آتروفی واژن یا سندرم ادراری-تناسلی یائسگی
نازک و خشک شدن و التهاب دیوارههای واژن را آتروفی واژن مینامند که میتواند به علت کاهش استروژن در بدن خانمها به وجود بیاید. در این مطلب با آتروفی واژن، علائم و علل آتروفی واژن و تشخیص و درمان آن آشنا شوید.
آتروفی واژن
سندرم ادراری-تناسلی یائسگی
آتروفی واژن، نازک شدن، خشک شدن و التهاب دیوارههای واژن است که میتواند با کاهش استروژن بدن زنان رخ دهد. این عارضه اغلب پس از یائسگی ایجاد میشود. برای بسیاری از زنان، آتروفی واژن یا آتروفیک واژینیت نه تنها آمیزش جنسی را دردناک میکند، بلکه منجر به علائم آزاردهندهٔ ادراری نیز میشود و از آنجا که آتروفی واژن هم علائم واژینال و هم علائم ادراری ایجاد میکند، پزشکان از اصطلاح «سندرم ادراری-تناسلی یائسگی» یا به اختصار GSM برای توصیف آن استفاده میکنند.
درمانهای ساده و مؤثری برای GSM وجود دارد. درست است که کاهش سطح استروژن منجر به تغییراتی در بدن میشود، اما این بدان معنا نیست که باید ناراحتی ناشی از سندرم GSM را هم تحمل کرد. اما چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
هرچند بسیاری از زنان یائسه GSM را تجربه میکنند، اما تعداد کمی از آنها در جستوجوی درمان هستند. زنان ممکن است خجالت بکشند که علائم خود را با پزشک در میان بگذارند یا ممکن است تسلیم زندگی با این علائم ناراحتکننده شوند. اما اگر شما لکهبینی یا خونریزی بدون دلیل، ترشحات غیرمعمول، سوزش یا درد واژینال دارید، خیلی بهتر است که از پزشک زنان خود وقت بگیرید.
همچنین اگر دردی را در حین رابطهٔ جنسی تجربه کردید که با استفاده از مرطوبکنندهٔ واژن یا لوبریکانت و روانکنندههای مبتنی بر آب برطرف نشد، به پزشکتان مراجعه کنید.
علائم سندرم ادراری-تناسلی یائسگی
علائم و نشانههای سندرم ادراری-تناسلی یائسگی یا آتروفی واژن میتواند شامل موارد زیر باشد:
- خشکی واژن
- سوزش واژن
- ترشحات واژینال
- خارش ناحیهٔ تناسلی
- سوزش ادرار
- فوریت برای دفع ادرار
- تکرر ادرار
- عفونتهای مکرر دستگاه ادراری
- بیاختیاری ادراری
- خونریزی خفیف بعد از آمیزش
- ناراحتی در طول آمیزش جنسی
- کاهش روانکاری واژن در طول فعالیت جنسی
- کوتاه و تنگ شدن کانال واژن
علل سندرم ادراری-تناسلی یائسگی
سندرم ادراری-تناسلی یائسگی به دلیل کاهش تولید استروژن در بدن ایجاد میشود. استروژن کمتر باعث میشود بافت واژن نازکتر، خشکتر، شکنندهتر و کمتر انعطافپذیر شود. کاهش سطح استروژن میتواند در شرایط زیر رخ دهد:
- پس از یائسگی
- در طول سالهای منتهی به یائسگی؛ دورهٔ پیشیائسگی
- پس از برداشتن هر دو تخمدان با جراحی؛ یائسگی ناشی از جراحی
- در دوران شیردهی
- هنگام مصرف داروهایی که میتواند روی سطح استروژن اثر بگذارد، مانند برخی از قرصهای ضدبارداری
- بعد از پرتودرمانی لگن برای سرطان
- بعد از شیمیدرمانی برای سرطان
- به عنوان یک عارضهٔ جانبی درمان هورمونی یا هورمونتراپی سرطان پستان
علائم سندرم ادراری-تناسلی یائسگی ممکن است در طول سالهای منتهی به یائسگی شروع به آزار دادن شخص کند، یا ممکن است تا چند سال پس از یائسگی مشکلی ایجاد نکند. اگرچه GSM شایع است، اما همهٔ زنان یائسه آن را تجربه نمیکنند. فعالیت جنسی منظم، با یا بدون یک شریک جنسی (خودارضایی)، میتواند به حفظ سلامت بافتهای واژن کمک کند.
