراجعه به پزشک برای سندرم تخمدان پلی کیستیک
اگر در مورد پریودهای خود نگرانی‌هایی دارید، اگر برای باردار شدن دچار مشکل شده‌اید یا علائم آندروژن بیش از حد دارید، به پزشک مراجعه کنید. علائم آندروژن اضافی میتواند شامل رشد موهای جدید در صورت و بدن، آکنه و طاسی با الگوی مردانه باشد.
برای سندرم تخمدان پلی کیستیک، می‌توانید به متخصص زنان، متخصص غدد درون ریز یا متخصص ناباروری مراجعه کنید. اطلاعاتی که در ادامه می‌آید به شما کمک می‌کند تا برای ملاقات خود با پزشک آماده شوید. قبل از ویزیت پزشک، فهرستی از موارد زیر تهیه کنید:
- علائمی که داشته‌اید و مدت زمانی که از شروع‌شان می‌گذرد.
- اطلاعاتی در مورد پریودها، از جمله دفعات وقوع، طول پریودها و شدت آنها
- تمام داروها، مکمل‌های ویتامین، مکمل‌های گیاهی و سایر مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید به همراه دز آنها
- سوابق پزشکی و اطلاعات شخصی، از جمله داشتن سایر بیماری‌ها، تغییرات اخیر زندگی و عوامل استرس‌زا
در مورد PCOS چه سوالاتی از پزشک بپرسم؟
در پرسیدن سوالات از پزشک تردید نداشته باشید. شما می توانید در مورد اینکه چه عوارضی این بیماری دارد و چه تاثیری بر قدرت باروری دارد از پزشک راهنمایی بخواهید. پرسیدن سوالات زیر می توانند از نگرانی شما تا حد زیادی بکاهد. این سوالات عبارتند از:
- سندرم تخمدان پلی کیستیک چه تاثیری بر شانس باردار شدن من می‌گذارد؟
- آیا دارویی وجود دارد که به بهبود علائم یا شانس باردار شدن من کمک کند؟
- چه تغییراتی در سبک زندگی میتواند علائم را بهبود بخشد؟
- سندرم تخمدان پلی کیستیک در دراز مدت چه تاثیری بر سلامت من می‌گذارد؟
- من بیماری‌های دیگری دارم. چگونه می‌توانم آنها را همزمان مدیریت کنم؟
در پرسیدن سوالات دیگری که به ذهنتان خطور می‌کند، تردید نکنید.
بنابر آنچه گفته شد سندرم تخمدان پلی کیستیک یک بیماری شایع است که بر چرخه قاعدگی تاثیر می‌گذارد و باعث ایجاد علائم ناخوشایند دیگری نیز می‌شود. بسیاری از زنان تا زمانی که برای باردار شدن دچار مشکل نشوند یا بدون دلیل آشکار وزن اضافه نکنند، متوجه ابتلا به این عارضه نمی‌شوند. همچنین ممکن است شکلی خفیفی از این سندرم را داشته باشید و در این صورت علائم به اندازه کافی شدید نیستند که متوجه آنها شوید.
اگر مشکوک به PCOS هستید، در مورد علائم خود با پزشکتان صحبت کنید. تغییرات سبک زندگی و درمان‌های پزشکی می‌توانند به شما در مدیریت علائم، کاهش خطر ابتلا به سایر بیماری‌ها و کمک به باردار شدن کمک کنند. فراموش نکنید که یکی از بهترین راه‌ها برای مقابله با سندرم تخمدان پلی کیستیک، حفظ وزن سالم، خوردن غذاهای مغذی و ورزش منظم است.
سوالات متداول
بله، ممکن است مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک باشید و هیچ علامتی نداشته باشید.
اگرچه درمانی برای سندرم تخمدان پلی کیستیک وجود ندارد، اما پزشک میتواند به شما در مدیریت علائم کمک کند.
خوردن غذاهای مغذی، ورزش منظم و مدیریت وزن مناسب میتواند به جلوگیری از اثرات PCOS کمک کند.
