هیسترکتومی چیست و چرا انجام میشود؟
هیسترکتومی شکمی چیست و چند نوع دارد؟ در این مطلب با هیسترکتومی جزئی، هیسترکتومی کامل، هیسترکتومی واژینال، علل انجام هیسترکتومی، عوارض هیسترکتومی، آمادگی برای عمل هیسترکتومی و قبل و بعد از جراحی هیسترکتومی آشنا شوید.
انواع هیسترکتومی
هیسترکتومی شکمی نوعی عمل جراحی است که در آن رحم را از طریق برشی در قسمت پایین شکم خارج میکنند. در هیسترکتومی جزئی فقط رحم برداشته میشود و دهانۀ رحم دستنخورده باقی میماند و در هیسترکتومی کامل، رحم و دهانۀ رحم هر دو را برمیدارد.
گاهی اوقات هیسترکتومی شامل برداشتن یک یا هر دو تخمدان و لولههای رحمی یا فالوپ است، که در این صورت هیسترکتومی کامل با سالپنگو-اوفورکتومی (Salpingo-oophorectomy) نامیده میشود.
هیسترکتومی همچنین میتواند از طریق برشی در واژن به نام هیسترکتومی واژینال (Vaginal hysterectomy) یا با روش جراحی لاپاراسکوپی یا رباتیک، با استفاده از ابزارهای بلند و باریکی که از طریق برشهای کوچکی وارد شکم میشوند انجام شود.
هیسترکتومی شکمی ممکن است به جای سایر انواع دیگر هیسترکتومی توصیه شود، اگر:
- رحم بزرگ باشد.
- پزشک بخواهد سایر اندامهای لگنی را از نظر وجود علائم بیماری بررسی کند.
- جراح احساس کند که هیسترکتومی شکمی به نفع بیمار است.
در مورد عمل اوفورکتومی کامل و دقیق بدانید.
علل انجام عمل هیسترکتومی
چرا هیسترکتومی انجام میشود؟ ممکن است برای درمان موارد زیر به هیسترکتومی نیاز باشد:
سرطانهای زنان
اگر شخص به یکی از انواع سرطانهای زنان مانند سرطان رحم یا دهانۀ رحم مبتلا باشد، هیسترکتومی ممکن است بهترین گزینۀ درمانی باشد. با توجه به نوع خاص سرطان و میزان پیشرفت آن، سایر گزینههای درمانی میتواند شامل پرتودرمانی یا شیمیدرمانی باشد.
فیبروم
هیسترکتومی تنها راهحل قطعی و دائمی برای فیبروم رحمی است. فیبرومها تومورهای خوشخیم رحمی هستند که اغلب باعث خونریزی مزمن، کمخونی، درد لگن یا فشار بر مثانه میشوند. با توجه به میزان ناراحتی بیمار و اندازۀ تومور، درمانهای غیرجراحی نیز برای فیبروم امکانپذیر است. بسیاری از زنان مبتلا به فیبروم علائم حداقلی دارند و به درمان نیازی ندارند.
آندومتریوز
در آندومتریوز، بافتی که دیوارۀ داخلی رحم را میپوشاند، یعنی آندومتر، به خارج از رحم و روی تخمدانها، لولههای رحمی یا سایر اندامهای لگنی یا شکمی گسترش مییابد. وقتی دارو یا جراحی سنتی آندومتریوز را بهبود نمیبخشد، ممکن است به هیسترکتومی همراه با برداشتن تخمدانها و لولههای رحم به نام سالپنگو اوفورکتومی دوطرفه (Bilateral salpingo-oophorectomy) نیاز باشد.
افتادگی رحم
نزول رحم به داخل واژن زمانی رخ میدهد که رباطها و بافتهای حمایتکننده ضعیف شوند. افتادگی یا پرولاپس رحم میتواند منجر به بیاختیاری ادرار، احساس فشار در لگن یا مشکل در حرکات روده شود. درمان این مشکلات ممکن است نیازمند هیسترکتومی باشد.
خونریزی غیرطبیعی واژن
اگر پریودها در هر چرخه سنگین، نامنظم یا طولانیمدت باشند، درصورتیکه خونریزی با روشهای دیگر قابل کنترل نیست، هیسترکتومی ممکن است باعث رفع مشکل شود.
