سقط جنین
فرایند خاتمهٔ بارداری را سقط می‌نامند. به عبارت دیگر، سقط جنین، مداخلهٔ پزشکی رایجی برای ختم بارداری است و جدا از علت انجام آن، مهم است که به طور ایمن و بهداشتی و تحت نظارت پزشک انجام شود.
در این مطلب با توضیحات کاملی در مورد انواع سقط خودخواسته یا عمدی و سقط‌های غیرعمدی یا ناخواسته، چگونگی انجام، علائم، علت و روش‌ها، محدودیت‌ها و عوارض جانبی و خطرهای احتمالی سقط جنین آشنا شوید.
سقط جنین
سقط جنین یک اصطلاح کلی است که برای فرایند پزشکی پایان دادن حاملگی، به شکل ناخواسته، زودهنگام و به‌طور عمدی به کار می‌رود. بدیهی است که سقط جنین یک تصمیم مهم همراه با آسیب‌های عاطفی و روانی است. بعد از سقط جنین، احتمالاً طیف وسیعی از احساسات مانند غم و اندوه را تجربه خواهید کرد، این احساسات تا یک بازه زمانی طبیعی است، اما اگر آزارتان میدهد، صحبت با یک مشاور می‌تواند به شما در پذیرش این واقعه و بازگشت به زندگی معمولی کمک کند. توجه داشته باشید که اگر قرار به انجام سقط باشد، هرچه زودتر این کار انجام شود، خطرهای کمتری خواهد داشت.
انواع سقط جنین
سقط جنین به دو دسته کلی تقسیم بندی می شود. زمانی که بارداری خودبه‌خود و بدون هیچ مداخله‌ای در بارداری به پایان می‌رسد، به آن سقط ناخواسته یا غیرعمد می‌گویند. این نوع سقط شامل انواع مختلفی مانند سقط کامل، ناقص، اجتناب‌ناپذیر و فراموش شده میشود. نوع دیگر سقط جنین انتخابی یا القایی نامیده میشود و هنگامی است که فرد خود خواسته و به طور عمدی تصمیم به پایان دادن بارداری می‌گیرد. سایر انواع سقط جنین شامل بارداری خارج رحمی، بارداری مولار و بارداری پوچ است. سقط جنین فارغ از علت آن با توجه به سن بارداری، به دو روش دارویی یا جراحی و بیشتر در سه ماههٔ اول بارداری انجام میشود.
علت سقط جنین
سقط جنین دلایل گوناگونی دارد که برخی از آنها مرتبط با شرایط مادر بوده و برخی دیگر به جنین مربوط می‌شوند. در ادامه به برخی از مهمترین علل سقط جنین اشاره میشود:
علل مربوط به مادر
در موارد معدودی، ابتلا به برخی بیماری‌ها و شرایط سلامتی مادر، ممکن است منجر به سقط جنین شود. مثال‌هایی از این شرایط عبارتند از:
- دیابت کنترل نشده
- عفونت
- مشکلات هورمونی
- مشکلات رحم یا دهانه رحم
- اختلال در عملکرد غده تیروئید
- چاقی
علل مربوط به جنین
در بیشتر موارد، علت سقط خود به خودی این است که جنین به درستی رشد نمی‌کند یا رشدش متوقف میشود. حدوداً نیمی از موارد سقط یا حتی بیشتر، در سه‌ماهۀ اول بارداری، ناشی از کروموزوم‌های اضافی یا فقدان برخی کروموزوم‌‌ها است. وقتی یک تخمک و اسپرم به هم می‌رسند، دو مجموعه کروموزوم، یعنی یک مجموعه از طرف هر والد، به هم می‌پیوندند. اما اگر هر کدام از این مجموعه‌ها کروموزوم‌هایی کمتر یا بیشتر از حد معمول داشته باشد، می‌تواند باعث سقط جنین شود.
همچنین ناهنجاری‌های کروموزومی می‌تواند منجر به بارداری بدون جنین یا بارداری پوچ، بارداری مولار و مرگ داخل رحمی جنین شوند:
- بارداری پوچ: این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که هیچ رویانی تشکیل نشده یا رویان تشکیل شود، اما دوباره در بدن جذب شود.
- مرگ داخل رحمی جنین: در این شرایط یک رویان تشکیل شده، اما رشد آن متوقف میشود. این جنین قبل از بروز علائم سقط می‌میرد.
- بارداری مولار: در حاملگی مولار، جنین شکل نمی‌گیرد یا نمی‌تواند زنده بماند.
علائم سقط جنین
همانطور که پیشتر اشاره شد، معمولاً سقط‌ها در سه ماهه اول بارداری اتفاق می‌افتند، یعنی حدود 13 هفته اول؛ علائم سقط جنین هم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- خونریزی از واژن که می‌تواند با درد همراه شود یا به شکل خونریزی خفیف و لکه بینی باشد.