عوامل مؤثر در ایجاد سندرم ادراری-تناسلی یائسگی
عوامل خطرساز
برخی عوامل میتواند در بروز GSM نقش داشته باشد که بعضی از آنها شامل موارد زیر است:
سیگار کشیدن: سیگار کشیدن روی گردش خون اثر میگذارد و ممکن است جریان خون و اکسیژن ارسالی به واژن و نواحی مجاور آن را کاهش دهد. سیگار کشیدن همچنین اثر استروژنهای طبیعی بدن را کاهش میدهد.
نداشتن زایمان طبیعی: محققان مشاهده کردهاند زنانی که هرگز زایمان طبیعی نداشتهاند در مقایسه با زنانی که زایمان طبیعی داشتهاند بیشتر در معرض علائم GSM هستند.
نداشتن فعالیت جنسی: فعالیت جنسی، با یا بدون شریک جنسی، جریان خون را افزایش میدهد و بافتهای واژن را انعطافپذیرتر میکند.
عارضههای ثانویه
سندرم ادراری-تناسلی یائسگی خطر ابتلا به مشکلات زیر را افزایش میدهد:
عفونتهای واژن: تغییر در تعادل اسیدی واژن، احتمال عفونت واژن را بیشتر میکند.
مشکلات ادراری: تغییرات ادراری مرتبط با GSM میتواند به بروز مشکلات ادراری کمک کند. شخص ممکن است افزایش دفعات ادرار یا فوریت بیشتر برای ادرار کردن یا سوزش همراه با ادرار را تجربه کند. همچنین، برخی از زنان بیشتر دچار عفونتهای دستگاه ادراری یا بیاختیاری ادرار میشوند.
پیشگیری از سندرم ادراری-تناسلی یائسگی
فعالیت جنسی منظم، با یا بدون شریک جنسی، ممکن است به پیشگیری از سندرم تناسلی-ادراری یائسگی کمک کند. فعالیت جنسی باعث افزایش جریان خون در واژن میشود که به حفظ سلامت بافتهای واژن کمک میکند.
تشخیص سندرم ادراری-تناسلی یائسگی
تشخیص سندرم تناسلی-ادراری یائسگی میتواند شامل بررسیهای زیر باشد:
- معاینهٔ لگن که طی آن پزشک اندامهای لگنی را با دست معاینه میکند و دستگاه تناسلی خارجی، واژن و دهانهٔ رحم را به صورت چشمی بررسی میکند.
- آزمایش ادرار که شامل جمعآوری نمونه ادرار و آزمایش آن در صورت داشتن علائم ادراری است.
- تست تعادل اسید که شامل نمونهبرداری از مایعات واژن یا قرار دادن نوار کاغذی نشانگر ادرار در واژن برای آزمایش کردن تعادل اسیدی آن است.
درمان سندرم ادراری-تناسلی یائسگی
برای درمان سندرم تناسلی-ادراری یائسگی، پزشک ممکن است ابتدا گزینههای درمانی بدون نسخه را توصیه کند، از جمله:
مرطوبکنندههای واژن
برای برگرداندن رطوبت به ناحیهٔ واژن استفاده از یک مرطوبکنندهٔ واژن را امتحان کنید. شاید لازم باشد هر چند روز یک بار از مرطوبکننده استفاده کنید. اثر این مرطوبکنندهها معمولاً کمی بیشتر از لوبریکانت یا روانکنندهها باقی میماند.
