آندومتریوز چیست و چطور درمان می شود؟
اندومتریوز یک بیماری شایع در زنان است که در آن بافتی مشابه به پوشش داخلی رحم یا آندومتر در خارج از رحم شروع به رشد میکند. این بافت میتواند در نواحی مختلفی از بدن مانند تخمدانها، لولههای فالوپ و دیواره لگن قرار گیرد و به بروز علائمی مانند درد، التهاب، قاعدگی دردناک و سنگین، و مشکلات باروری منجر شود. تشخیص و درمان بهموقع این بیماری اهمیت زیادی دارد، زیرا میتواند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی و توانایی باروری زنان تاثیر بگذارد. برای اینکه بدانید اندمتریوز چیست، چه علائمی دارد و چگونه درمان میشود تا پایان مطلب همراه ما باشید.
آندومتریوز چیست؟
آندومتر پوشش داخلی رحم است که در طول دوران قاعدگی ریزش کرده و باعث خونریزی میشود. این لایههای بافتی در دیوارههای رحم تشکیل شده و در صورت بارداری، به مراحل اولیه رشد جنین کمک میکنند. در بیماری اندومتریوز، بافتی شبیه آندومتر در سایر اندامها یا ساختارهای بدن، خارج از حفره شکم مانند لگن، تخمدانها، لولههای فالوپ رشد میکند. این بافت که از نظر هورمونی حساس است، میتواند در طول چرخه قاعدگی ملتهب شده و عوارضی نظیر کیست تخمدان، ضایعات سطحی، ندولهای عمیقتر، چسبندگی و بافت اسکار را ایجاد کند.
انواع اندومتریوزیس
بر اساس ناحیهای از لگن یا شکم که بافت مشابه با اندومتر در آنجا رشد کرده است، انواع آندومتریوز میتواند به چهار دسته اصلی طبقهبندی شود:
اندومتریوز صفاقی سطحی: در این نوع بافت اندومتر بر روی صفاق، غشای نازکی که شکم و لگن را پوشانده است، مشاهده میشود.
اندومتریوما: که به عنوان کیستهای شکلاتی نیز شناخته میشوند، کیستهای پر از مایع تیره هستند. آنها در اندازههای متفاوت بوده و میتوانند در قسمتهای مختلف لگن یا شکم ظاهر شوند، اما بیشتر در تخمدانها تشکیل میشوند.
اندومتریوز صفاقی عمیق: در این نوع که نادر بوده، آندومتریوز اندامهای داخل یا خارج حفره لگن و مجاور رحم شامل تخمدانها، راستروده، مثانه و رودهها را درگیر میکند.
اندومتریوز دیواره شکم: در برخی موارد، بافت اندومتریوز میتواند روی دیواره شکم رشد کند.
آشنایی با علائم آندومتریوز
اندومتریوز با علائم مختلفی همراه است، که اصلیترین آن درد است که میتواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. این درد معمولاً در نواحی شکم، لگن و کمر احساس میشود. با این حال، در حالی که چنین شرایطی در زنان شایع است، همه زنان علائم آن را تجربه نمیکنند و ممکن است تا زمانی که از طریق عمل جراحی یا پروسههای بررسی ناباروری تشخیص داده نشود، از وجود آن بیخبر باشند.
شایعترین علائم آندومتریوز در زنانی که آن را تجربه میکنند، شامل موارد زیر است:
- قاعدگی بسیار دردناک
- درد شکم یا کمردرد در طول قاعدگی یا در فواصل بین پریودها
- درد هنگام رابطه جنسی
- خونریزی شدید در طول پریود یا لکهبینی بین پریودها
- ناباروری
- درد به هنگام اجابت مزاج
لازم به ذکر است که شدت علائم اندومتریوز لزوماً با میزان پیشرفت بیماری ارتباطی ندارد. برخی زنان ممکن است نوع خفیفی از بیماری را داشته باشند و همچنان درد شدیدی را تجربه کنند، در حالی که دیگران ممکن است نوع شدید این بیماری را داشته باشند اما درد زیادی را احساس نکنند.
آندومتریوز گاهی اوقات با عارضههای دیگری که میتوانند باعث درد لگن شوند، مانند بیماری التهابی لگن یا کیست تخمدان اشتباه گرفته میشود. همچنین این بیماری ممکن است با سندرم روده تحریکپذیر اشتباه گرفته شود؛ این سندرم باعث دورههای اسهال، یبوست و انقباضات شکمی میشود. سندرم روده تحریکپذیر ممکن است همزمان با آندومتریوزیس وجود داشته باشد باشد و تشخیص را پیچیده کند.
