چرخه قاعدگی و اهمیت آن بر سلامت زنان
چرخه قاعدگی میتواند اطلاعات زیادی در مورد سلامتتان به شما بدهد. داشتن پریود منظم در سالهای بین بلوغ و یائسگی به این معناست که بدن شما سالم بوده و عملکرد طبیعی دارد. این در حالی است که اختلالات قاعدگی مانند پریودهای نامنظم یا قاعدگی دردناک ممکن است نشانهای از یک مشکل جدی در سلامت و عملکرد بخشهای مختلف بدن باشد.
همچنین، مشکلات پریود میتواند باردار شدن به شکل طبیعی را مختل کند. از این رو، باید بدانید که چگونه چرخه قاعدگی خود را دنبال کنید و همچنین، در مورد بینظمیهای قاعدگیتان آگاهی کافی داشته باشید. در این مطلب با چرخه قاعدگی، مراحل، نحوه محاسبه و اهمیت آن بر سلامت آشنا خواهید شد.
چرخه قاعدگی چیست؟
چرخۀ قاعدگی مجموعهای از تغییراتی است که زنان را برای یک بارداری احتمالی در هر ماه آماده میکند یا به عبارت بهتر، فرایند بارداری را ممکن میسازد. این چرخه، فرایند تخمکگذاری، ترشح و تغییرات هورمونی را کنترل کرده و رحم را برای رشد تخمک بارور شده و در نتیجه بارداری آماده میکند. طبیعی است که بهدنبال این تغییرات، زنان دستخوش عوارض جسمی و روحی نیز میشوند. در صورت انجام تخمکگذاری و عدم باروری تخمک، پوشش داخلی رحم از بین رفته و از طریق واژن به شکل خونریزی دفع میشود. این اتفاق همان چیزی است که پریود نامیده میشود و نشانهای از عدم بارداری است.
به طور میانگین، مدت زمان هر سیکل که بازه زمانی بین شروع دو پریود است ۲۸ روز است، اما طول این چرخه میتواند در زنان مختلف و ماههای گوناگون متفاوت باشد. درست است که سیکل قاعدگی در هر فرد کمی متفاوت است و در زنان با شرایط مختلف قابل مقایسه نیست، اما روند کلی برای همه یکسان است.
اگر قاعدگیهای شما به طور معمول هر ۲۱ تا ۳۵ روز یکبار اتفاق میافتند، پریود شما منظم تلقی میشود. این زمان در برخی از زنان آنقدر منظم است که میتوانند روز و ساعت شروع قاعدگی خود را نیز پیشبینی کنند! بیشتر زنان هم بهصورت حدودی از زمان شروع خونریزیشان مطلع هستند.
مراحل چرخه قاعدگی
نوسانات دورهای هورمونها و افزایش یا کاهش آنها، سیکل قاعدگی را به مراحل مختلفی تقسیمبندی میکند و سیستم تولیدمثل زنان به شیوۀ خاصی به این تغییرات هورمونی واکنش نشان میدهد. اتفاقات خاصی که در طول یک چرخه میافتد یا مراحل سیکل قاعدگی عبارتند از:
مرحله قاعدگی
این مرحله که معمولاً از روز اول تا پنجم چرخه قاعدگی را شامل میشود، زمانی است که بارداری اتفاق نیفتاده و پوشش داخلی رحم میریزد و از طریق واژن دفع میشود. در اکثر زنان این مرحله سه تا پنج روز طول میکشد، اما خونریزی به مدت تنها سه روز یا هفت روز هم طبیعی است و جای نگرانی ندارد.
مرحله فولیکولی
مرحله فولیکولی معمولاً از روز ششم تا چهاردهم سیکل قاعدگی اتفاق میافتد. در این مدت، سطح هورمون استروژن افزایش یافته و باعث رشد و ضخیم شدن پوشش داخلی رحم یا آندومتر میشود. علاوه بر این، هورمون دیگری به نام هورمون محرک فولیکول یا FSH باعث رشد فولیکول در تخمدانها میشود. طی روزهای دهم تا چهاردهم چرخۀ قاعدگی، یکی از فولیکولهای در حال رشد، یک تخمک کاملاً بالغ تشکیل میدهد.