روانکنندههای مبتنی بر آب
این روانکنندهها درست قبل از فعالیت جنسی اعمال میشوند و میتوانند ناراحتی در حین رابطهٔ جنسی را کاهش دهند. محصولاتی را انتخاب کنید که حاوی گلیسیرین نیستند یا خاصیت گرمکنندگی ندارند، زیرا زنانی که به این مواد حساس هستند ممکن است دچار ناراحتی شوند. اگر از کاندوم نیز استفاده میکنید، از وازلین یا سایر فرآوردههای مبتنی بر نفت برای روانکاری واژن خودداری کنید، زیرا تماس نفت میتواند کاندومهای لاتکس را تجزیه کند.
اگر این گزینهها علائم را کاهش ندهند، پزشک ممکن است درمانهای زیر را توصیه کند:
استروژن موضعی
استروژن واژینال این مزیت را دارد که در دزهای پایین مؤثر است و سطح کلی قرارگیری شما در معرض استروژن را محدود میکند، زیرا کمتر وارد جریان خون میشود. همچنین ممکن است در مقایسه با استروژن خوراکی باعث تسکین بیشتری شود. استروژندرمانی واژن به اشکال مختلفی انجام میشود. از آنجا که به نظر میرسد همهٔ این شکلها به یک اندازه مؤثر باشند، میتوانید با کمک پزشکتان در مورد گزینهٔ مناسبتر برای شما تصمیم بگیرید. اشکال درمانی استروژن شامل موارد زیر است:
کرم استروژن واژینال (Estrace، Premarin): این کرم را مستقیماً با اپلیکاتور و معمولاً قبل از خواب وارد واژن میکنید. معمولاً زنان به مدت یک تا سه هفته هر روز از آن استفاده میکنند و سپس دفعات استفاده به یک تا سه بار در هفته کاهش مییابد، اما پزشک به شما خواهد گفت که چه مقدار از کرم را استفاده کنید و چند وقت یک بار بار آن را اعمال کنید.
شیاف استروژن واژینال (Imvexxy): این شیافهای استروژن که دز پایینی دارند تا هفتهها هر روز به عمق حدود 5 سانتیمتر وارد کانال واژن میشوند. پس از آن، شیافها فقط دو بار در هفته اعمال میشوند.
حلقهٔ استروژن واژینال (Estring، Femring): شما یا پزشکتان یک حلقهٔ نرم و انعطافپذیر را در قسمت بالایی واژن قرار میدهید. حلقه تا زمانی که آنجاست دز ثابتی از استروژن را آزاد میکند و باید هر سه ماه یک بار تعویض شود. بسیاری از زنان این روش را به دلیل راحتی آن دوست دارند. یک حلقهٔ متفاوت و دارای دز بالاتر درمان سیستمیک تلقی میشود و نه درمان موضعی.
قرص استروژن واژینال (Vagifem): شما از اپلیکاتور یک بار مصرف برای قرار دادن قرص استروژن واژینال در واژن خود استفاده میکنید. پزشک به شما میگوید که هر چند وقت یک بار قرص را وارد کنید. برای مثال، میتوانید در دو هفته اول آن را هر روز و سپس دو بار در هفته استفاده کنید.
اوسپمیفن
مصرف روزانهٔ قرص اوسپمیفن (Osphena) میتواند به تسکین علائم رابطهٔ جنسی دردناک در زنان مبتلا به GSM متوسط تا شدید کمک کند. این دارو برای زنانی که سرطان پستان داشتهاند یا در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان پستان هستند، تأیید نشده است.
پراسترون
داروی پراسترون (Intrarosa) که به واژن وارد میشود، هورمون دیهیدرواپیآندروسترون (DHEA) را مستقیماً به واژن میرساند تا به کاهش درد در حین رابطهٔ جنسی کمک کنند. هورمون DHEA هورمونی است که به بدن در تولید هورمونهای دیگر از جمله استروژن کمک میکند. برای آتروفی متوسط تا شدید واژن پراسترون هر شب استفاده میشود.
استروژندرمانی سیستمیک
درمان سیستمیک که در مقابل درمان موضعی قرار میگیرد، دارویی است که به صورت خوراکی یا تزریقی وارد کل بدن میشوند و اثر و عوارض خود را در کل بدن اعمال میکنند. اگر خشکی واژن با سایر علائم یائسگی، مانند گرگرفتگی متوسط یا شدید همراه باشد، پزشک ممکن است قرص، چسب ژل یا حلقهٔ استروژن دارای دز بالاتر را پیشنهاد کند.