عوامل خطر آندومتریوزیس
رشد غیرطبیعی اندومتر عارضهای است که بیشتر زنان بین ۲۵ تا ۴۰ سال را تحت تاثیر قرار میدهد. همچنین، این عارضه ممکن است در سنین نوجوانی نیز اتفاق بیفتد. اگرچه علائم آندومتریوز در بسیاری از زنان پس از یائسگی کاهش مییابد، اما همچنان میتواند باعث ناراحتی و درد شود.
عواملی خطرسازی وجود دارند که ریسک ابتلا به بیماری را افزایش میدهند که شامل موارد زیر است:
- سابقه خانوادگی اندومتریوز
- سن شروع پریود: زنانی که شروع قاعدگیشان قبل از 11 سالگی است، ممکن است ریسک بیشتری داشته باشند.
- طول چرخه قاعدگی: فاصله زمانی بین پریودها و مدت زمان پریود
- نقص در رحم یا لولههای فالوپ
علت اندومتریوز
علت آندومتریوز ناشناخته است اما همانطور که گفته شد برخی عوامل خطر مانند قاعدگی در سنین پایینتر، داشتن قاعدگیهای شدید یا طولانیتر از هفت روز و داشتن سابقه خانوادگی این بیماری مطرح شدهاند که در صورت ابتلا به آن، بافتی شبیه پوشش داخلی رحم در محلهای نامناسبی رشد میکند.
همچنین برخی دلایل اندومتریوز که میتوانند به طور بالقوه باعث بیماری شوند عبارتند از:
قاعدگی رتروگراد. خون قاعدگی که حاوی سلولهای آندومتر است به جای خارج شدن از بدن، از طریق لولههای فالوپ به داخل حفرهٔ لگن برمیگردد که میتواند دلیل آندومتریوز باشد. این سلولهای آندومتر به دیوارههای لگن و سطوح اندامهای لگن میچسبند، در آنجا رشد میکنند، به ضخیم شدن ادامه میدهند و در طول هر چرخهٔ قاعدگی خونریزی میکنند.
لانهگزینی در بافت اسکار ناشی از جراحی. پس از جراحی، مثلاً جراحی هیسترکتومی یا سزارین، سلولهای آندومتر ممکن است به محل برش جراحی متصل شوند.
اختلال سیستم ایمنی. وجود مشکلی در سیستم ایمنی بدن ممکن است باعث شود تا بدن نتواند بافت شبهآندومتر را که در خارج از رحم رشد کرده است، تشخیص دهد و از بین ببرد.
اما هیچکدام از این موارد نمیتوانند به طور دقیق علت آندومتریوزباشند. این احتمال وجود دارد که این بیماری توسط ترکیبی از فاکتورهای مختلف ایجاد شود.
تشخیص اندومتریوز
تشخیص آندومتریوز معمولاً با ارزیابی علائم بیمار شروع میشود. قاعدگیهای دردناک و سنگین میتوانند باعث مراجعه به پزشک شوند. در طول ویزیت، پزشک ممکن است سوالاتی درباره سابقه پزشکی، بارداریهای قبلی و ابتلای دیگر زنان خانواده به بیماری بپرسد. او ممکن است معاینه لگنی انجام دهد و در صورت نیاز، تصویربرداری از لگن با سونوگرافی را توصیه کند. بسته به نتایج معاینه فیزیکی و سونوگرافی، ممکن است امآرآی نیز برای بررسی دقیقتر محلهای ایجاد اندومتریوز تجویز شود.
برای تشخیص اندومتریوز پزشک ممکن است لاپاراسکوپی را پیشنهاد کند. در این روش، پزشک با استفاده از یک دوربین کوچک یا لاپاروسکوپ میتواند به طور مستقیم داخل بدن را مشاهده کند و در صورت نیاز، نمونه بافتی را برای تایید تشخیص به آزمایشگاه ارسال کند.
درمان آندومتریوز
پزشک درمان آندومتریوز را با توجه به عوامل مختلفی از جمله سن، شدت بیماری، تصمیمات مربوط به فرزندآوری و نیاز به درمانهای خاص برای حفظ یا بهبود توانایی باروری و شدت علائم و تاثیر آن بر کیفیت زندگی برنامهریزی میکند.
برنامه درمان اندومتریوز معمولاً بر مدیریت درد و بهبود مشکلات باروری در صورت تصمیم به بارداری تمرکز دارد. این درمانها میتوانند شامل استفاده از داروها و جراحی باشند.