درد مزمن لگن
گاهی اوقات، جراحی آخرین راه درمانی برای زنانی است که درد مزمن لگن را که به وضوح از رحم نشأت میگیرد تجربه میکنند. با این حال، هیسترکتومی بسیاری از انواع درد لگن را تسکین نمیدهد و هیسترکتومی غیرضروری ممکن است مشکلات تازهای ایجاد کند. پس قبل از اقدام به چنین جراحی عمدهای، یک پزشک خوب پیدا کنید و ارزیابی دقیقی بگیرید.
هیسترکتومی به توانایی زنان برای باردار شدن پایان میدهد. اگر فکر میکنید که ممکن است بخواهید باردار شوید، از پزشک خود در مورد جایگزینهای این جراحی سؤال کنید. در مورد سرطان، هیسترکتومی ممکن است تنها گزینۀ موجود باشد. اما برای سایر عارضهها، از جمله فیبروم، آندومتریوز و افتادگی رحم، شاید بتوان ابتدا درمانهای کمتر تهاجمی را امتحان کرد.
در حین جراحی هیسترکتومی، جراح ممکن است یک عمل مرتبط دیگر را نیز انجام دهد که هم تخمدانها و هم لولههای رحمی را برمیدارد (سالپنگو اوفورکتومی دوطرفه). بیمار و پزشک باید از قبل دربارۀ نیاز به این کار صحبت کنند، زیرا این عمل جراحی به یائسگی جراحی منجر میشود.
در یائسگی پس از جراحی، علائم یائسگی غالباً به صورت ناگهانی ظاهر میشود. بسته به میزان تأثیر این علائم بر کیفیت زندگی بیمار، او ممکن است به درمان هورمونی کوتاهمدت نیاز داشته باشد.
عوارض خطرساز هیسترکتومی
عمل هیسترکتومی بهطورکلی بسیار ایمن است، اما هر گونه جراحی عمدهای میتواند با ریسک عوارض ثانویه نیز همراه باشد. خطرات مرتبط با هیسترکتومی شکمی عبارتند از:
- لختههای خون
- عفونت
- خونریزی بیش از حد
- واکنش نامطلوب به بیهوشی
- آسیب به مجاری ادراری، مثانه، راستروده یا سایر ساختارهای لگن در حین عمل جراحی، که ممکن است مستلزم انجام جراحی ترمیمی باشد.
- شروع زودرس یائسگی حتی اگر تخمدانها برداشته نشوند.
- در موارد نادر، مرگ
آمادگی برای عمل هیسترکتومی
طبیعی است که در مورد انجام هیسترکتومی مضطرب باشید. کارهایی که میتوانید برای آماده شدن خود انجام دهید اینهاست:
اطلاعات کسب کنید: قبل از جراحی، تمام اطلاعات مورد نیاز برای مطمئن شدن از تصمیمتان برای انجام هیسترکتومی را جمعآوری کنید. از پزشک و جراح خود سؤال کنید. اگر این کار باعث میشود احساس آسودگی بیشتری داشته باشید در مورد این جراحی و تمام مراحل آن اطلاعات بگیرید.
از دستورات پزشک خود در مورد داروها پیروی کنید: بپرسید که آیا باید روتین معمول دارویی خود را در روزهای منتهی به هیسترکتومی تغییر دهید یا خیر. حتماً پزشک خود را از داروهای بدون نسخه، مکملهای غذایی یا داروهای گیاهی که مصرف میکنید، مطلع کنید.
در مورد نوع بیهوشی صحبت کنید: هیسترکتومی شکمی مستلزم بیهوشی عمومی است که باعث میشود در حین عمل جراحی ناهشیار باشید.
برای بستری در بیمارستان برنامهریزی کنید: مدت زمان بستری شدن در بیمارستان به نوع هیسترکتومی و توصیۀ پزشک ارتباط دارد. بهطورکلی، هیسترکتومی شکمی نیازمند حداقل یک تا دو روز بستری در بیمارستان است.