توجه داشته باشید که استروژن خوراکی وارد کل سیستم بدنی میشود. از پزشک خود بخواهید که خطرها و مزایای استروژن خوراکی را توضیح دهد و ببیند آیا نیاز به مصرف هورمون دیگری به نام پروژستین همراه با استروژن دارید یا خیر.
منبسطکنندهٔ واژن
از منبسطکنندهٔ واژن یا دیلاتور واژن نیز میتوان به عنوان یک گزینهٔ درمانی غیرهورمونی استفاده کرد. همچنین منبسطکنندهٔ واژن ممکن است در کنار استروژندرمانی استفاده شود. این دستگاهها عضلات واژن را تحریک میکنند و کشش میدهند تا باریک شدن کانال واژن معکوس شود.
اگر در حین رابطهٔ جنسی درد دارید، منبسطکنندهٔ واژن ممکن است با کشش دادن واژن، ناراحتی را کاهش دهد. این وسایل بدون نسخه در دسترس هستند، اما اگر علائم شما شدید باشد، پزشک ممکن است هم فیزیوتراپی کف لگن و هم منبسطکنندهٔ واژن را توصیه کند. پزشک یا فیزیوتراپیست لگن میتوانند نحوهٔ استفاده از منبسطکنندهٔ واژن را به شما آموزش دهند.
لیدوکائین موضعی
لیدوکائین موضعی که به عنوان پماد یا ژل تجویزی در دسترس است، میتواند برای کاهش ناراحتی مرتبط با فعالیت جنسی استفاده شود. آن را پنج تا 10 دقیقه قبل از شروع فعالیت جنسی به ناحیهٔ واژن اعمال کنید.
درمان سندرم ادراری-تناسلی یائسگی با سابقهٔ سرطان پستان
اگر سابقهٔ سرطان پستان داشتهاید، حتماً پزشک خود را مطلع کنید. پزشک احتمالاً از شما میخواهد گزینههای زیر را مد نظر قرار دهید:
درمانهای غیرهورمونی: به عنوان اولین انتخاب از مرطوبکنندهها و روانکنندههای واژن استفاده کنید.
منبسطکنندهٔ واژن: منبسطکنندهٔ واژن یک گزینهٔ غیرهورمونی است که میتواند عضلات واژن را تحریک کند و کشش دهد. این کار به معکوس شدن باریک شدن واژن کمک میکند.
استروژن واژینال: اگر درمانهای غیرهورمونی به علائم شما کمک نکند، پزشک ممکن است با مشورت با متخصص سرطان یا آنکولوژیست شما، استروژن واژینال با دز پایین را توصیه کند. با این حال، نگرانیهایی وجود دارد که استروژن واژینال ممکن است خطر عود سرطان را افزایش دهد، به خصوص اگر سرطان پستان شما به هورمون حساس بوده است.
استروژندرمانی سیستمیک: درمان سیستمیک استروژن معمولاً توصیه نمیشود، به خصوص اگر سرطان پستان شما به هورمون حساس بوده است.
در مورد سرطان تخمدان آگاهی داشته باشید.
تغییرات سبک زندگی و درمانهای خانگی آتروفی واژن
اگر خشکی یا سوزش واژن را تجربه میکنید، ممکن است راهکارهای زیر به تسکین شما کمک کند:
- یک مرطوبکنندهٔ بدون نسخه را امتحان کنید. این کار میتواند مقداری رطوبت را به ناحیهٔ واژن بازگرداند.
- از روانکنندههای مبتنی بر آب بدون نسخه استفاده کنید. یک روانکننده میتواند ناراحتی هنگام آمیزش را کاهش دهد.
- در حین رابطهٔ جنسی فرصت کافی برای برانگیخته شدن به خود بدهید. روانکاری واژن که از تحریک جنسی ناشی میشود میتواند به کاهش خشکی یا سوزش واژن کمک کند.