درمان دارویی
اشکال مختلفی از داروهای هورمونی و مسکن وجود دارد که میتوانند به کاهش درد، تنظیم هورمونها، کاهش رشد بافت شبه اندومتر و مدیریت علائم آندومتریوز کمک کنند که عبارتند از:
داروهای هورمونی پیشگیری از بارداری: داروهای ترکیبی حاوی استروژن و پروژسترون یا داروهایی که فقط حاوی پروژسترون هستند به صورت قرص های ضد بارداری خوراکی، چسب، حلقه واژینال، آمپول و ایمپلنت ضد بارداری یا دستگاه آی یو دی تجویز میشوند.
داروهای آزادکننده هورمون گنادوتروپین (GnRH): این داروها به طور خاص برای توقف تولید هورمونهای مسئول چرخه قاعدگی طراحی شدهاند. این داروها معمولاً برای کاهش علائم و تسکین درد استفاده میشوند و به اشکال مختلفی از جمله قرصهای خوراکی، تزریقات و اسپریهای بینی مصرف میشوند.
دانازول: نوع دیگری از داروهای هورمونی برای درمان آندومتریوز است که تولید هورمونهای مرتبط با چرخه قاعدگی را متوقف میکند. در حین مصرف این دارو برای مدیریت علائم، ممکن است گهگاهی پریود شوید یا ممکن است دورههای پریود به طور کامل متوقف شوند.
توجه به این نکته مهم است که در دوره درمان اندومتریوز با استفاده از این داروها، با قطع مصرف دارو، علائم ممکن است عود کند. این داروها در دوران بارداری یا در صورتی که در تلاش برای بارداری هستید، توصیه نمیشوند، بنابراین مهم است که قبل از شروع هر دارو، در مورد مزایا و معایب آن از پزشک سوال کنید.
جراحی
در برخی موارد، پزشک ممکن است جراحی را برای تایید و درمان آندومتریوز توصیه کند. اگرچه عمل جراحی همیشه با ریسکهایی همراه است، اما میتواند روشی مؤثر برای تسکین درد و، در برخی موارد، بهبود باروری باشد. جراحیهایی که برای درمان آندومتریوز استفاده میشوند، شامل موارد زیر است:
لاپاراسکوپی: در این روش، جراح برش بسیار کوچکی در شکم ایجاد کرده و ابزار نازک لولهمانندی به نام لاپاراسکوپ را وارد بدن میکند. این ابزار به کمک دوربینی با کیفیت بالا، امکان مشاهده داخل بدن و شناسایی آندومتریوز را فراهم میآورد. سپس با استفاده از ابزارهای 5 میلیمتری دیگر، ضایعات برداشته و خارج میشود.
هیسترکتومی: در موارد شدید، جراح ممکن است بر اساس وسعت بافت، بافت اسکار موجود، ابتلا به سایر بیماریهای رحمی مانند آدنومیوز و تصمیم به بارداری در آینده، هیسترکتومی را پیشنهاد دهد. در صورت انجام هیسترکتومی، باید توجه داشت که بافتهای شبه اندومتر همچنان باید به طور کامل برداشته شوند تا تسکین درد به حداکثر برسد.
برای بارداری با اندومتریوز، لقاح آزمایشگاهی (IVF) نیز ممکن است به شما کمک کند. توجه داشته باشید که این بیماری به عنوان یک بیماری مزمن در نظر گرفته میشود و بسیاری از زنان مبتلا به آن برای کنترل علائمی مانند درد نیاز به درمان مداوم دارند. بنابراین، بسیار مهم است که به طور منظم و طبق برنامه به پزشک خود مراجعه کنید تا بتوانید این بیماری را به طور مؤثر در درازمدت مدیریت کنید.
درمان خانگی اندومتریوز
هرچند که درمان خانگی آندومتریوز ممکن است به کنترل درد و علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک کند، اما برای درمان کامل، باید به پزشک متخصص مراجعه کرد. درمانهای خانگی ممکن شامل استفاده از داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) برای کنترل درد، رژیم غذایی ضدالتهابی با مصرف مواد غذایی غنی از آنتی اکسیدان مانند میوهها و سبزیجات و کاهش مصرف گوشت قرمز، ورزشهای سبک و یوگا، طب سوزنی، استفاده از گرما و استراحت کافی و مدیریت استرس و درمان گیاهی اندومتریوز میشود.
توجه داشته باشید که درمان خانگی اندومتریوز تنها به عنوان روش تکمیلی و پس از مشورت با پزشک باید در نظر گرفته شوند و نباید به جای مراجعه به پزشک متخصص مورد استفاده قرار گیرند.
پیشگیری از اندومتریوز
اندومتریوز عارضهای نیست که بتوانید لزوماً از آن پیشگیری کنید. فاکتورهای خاصی وجود دارند که میتوانند خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهند، اما در برخی موارد، ممکن است با وجود داشتن آن فاکتورها همچنان به این بیماری مبتلا باشید.