تخمکگذاری: تخمکگذاری زمانی صورت میگیرد که یک تخمک بالغ از تخمدان آزاد میشود تا بتواند توسط اسپرم بارور شود. این مرحله تقریباً در روز چهاردهم یک چرخه قاعدگی ۲۸ روزه رخ میدهد. البته میتوانید محاسبه زمان تخمکگذاری را بهصورت دقیقتر هم انجام دهید. افزایش ناگهانی یک هورمون دیگر به نام هورمون لوتئینه کننده (LH) باعث میشود که تخمدان، تخمک را آزاد کند.
اگر زنی در سه روز قبل از تخمکگذاری و تا روز تخمکگذاری بدون استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری، رابطه جنسی داشته باشد، بیشترین احتمال باردار شدن را دارد. با توجه به اینکه اسپرم میتواند به مدت سه تا پنج روز در دستگاه تناسلی زن زنده بماند، به محض آزاد شدن تخمک از تخمدان آماده بارور کردن آن است. این در حالی است که تخمک تنها ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از تخمکگذاری زنده میماند.
مرحله لوتئال: این مرحلۀ چرخه قاعدگی از روز ۱۵ تا ۲۸ام سیکل را شامل میشود. تخمک از تخمدان خارج میشود و در لولۀ فالوپ حرکت میکند تا به رحم برسد. در این زمان سطح هورمون پروژسترون برای کمک به آمادهسازی پوشش رحم برای بارداری افزایش مییابد. اگر تخمک توسط اسپرم بارور شود و خود را به دیوارۀ رحم متصل کند، مرحله لانهگزینی اتفاق میافتد و باردار میشوید. اگر بارداری اتفاق نیفتد، سطح استروژن و پروژسترون افت میکند و پوشش ضخیم رحم در طول پریود میریزد.
محاسبه سیکل قاعدگی و دنبال کردن آن
چرخۀ قاعدگی میتواند اطلاعات زیادی در مورد سلامتتان به شما ارائه دهد. برای اینکه این اطلاعات را به دست بیاورید باید بدانید که چگونه این چرخه را دنبال کنید، به چه مواردی توجه کنید و در مورد بینظمیهای قاعدگی چه کاری انجام دهید.
ثبت تاریخ شروع پریود، فاصلۀ زمانی با پریود بعدی و بررسی جزئیات سیکل قاعدگی در یک تقویم برای چند دورۀ متوالی به شما کمک میکند که متوجه شوید پریود شما منظم است یا نامنظم. با محاسبه فاصلۀ اولین روز خونریزی تا روز شروع پریود بعدی طول چرخۀ قاعدگی بدست میآید. علاوه بر این در هر ماه باید به موارد زیر توجه داشته باشید:
تاریخ شروع و پایان: با دانستن زمان شروع و پایان روزهای قاعدگی در ماههای متوالی، متوجه خواهید شد که سیکل قاعدگیتان طولانی یا کوتاهتر از حد معمول است یا خیر.
میزان خونریزی: شدت خونریزی خود را یادداشت کنید و به تغییرات آن مانند سبک یا سنگینتر از حد معمول بودن هم توجه کنید. تعداد و دفعات تعویض پد بهداشتی و دفع لختۀ خون نیز از جمله مواردی است که در تخمین میزان و تغییر در خونریزی کمکتان میکند.
خونریزی غیرطبیعی: توجه به اینکه آیا در فواصل بین پریودها خونریزی دارید یا خیر.