برای کمک گرفتن هماهنگ کنید: بهبود کامل ممکن است چند هفته طول بکشد. پزشک ممکن است فعالیتهای شما را در دوران نقاهت محدود کند و مثلاً توصیه کند که از رانندگی یا بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید. اگر فکر میکنید به کمک نیاز دارید، از قبل ترتیب آن را بدهید.
مراحل و نحوهٔ انجام عمل هیسترکتومی
طی عمل هیسترکتومی شکمی، جراح رحم را از تخمدانها، لولههای رحمی و واژن فوقانی و همچنین از رگهای خونی و بافت همبند حمایتکنندۀ آن جدا میکند. در هیسترکتومی کامل، قسمت زیرین رحم، یعنی دهانۀ رحم یا سرویکس معمولاً برداشته میشود اما گاهی این قسمتها باقی گذاشته میشود که به آن در هیسترکتومی جزئی گفته میشود. در صورت لزوم، جراح ممکن است دیگر اندامها و بافتهای لگن مانند تخمدانها یا لولههای رحمی را نیز خارج کند. بهطورکلی، مراحل زمانی شامل موارد زیر است:
آزمایشات قبل از جراحی هیسترکتومی
قبل از جراحی، ممکن است آزمایشاتی برای بررسی سرطان انجام شده باشد که میتواند رویکرد جراح را نسبت به جراحی تغییر دهد. آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سیتولوژی دهانۀ رحم (Cervical cytology) یا همان تست پاپ اسمیر، که وجود سلولهای غیرطبیعی دهانۀ رحم یا سرطان دهانۀ رحم را بررسی میکند.
- نمونهبرداری یا بیوپسی آندومتر، که وجود سلولهای غیرطبیعی در پوشش داخلی رحم یا سرطان آندومتر را ارزیابی میکند.
- سونوگرافی لگن، که میتواند اندازۀ فیبرومهای رحمی، پولیپهای آندومتر یا کیستهای تخمدان را نشان دهد.
ممکن است یک روز قبل و صبح روز جراحی، از شما خواسته میشود که با استفاده از صابونی که توسط پزشک جراح تجویز شده است و به شما داده میشود، دوش بگیرید تا خطر عفونت را کاهش دهید. پاکسازی واژن قبل از عمل (دوش واژینال) یا پاکسازی راستروده (اِنِما) نیز ممکن است انجام شود. درست قبل از جراحی، یک داروی آنتیبیوتیک وریدی را جهت به حداقل رساندن خطر عفونت بعد از عمل دریافت خواهید کرد.
چگونگی انجام عمل هیسترکتومی
هیسترکتومی معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام میشود، بنابراین در حین عمل بیدار نخواهید بود. این جراحی بهطورکلی حدود یک تا دو ساعت به طول میانجامد، هرچند قبل از رفتن به اتاق عمل نیز مدتی را صرف آماده شدن میکنید. برای شروع عمل، یکی از اعضای تیم جراحی یک کاتتر ادراری را وارد مجرای ادراری میکند تا مثانه خالی شود. کاتتر در حین عمل و مدت کوتاهی پس از آن در جای خود باقی میماند. قبل از عمل شکم و واژن شما با محلول استریل تمیز میشود. برای انجام هیسترکتومی، جراح با استفاده از یکی از دو روش زیر برشی را در قسمت تحتانی شکم ایجاد میکند:
- برش عمودی، که از وسط شکم شروع میشود و از زیر ناف تا کمی بالاتر از استخوان اندام تناسلی ادامه مییابد.
- برش افقی خط بیکینی، که در حدود ۲/۵ سانتیمتر بالاتر از استخوان اندام تناسلی ایجاد میشود.
نوع برش به عوامل زیادی ارتباط دارد، از جمله دلیل هیسترکتومی، نیاز به بررسی قسمت فوقانی شکم، اندازۀ رحم و وجود هر گونه زخم از جراحیهای قبلی شکم. به عنوان مثال، هیسترکتومی برای درمان آندومتریوز، فیبرومهای بزرگ و سرطانهای زنان و زایمان عمدتاً از طریق برش عمودی انجام میشود.
ریکاوری پس از جراحی هیسترکتومی
پس از عمل جراحی، چند ساعت در اتاق ریکاوری خواهید ماند. تیم پزشکی مراقبتهای زیر را انجام خواهند داد:
- شما را برای علائم درد مانیتور خواهند کرد.