طب جایگزین برای آتروفی واژن
برخی از داروهای طب جایگزین برای درمان خشکی واژن و تحریک ناشی از یائسگی استفاده میشوند، اما تعداد کمی از آنها تحت آزمایشهای بالینی کافی قرار گرفتهاند. علاقهٔ مردم به طب مکمل و جایگزین در حال افزایش است و محققان در حال تحقیق برای تعیین مزایا و خطرهای درمانهای جایگزین مختلف برای سندرم تناسلی-ادراری یائسگی هستند.
قبل از مصرف هر گونه مکمل گیاهی یا غذایی برای علائم پیشیائسگی یا یائسگی با پزشک خود صحبت کنید. سازمان غذا و دارو روی محصولات گیاهی نظارتی ندارد و برخی از آنها ممکن است با داروهای دیگری که مصرف میکنید تداخل داشته باشند و سلامت شما را به خطر بیندازند.
آماده شدن برای ویزیت پزشک
احتمالاً ویزیت پزشک با بحث در مورد علائم شروع میشود. اگر قبلاً به متخصص زنان و زایمان مراجعه نکردهاید، پزشک عمومی ممکن است شما را به یک متخصص زنان ارجاع دهد. برخی از کارهایی که میتوانید قبل از آماده شدن برای ویزیت انجام دهید اینهاست:
- فهرستی از علائم و نشانههای خود تهیه کنید. علائمی را که ارتباطی با علت ویزیت پزشک ندارند نیز در آن بگنجانید.
- اطلاعات کلیدی شخصی را یادداشت کنید. هر گونه استرس عمده یا تغییرات اخیر زندگی را در یادداشتهای خود بگنجانید.
- فهرستی از تمام داروهای مصرفی خود تهیه کنید. داروهای تجویزی و بدون نسخه، ویتامینها و مکملها را بگنجانید و دزها را یادداشت کنید.
- یکی از اعضای خانواده یا دوستی را همراه خود ببرید. گاهی اوقات به خاطر سپردن تمام اطلاعات ارائهشده در یک ویزیت دشوار است. فرد همراهتان ممکن است چیزی را که نشنیدهاید یا فراموش کردهاید به خاطر بیاورد.
- سؤالات را آماده کنید. با تهیهٔ فهرستی از سؤالات، از فرصتی که با پزشک دارید نهایت استفاده را ببرید.
سؤالات شما از پزشک
برخی سؤالات اصلی برای پرسیدن از پزشک شامل موارد زیر است:
- محتملترین علت علائم من چیست؟
- آیا علل احتمالی دیگری وجود دارد؟
- به چه نوع آزمایشهایی نیاز دارم؟
- آیا وضعیت من احتمالاً موقتی است یا طولانیمدت؟
- چه گزینههای درمانی در دسترس است و شما چه چیزی را برای من توصیه میکنید؟
- جایگزینهای رویکرد اولیهای که پیشنهاد میکنید چیست؟
- من بیماریهای دیگری دارم. چگونه میتوانم این مشکلات را با هم به بهترین شکل مدیریت کنم؟
- آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟
- آیا بروشور یا مطالب چاپی دیگری وجود دارد که بتوانم داشته باشم؟
- خواندن چه وبسایتهایی را پیشنهاد میکنید؟
سؤالات پزشک از شما
پزشک در مورد علائمتان سؤالاتی میپرسد و وضعیت هورمونی شما را ارزیابی میکند. برخی سؤالاتی که ممکن است پزشک بپرسد اینهاست:
- متوجه چه علائم واژینال یا ادراری شدهاید؟
- چه مدت است که این علائم را دارید؟
- آیا هنوز پریود میشوید؟
- علائم چقدر برای شما ایجاد ناراحتی میکند؟
- آیا از نظر جنسی فعال هستید؟
- آیا علائمی که دارید فعالیت جنسی شما را محدود میکند؟
- آیا برای سرطان درمان شدهاید؟
- آیا از دوش واژینال یا اسپری واژینال استفاده میکنید؟
- چه داروها، ویتامینها یا مکملهای دیگری مصرف میکنید؟
- آیا مرطوبکننده یا روانکنندهٔ بدون نسخه را امتحان کردهاید؟