شدت درد و علائم پریود: به دردهای مرتبط با پریود خود در هر ماه توجه کنید تا متوجه شوید که آیا درد شدیدتر از حد معمول است یا خیر. همچنین به این مورد توجه داشته باشید که آیا درد یا خونریزی شدید باعث شده نتوانید در مدرسه یا محیط کار حضور داشته باشید یا خیر.
سایر تغییرات در محاسبۀ سیکل قاعدگی: تغییرات در خلقوخو یا رفتار خود را در نظر داشته باشید و تغییرات در محدودۀ زمانی پریود را ثبت کنید.
اهمیت دنبال کردن چرخه قاعدگی
دنبال کردن چرخههای قاعدگی میتواند به شما کمک کند تا متوجه شوید سیکلتان منظم است یا خیرو تغییرات مهم مانند عقب افتادن قاعدگی یا خونریزیهای غیرقابل پیشبینی را شناسایی کنید.
اگر قاعدگیهای شما منظم است، دنبال کردن آنها به شما کمک میکند تا بدانید چه زمانی تخمکگذاری میکنید و چه زمانی بیشترین احتمال بارداری وجود دارد. همچنین میتوانید زمان تقریبی پریودتان را هم پیشبینی کرده و برای آن آماده شوید.
اگر پریودهای شما منظم نیست، دنبال کردن آن میتواند به شما کمک کند هر مشکلی را با پزشک خود در میان بگذارید، پس در صورت نامنظم بودن پریود، حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید.
اگر درد یا خونریزی شدید هنگام پریود دارید، بهطوی که مانع حضور در مدرسه یا محل کارتان میشود، دنبال کردن این علائم به شما و پزشک کمک میکند تا روشهای درمانی مناسب را پیدا کنید. درد یا خونریزی شدیدی که باعث ناتوانی از انجام فعالیتهای روتین شما میشود، طبیعی نیست و باید درمان شود.
لازم به یادآوری است که بینظمیهای سیکل قاعدگی معمولاً جدی نیستند، اما گاهی اوقات میتوانند نشانه مشکلات در سلامتی باشند.
ویژگی های سیکل قاعدگی منظم
چرخۀ قاعدگی که فاصلۀ زمانی بین روز اول دو پریود است، برای همه زنان یکسان نیست. قاعدگی ممکن است هر ۲۱ تا ۳۵ روز رخ دهد و ۲ تا ۷ روز طول بکشد. در چند سال اول پس از شروع قاعدگی، چرخههای طولانیمدت برای دختران رایج است. با این حال، این چرخه به مرور زمان و با افزایش سن کوتاهتر و منظمتر میشود. پریود نامنظم در ماههای ابتدایی، طبیعی است و جای نگرانی ندارد.
چرخۀ قاعدگی شما ممکن است منظم باشد، یعنی هر ماه تقریباً به یک اندازه طول بکشد. اگر مرحلۀ قاعدگی برای یک یا دو روز به تأخیر افتاد و یا زودتر آغاز شد، نباید نگران باشید، چون این تغییرات را نمیتوان نامنظمی دانست. پریود شما ممکن است سبک یا سنگین، دردناک یا بدون درد، طولانی یا کوتاه باشد و باز هم یک چرخۀ قاعدگی نرمال تلقی شود. هیچکدام از این تغییرات را نمیتوان دلیلی برای نامنظم بودن این چرخه دانست. البته اگر این تغییرات برای چند ماه ادامه داشت، باید به پزشک متخصص مراجعه کنید.
به خاطر داشته باشید که استفاده از انواع خاصی از روشهای پیشگیری از بارداری، مانند قرصهای جلوگیری از بارداری که طول مدت چرخۀ قاعدگی را طولانی میکنند و دستگاههای داخل رحمی یا آی یو دی (IUD) هم این سیکل را تغییر خواهند داد. معمولاً قبل از مصرف این داروها یا انجام عملهای جراحی، پزشک متخصص شما را از احتمال نامنظم شدن سیکل قاعدگی مطلع میکند.