این احتمال وجود دارد که دلیلی ژنتیکی برای ابتلا برخی زنان به این بیماری وجود داشته باشد. اگر سایر زنان در خانواده مبتلا به این مشکل بودهاند، در مورد ریسک خود برای ابتلا و روش پیشگیری از اندومتریوز با پزشک صحبت کنید.
همانطور که گفته شد پیشگیری از آندومتریوز به طور کامل امکانپذیر نیست اما چند عامل میتوانند به کاهش ریسک ابتلا کمک کنند:
باردارشدن: بارداری ممکن است به کاهش علائم اندومتریوز کمک کند و به نظر میرسد که اثر محافظتی دارد.
شیردادن: شیردهی میتواند به کاهش ریسک ابتلا به بیماری کمک کند.
حفظ وزن در محدوده سالم: حفظ وزن مناسب و داشتن رژیم غذایی سالم میتواند به مدیریت بهتر علائم کمک کند.
شروع قاعدگی در سنین بالاتر: شروع قاعدگی در سنین بالاتر به طور نسبی میتواند به پیشگیری از آندومتریوز کمک کند.
عوارض اندومتریوز
در صورت ابتلا به بیماری، احتمال ابتلا به چندین عارضه دیگر نیز وجود دارد. زنان مبتلا به این بیماری ممکن است مشکلات باردارشدن با آندومتریوز را تجربه کنند؛ بنابراین عارضه اندومتریوز و ناباروری یکی از رایجترین عوارض است و گاهی با گزینههای درمانی مانند دارو، جراحی یا درمانهای کمک باروری مانند لقاح آزمایشگاهی قابل رفع است.
علاوه بر مشکلات باروری، مشکلات روده یا مثانه از دیگر عوارض آندومتریوز به شمار میآید. این مشکلات میتواند شامل درد همراه با دفع ادرار یا اجابت مزاج، یا مشاهده خون در ادرار یا مدفوع باشد. در موارد شدید، اگر بافت شبه آندومتر بر حالب، لولهای که ادرار را از کلیه به مثانه میرساند، تاثیر بگذارد، ممکن است کلیه متورم شود.
تنگی نفس، درد قفسه سینه یا جمع شدن ریه (پانوموتوراکس) در طول دورههای قاعدگی نیز از دیگر عوارض آندومتریوز است. همچنین، درد مزمن یکی دیگر از مشکلات مرتبط با این بیماری است.پزشک برای مدیریت این مسائل و بهبود کیفیت زندگی شما، یک برنامه درمانی جامع را با همکاری شما تدوین خواهد کرد.
آیا آندومتریوز باعث ناباروری میشود؟
اگرچه این مشکل در زنان یکی از علل شایع ناباروری است، خبر خوب این است که امکان بارداری با آندومتریوز وجود دارد، اما ممکن است همراه با مشکلاتی باشد. زیرا است. اگر قصد بارداری دارید، با پزشک خود در مورد گزینههای درمانی صحبت کنید. ممکن است نیاز به تغییر داروها یا انجام جراحی نیز باشد. پزشک به شما کمک خواهد کرد تا بهترین برنامه درمانی برای افزایش شانس بارداری را تعیین کنید.
بنابرآنچه گفته شد آندومتریوز یک بیماری شایع است که میتواند باعث درد مزمن، اختلال در چرخه قاعدگی و مشکلات باروری شود. این درد معمولاً در شکم، کمر و ناحیه لگن احساس میشود و پریودها ممکن است سنگینتر از حد معمول باشد. با درمانهای مناسب و همکاری با پزشک، میتوان علائم را مدیریت کرد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید. اگر دچار علائم این بیماری شدید یا پریودهای سنگین و دردناکی دارید حتماً با پزشک مشورت کنید تا درمانهای مناسب را دریافت کنید.
سوالات متداول
متخصصان علت دقیق آندومتریوز را نمیدانند، اما ارتباطی بین سابقه خانوادگی این بیماری و افزایش خطر ابتلا به آن وجود دارد.
در برخی موارد، آندومتریوز خود به خود برطرف میشود. گاهی با گذشت زمان، ضایعات کوچکتر میشوند و ممکن است تعداد آنها کمتر شود.
به مرور زمان، بافت شبیه آندومتر که در خارج از رحم رشد میکند، میتواند باعث ایجاد کیست، چسبندگی و بافت اسکار شود. همچنین، بسیاری از زنان در باردار شدن با مشکل مواجه میشوند.
پس از یائسگی، با کاهش سطح استروژن، ضایعات آندومتریوز اغلب کاهش مییابد. یائسگی همچنین میتواند باعث از بین رفتن علائم این بیماری یا کاهش شدت آنها نسبت به قبل شود.