- درد یا گرفتگی در ناحیه لگن یا کمر
- خروج بافت یا مایعات از واژن
- افزایش ضربان قلب
اگر بافتی از واژن خارج شد، آن را در یک ظرف تمیز قرار دهید. آزمایشگاه می‌تواند بافت را برای بررسی کرده و علت سقط را تشخیص دهد. به خاطر داشته باشید، اکثر زنان بارداری که در سه ماهه اول، لکه بینی واژینال یا خونریزی دارند، بارداری موفقی خواهند داشت. اما اگر خونریزی شدید بوده یا با درد و گرفتگی همراه است، هر چه سریع‌تر با پزشک خود تماس بگیرید.
روش های سقط جنین
سقط جنین به طور کلی به دو شیوه دارویی و جراحی انجام میشود. در سقط دارویی همانطور که از نامش پیداست از دارو برای پایان دادن به بارداری کمک گرفته شده و معمولاً در ۱۰ هفتهٔ اول بارداری انجام میشود. این روش برای تکمیل روند سقط زودهنگام و خودبه‌خودی و تخلیهٔ کامل بافت از رحم، پایان دادن به بارداری‌های ناخواسته یا در شرایط پزشکی خاص قابل انجام است.
سقط جنین با جراحی معمولاً برای خارج کردن بافت ساخته شده در رحم استفاده میشود و با استفاده از آن میتوان به بارداری پایان داد. این روش سقط جنین معمولا در سه ماهه اول و تا هفته چهاردهم بارداری انجام میشود. سقط با عمل جراحی با روش‌هایی مانند ساکشن، دیلاتاسیون و تخلیه، آسپیراسیون و وکیوم و کورتاژ صورت می‌گیرد.
سقط جنین در سه ماهه اول بارداری
سقط خودبخودی جنین در سه ماهه اول بارداری بیشتر به دلیل توقف رشد جنین رخ میدهد. در چنین شرایطی ممکن است دچار خونریزی‌های خفیف و درد و گرفتگی در شکم شوید و پس از تأیید سقط، از طریق سونوگرافی، بسته به هفته بارداری و علت، از روش دارویی یا جراحی (D&C) برای خروج بافت استفاده میشود. سقط جنین معمولاً در طول سه ماهه اول بارداری بسته به سن بارداری از هر دو روش دارویی و جراحی قابل انجام است.
سقط جنین در سه ماهه دوم بارداری
سقط جنین در سه ماهۀ دوم بارداری معمولاً به دلیل مشکلاتی در رحم، ازجمله نارسایی دهانه رحم، مشکلات جفت، ناهنجاری‌های ژنتیکی، بیماری زمینهای مادر و... اتفاق می‌افتد. اگر در سه ماههٔ دوم بارداری هستید و بیش از ۱۴ هفته از زمان آخرین قاعدگی می‌گذرد، سقط با روش D&E انجام میشود. در این روش، ابزار خاصی به نام فورسپس وارد رحم شده و بافت‌های داخل آن تخلیه می‌شوند. این عمل حدود ۱۰ تا ۲۰ دقیقه طول میکشد و معمولاً در همان روز، مرخص خواهید شد. در بیشتر مواقع سقط جنین تا قبل از هفتهٔ ۲۴ بارداری انجام میشود، مگر این‌که زندگی مادر با ادامهٔ بارداری با تهدید جدی روبه‌رو شود یا احتمال تولد نوزاد با ناتوانی شدید وجود داشته باشد.
سقط جنین در سه ماهه سوم بارداری
چنانچه بارداری از سه ماههٔ دوم گذشته باشد و به دلایل گفته شده، جنین سقط شود، احتمالا سقط با روش D&C انجام می‌گیرد. در چنین شرایطی مادر به مراقبت جسمی و روحی بیشتری نیاز دارد.
تقریباً تمام روش‌های سقط جنین سرپایی هستند و در مطب، کلینیک یا بیمارستان انجام میشود. برای بیشتر زنان، درد و خونریزی سقط جنین به روش جراحی، همانند دوران قاعدگی است، اما با شدتی بیشتر. توجه داشته باشید که مصرف مسکن‌ها به تخفیف درد کمک می‌کنند. معمولاً خونریزی برای چند هفته ادامه می‌یابد و تا زمانی که قطع نشده، به‌جای تامپون از پدهای بهداشتی استفاده کنید. میزان اثربخشی سقط جنین با روش جراحی تقریباً بیش از ۹۹ درصد است. در موارد نادری که این روش ناموفق باشد، باید آن را تکرار کرد.
خطرات و عوارض سقط جنین
سقط جنین به‌طورکلی بی‌خطر بوده و بیشتر زنان با هیچ مشکل خاصی روبه‌رو نمی‌شوند. برای همهٔ انواع سقط جنین، احتمال درد و گرفتگی در معده و خونریزی واژینال وجود دارد و سقط هرچه زودتر انجام شود، شدت و عوارض کمتر خواهد بود. خونریزی معمولاً یک یا دو هفته طول میکشد. گاهی اوقات خونریزی خفیف واژینال پس از سقط جنین دارویی می‌تواند تا یک ماه ادامه یابد، اما مانند هر درمان پزشکی، خطرهای احتمالی مانند عفونت رحم، باقی ماندن بقایای بافت و خونریزی بیش از حد وجود دارد، اما این خطرات نادر هستند. خطر عوارض با توجه به سن بارداری و روش سقط متفاوت است.