تغییر چرخه قاعدگی با افزایش سن
سیکلهای قاعدگی ممکن است با افزایش سن به شیوههای مختلف تغییر کنند. اغلب، زمانی که در اولین سالها پریود را تجربه میکنید، بهخصوص در سنین نوجوانی، پریودها سنگینتر هستند و معمولاً در دهۀ دوم و سوم زندگی، قاعدگی سبکتر میشود. این تغییرات طبیعی است و نباید نگران باشید. به طور کلی تغییرات چرخۀ قاعدگی معمولاً به شرح زیر است:
چند سال بعد از اولین قاعدگی: داشتن سیکل قاعدگی طولانیتر از ۳۸ روز رایج بوده و معمولاً پس از گذشت سه سال از شروع قاعدگی، منظمتر میشود. اگر چرخههای طولانیتر یا نامنظم بیشتر از زمان گفته شده طول کشید، برای اطمینان از عدم وجود یک اختلال، مانند سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS) به پزشک خود مراجعه کنید.
دهۀ دوم و سوم زندگی: چرخههای قاعدگی شما معمولاً منظم است و بین ۲۱ تا ۳۵ روز طول میکشد.
دهۀ چهارم زندگی: این دوره، زمانی است که بدن شما آماده انتقال به یائسگی میشود و بههمیندلیل سیکلهای قاعدگی ممکن است نامنظم شوند. شاید دورههای پریود معمولاً برای یک یا چند ماه متوقف شده و سپس دوباره شروع شوند. همچنین ممکن است پریودها کوتاه یا طولانیتر و سبک یا سنگینتر از حد معمول شوند.
باید توجه داشته باشید، هنگامی که به یائسگی نزدیک میشوید، چرخۀ قاعدگی شما دوباره نامنظم میشود. با این حال، از آنجایی که با افزایش سن، خطر ابتلا به سرطان رحم افزایش مییابد، هرگونه خونریزی نامنظم در محدودۀ زمانی یائسگی را با پزشک خود مطرح کنید.
اگر سیکلهای قاعدگی شما در بازه زمانی ۲۱ تا ۳۵ روز نبود یا سؤال و نگرانی درباره این دوره داشتید، حتما با پزشک خود صحبت کنید.
علت بینظمی چرخه قاعدگی
عوامل مختلفی باعث بروز بینظمیهای سیکل قاعدگی میشود که در ادامه به بررسی آنها میپردازیم:
بارداری یا شیردهی: اتفاق نیفتادن مرحلۀ قاعدگی، میتواند یکی از علائم اولیه بارداری باشد. این را هم باید بدانید که معمولاً شیردهی بازگشت قاعدگی را پس از بارداری به تأخیر میاندازد.
اختلالات خوردن، کاهش وزن شدید یا ورزش بیش از حد: مشکلاتی مانند اختلالات خوردن، بیاشتهایی عصبی، کاهش شدید وزن و افزایش فعالیت بدنی میتوانند باعث بههم خوردن نظم سیکل قاعدگی شوند.
سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS): زنان مبتلا به این اختلال رایج یا مشکل در عملکرد سیستم غدد درونریز، ممکن است پریودهای نامنظم داشته باشند که در نتیجه نظم چرخه قاعدگیشان هم بهم میریزد.
نارسایی زودرس تخمدان: این اختلال که به عنوان نارسایی اولیۀ تخمدان نیز شناخته میشود، به توقف عملکرد طبیعی تخمدان قبل از ۴۰ سالگی اشاره دارد. زنانی که مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان شدهاند، ممکن است تا سالها پریودهای نامنظم یا گاهبهگاه داشته باشند.
بیماری التهابی لگن (PID): عفونت دردستگاه تناسلی و تولیدمثل زنان میتواند باعث خونریزی نامنظم قاعدگی شود.