- برای تسکین درد و جلوگیری از عفونت به شما دارو خواهند داد.
- شما را تشویق میکنند که بلافاصله پس از عمل جراحی بلند شوید و راه بروید.
هیسترکتومی شکمی معمولاً نیاز به یک تا دو روز بستری در بیمارستان دارد، اما این اقامت میتواند طولانیتر باشد. برای خونریزی و ترشحات واژن باید از نوار بهداشتی استفاده کنید. طبیعی است که چند روز تا چند هفته پس از هیسترکتومی، ترشحات واژینال خونآلود داشته باشید. با این حال، اگر شدت خونریزی مشابه خونریزی قاعدگی است یا اگر خونریزی مداوم دارید، به جراح خود اطلاع دهید. برش شکم به تدریج بهبود مییابد، اما جای زخم قابل مشاهدهای روی شکم باقی خواهد ماند. پس از هیسترکتومی شکمی مدتی زمان میبرد تا به حالت عادی خود بازگردید. برای بیشتر زنان این زمان تقریباً شش هفته است. در طول آن زمان:
- استراحت کافی داشته باشید.
- تا شش هفته بعد از عمل هیچ چیز سنگینی بلند نکنید.
- بعد از عمل جراحی خود را فعال نگه دارید، اما از فعالیت بدنی شدید در شش هفتۀ اول خودداری کنید.
- برای از سر گرفتن فعالیت جنسی شش هفته صبر کنید.
- توصیههای پزشک خود را در مورد بازگشت به سایر فعالیتهای عادی را دنبال کنید.
زندگی بعد از عمل هیسترکتومی
هیسترکتومی برخی جنبههای زندگی شخص را برای همیشه تغییر میدهد. برای مثال:
- شما دیگر دورههای قاعدگی نخواهید داشت.
- در بیشتر مواقع از علائمی که عمل جراحی شما را ضروری کرد، رهایی مییابید.
- نمیتوانید باردار شوید.
- اگر در دوران پیش از یائسگی هستید، یعنی حوالی زمان یائسگی؛ زمانی که بدن فرایند انتقال را شروع کرده است، برداشتن تخمدانها همراه با هیسترکتومی باعث شروع یائسگی میشود.
- اگر هیسترکتومی را قبل از یائسگی انجام دهید و تخمدانها را نگه دارید، ممکن است در سن پایینتر از حد معمول یائسه شوید.
- اگر هیسترکتومی جزئی دارید، دهانۀ رحم شما در جای خود باقی میماند، بنابراین هنوز در معرض ریسک سرطان دهانۀ رحم هستید. بنابراین، مثل دیگر زنان، شما هم برای غربالگری سرطان دهانۀ رحم به آزمایش پاپ اسمیر منظم نیاز دارید.
پس از بهبود از عمل هیسترکتومی، احتمالاً سایر بخشهای زندگی شما به حالت عادی بازمیگردد یا شاید بهبود یابد. مثلاً:
- اگر قبل از هیسترکتومی زندگی جنسی رضایتبخشی داشتهاید، احتمالاً بعد از عمل نیز آن را حفظ خواهید کرد. حتی برخی از زنان بعد از هیسترکتومی لذت جنسی بیشتری را تجربه میکنند. این ممکن است به دلیل تسکین درد مزمن یا خونریزی شدید ناشی از مشکلات رحم باشد.
- از بین رفتن علائم ممکن است کیفیت زندگی شما را تا حد زیادی افزایش دهد. ممکن است احساس آسودگی بیشتر و دید بهتری به زندگی داشته باشید.
- از طرف دیگر، ممکن است بعد از هیسترکتومی احساس فقدان کنید. زنان غیریائسهای که باید هیسترکتومی را برای درمان سرطان زنان انجام دهند، ممکن است با از دست دادن باروری، حس سوگواری و احتمالاً افسردگی را تجربه کنند. اگر غم و اندوه یا احساسات منفی در لذت بردن از زندگی روزمرۀ شما اختلال ایجاد میکند، برای مشاوره گرفتن از یک پزشک آگاه در این زمینه کمک بخواهید.