فیبروم رحمی: این فیبرومها نوعی تودۀ غیرسرطانی در رحم هستند که میتوانند باعث قاعدگیهای سنگین و طولانی مدت شوند. در صورتی که دوران پریود شما بسیار سخت و دردناک بود، سریعاً به پزشک مراجعه کنید که اگر به فیبروم رحم مبتلا شده بودید، روش درمان و مدت آن آسانتر و کوتاهتر باشد.
جلوگیری از بینظمی قاعدگی
در برخی از زنان، استفاده از قرصهای ضدبارداری میتواند به تنظیم چرخههای قاعدگی کمک کند. درمان هرگونه بیماری زمینهای، مانند اختلال خوردن نیز می تواند به رفع این مشکل و برقراری نظم چرخههای قاعدگی کمک کند. با این حال، برخی از بینظمیهای قاعدگی قابل پیشگیری نیستند.
علاوه بر این، اگر شرایط زیر را داشتید، حتما با پزشک خود مشورت کنید:
- پریودهای شما به طور ناگهانی برای بیش از ۹۰ روز متوقف شود و باردار نباشید.
- پس از داشتن چرخههای قاعدگی منظم، ناگهان پریود شما نامنظم شود.
- بیش از هفت روز خونریزی داشته باشید.
- خونریزی شدیدتر از حد معمول داشته باشید یا هر یا دو ساعت یکبار بیش از یک پد یا تامپون خیس شود.
- پریودهای شما کمتر از ۲۱ روز یا بیشتر از ۳۵ روز از هم فاصله داشته باشند.
- بین پریودها، خونریزی داشته باشید.
- در طول قاعدگی دچار درد شدید شوید.
- بعد از استفاده از تامپون ناگهان تب کنید و حالت تهوع داشته باشید.
اگر در مورد چرخۀ قاعدگی خود سؤال یا نگرانی دیگری دارید، با پزشک خود در میان بگذارید.
چرخه قاعدگی و تأثیر آن بر سلامت
تغییر سطح هورمونها در طول چرخۀ قاعدگی و برخی از مشکلات پریود ممکن است منجر به سایر مشکلات سلامتی شود. همچنین، علائم یک اختلال سلامت ممکن است در زمانهای خاصی از این چرخه بدتر یا بهتر شوند. این مشکلات در سلامتی شامل موارد زیر است:
کم خونی: خونریزی شدید، شایعترین علت کمخونی ناشی از فقر آهن میان زنانی است که در سنین باروری قرار دارند. کمخونی وضعیتی است که در آن خون نمیتواند اکسیژن کافی را به قسمتهای مختلف بدنتان برساند، زیرا آهن کافی ندارد. این وضعیت باعث رنگپریدگی، احساس خستگی یا ضعف میشود.
اختلالات افسردگی و اضطراب: این عارضهها اغلب با سندرم پیش از قاعدگی، همپوشانی دارند. زنانی که سابقه افسردگی داشته باشند بیشتر در معرض ابتلا به سندرم پیش از قاعدگی (PMS) یا اختلال نارسایی پیش از قاعدگی (PMDD) قرار میگیرند. علائم افسردگی و اضطراب شبیه سندرم پیش از قاعدگی هستند و ممکن است قبل از پریود یا در طول پریود شدیدتر شوند.
آسم: علائم این بیماری میتواند در برخی مراحل چرخه قاعدگی بدتر و پیشرفتهتر شود.
سندرم روده تحریکپذیر (IBS): این سندرم باعث دلپیچه، نفخ و گاز معده میشود. علائم سندرم روده تحریکپذیر ممکن است درست قبل از پریود بدتر شوند.
دیابت: زنانی که سیکلهای قاعدگی نامنظم دارند، به ویژه چرخههایی که بیش از ۴۰ روز طول میکشند، همچنین دختران جوانی که بین ۱۸ تا ۲۲ سال هستند و پریودهای نامنظم دارند، بیشتر در معرض خطر برای ابتلا به دیابت نوع دو قرار دارند. سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS) ممکن است عامل ارتباطی بین پریود نامنظم و دیابت باشد. به طوریکه اکثر زنان مبتلا به این سندرم بهدلیل مقاومت به انسولین، بیشتر از دیگر خانمها در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع دو هستند.
بیماری قلبی و سکته مغزی: تولید استروژن توسط تخمدانها در زنانی که دچار آمنوره یا عدم قاعدگی هستند یا در دوران یائسگی به سر میبرند، ممکن است متوقف شود. استروژن در برابر بیماریهای مختلف مانند بیماریهای قلبی و سکته از زنان محافظت میکند.
پوکی استخوان: در صورت آمنوره بودن، ممکن است استخوانهای زنان در معرض خطر باشند. بدون تولید استروژن توسط تخمدانها، تودههای استخوانی از دست میروند که ممکن است زنان را در معرض خطر پوکی استخوان قرار دهد. پوکی استخوان وضعیتی است که باعث میشود استخوانها شکننده و ضعیف شده و به راحتی دچار شکستگی شوند.
سندرم درد مثانه: زنان مبتلا به این سندرم، نسبت به بقیۀ زنان، بیشتر در معرض انقباضات شکمی و دلپیچههای دردناک در طول سندرم پیش از قاعدگی قرار میگیرند.
مشکلات باردار شدن: برخی از عارضههایی که باعث مشکلات پریود میشوند، مانند اندومتریوز، فیبروم رحم یا سندرم تخمدان پلیکیستیک، میتوانند منجر به ناباروری یا مشکلاتی در باردار شدن شوند.
تأثیر چرخه قاعدگی بر احساسات و سطح انرژی
در طول سیکل قاعدگی، هورمونهای بدن که این چرخه را کنترل میکنند، میتوانند بر سایر جنبههای سلامتی از نظر عاطفی، ذهنی و فیزیکی نیز تأثیر بگذارند. این تغییرات در مراحل مختلف چرخه قاعدگی از این قرارند:
نیمۀ اول چرخه قاعدگی: در هفتههای اول و دوم بعد از شروع قاعدگی در طول یک چرخه ۲۸ روزه این تغییرات را تجربه خواهید کرد:
- سطح انرژی شما ممکن است بالاتر باشد.
- در این بازه زمانی ممکن است عملکرد حافظه شما بهتر و تحمل دردتان بیشتر باشد.
نیمۀ دوم چرخه قاعدگی: در نیمۀ دوم سیکل قاعدگی که با تخمکگذاری شروع میشود، تغییرات زیر قابل مشاهده است:
- ممکن است احساس خستگی و بیحالی داشته باشید یا فراموشکار شوید.
- اگر مشکل سلامتی مانند افسردگی، سندرم روده تحریکپذیر، میگرن یا آسم دارید، علائم شما ممکن است درست قبل از شروع قاعدگی بدتر شود.
- اگر دیابت دارید، ممکن است متوجه شوید که کنترل سطح قند خون دشوارتر است، شاید بالاتر یا پایینتر از حد معمول باشد. این مشکل ممکن است در زنانی که علائم سندرم پیش از قاعدگی را هم دارند، شایعتر باشد.
- سطح ماده شیمیایی سروتونین در مغز کاهش مییابد. این اتفاق همراه تغییر سطح گلوکز یا قند خون، میتواند باعث افزایش تمایل به مصرف غذاهای شیرین و نشاستهای در شما شود.
بنابر آنچه که گفته شد و با توجه به اهمیت نظم چرخه قاعدگی بر سلامت لازم است که از اتفاقاتی که در هر مرحله از این سیکل رخ میدهد آگاهی لازم را داشته باشید. در اپلیکیشن مادرشو میتوانید با وارد کردن تاریخچه پریود خود، از نظم چرخه پریود و زمان تخمکگذاریتان مطلع شده و در مواقع مورد نیاز این اطلاعات را در اختیار پزشک قرار دهید.