عوارض سقط دارویی
بسته به مدت زمانی که از بارداری گذشته، خطرات احتمالی پس از سقط دارویی رخ می دهد. چنانچه سقط قبل از هفتهٔ ۱۴ بارداری انجام شود، احتمال سقط ناموفق و نیاز به جراحی برای تکمیل سقط در حدود ۷۰ مورد از هر ۱۰۰۰ سقط رخ میدهد. خونریزی شدید، آسیب به رحم و سپس که در اثر واکنش بیش از حد سیستم ایمنی به عفونت ایجاد میشود نیز از عوارض جدی‌تر، اما نادر در سقط قبل از هفته چهاردهم هستند.
سقط ناموفق و نیاز به جراحی برای تکمیل سقط در هفتهٔ ۱۴ و بعد از آن حدود ۱۳ مورد از هر ۱۰۰ مورد است. خطر عفونت و آسیب به رحم هم در تعداد کمی از زنان به دنبال سقط در هفتهٔ ۱۴ و بعد آن گزارش شده.
خطرات سقط با جراحی
چنانچه سقط قبل از هفتهٔ ۱۴ بارداری انجام شود، خطر تخلیهٔ ناقص بافت از رحم و نیازمندی به روش‌های دیگر حدود ۳۵ مورد از ۱۰۰۰ سقط خواهد بود. عوارض جدی مانند خونریزی شدید، آسیب به رحم یا سپسیس هم به ندرت در بعضی سقط‌ها دیده میشود. تخلیهٔ ناقص بافت از رحم، خونریزی بسیار شدید، خطر عفونت و آسیب به رحم یا دهانهٔ رحم به ندرت در بعضی از سقط‌ها در هفتهٔ ۱۴بارداری و بعد از آن اتفاق می‌افتد.
عوارض روحی بعد از سقط جنین
پس از سقط ناخواسته جنین، احساس شوک، سوگ، افسردگی، گناه، خشم، شکست و آسیب‌پذیری مسئله‌ای طبیعی است. برای درک موقعیت و کنار آمدن با این موضوع، بهتر است به خود و همسرتان زمان بدهید. برای کنار آمدن با سقط جنین روش‌های مختلفی است که می‌توانید از آنها استفاده کنید. همچنین اگر سقط جنین داشته‌اید و حالا دوباره قصد بارداری دارید، در مورد بارداری بعد از سقط جنین با پزشک خود صحبت کنید.
سقط عفونی
سقط عفونی یا سپتیک اشاره به وضعیتی دارد که در آن دستگاه تناسلی دچار عفونت باکتریایی میشود. عواملی مانند تکنیک‌های غیراستریل مورد استفاده طی مراحل سقط جنین، تجهیزات ناکافی هنگام جراحی یا باقی‌ماندن بقایای بافت، جز عوامل موثر بر ایجاد سقط‌های عفونی هستند که می‌توانند حدودا 1 تا 2 روز بعد منجر به عفونت رحم شوند. این نوع عارضه معمولاً در سقط‌های غیرقانونی دیده میشود که شرایط بهداشتی به درستی رعایت نمی‌شود و احتمال ورود میکروب عفونت‌زا به داخل رحم افزایش می‌یابد. علائم سقط عفونی عبارت‌اند از:
- تب بالاتر از 38 درجه سانتیگراد
- لرز
- درد در ناحیه تحتانی معده
- ترشحات بدبو از واژن
- خونریزی واژینال
اگر این علائم را دارید با پزشک خود تماس بگیرید یا به بخش اورژانس مراجعه کنید. این وضعیت در صورت درمان نشدن می‌تواند به سرعت بدتر شود و زندگی شخص را تهدید کند.
عوامل خطرساز سقط جنین
سقط جنین یک تجربه ناخوشایند برای بسیاری از زوج ها است که در تلاش برای بارداری بوده‌اند. توجه به این نکته مهم است که اگرچه برخی عوامل ممکن است خطر سقط جنین را افزایش دهند، اما به این معنی نیست که سقط جنین قطعی خواهد بود. علت دقیق این اتفاق اغلب ناشناخته است، اما برخی از عوامل مؤثر در افزایش احتمال سقط جنین وجود دارند؛ این عوامل عبارتند از سن بالای 35 سال، داشتن سابقه سقط، داشتن بیماری زمینهای مانند دیابت کنترل نشده، وجود مشکلات در رحم یا دهانه رحم، استعمال سیگار و دخانیات، مصرف الکل، بلند کردن اجسام سنگین، ورزش‌های سنگین، کمبود یا اضافه وزن.
داشتن آگاهی و دانستن عوامل مؤثر در افزایش احتمال سقط جنین می‌تواند به افراد کمک کند تا بتوانند تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند و به دنبال احتیاطات لازم باشند.
چه فعالیت هایی باعث سقط جنین نمی‌شود؟
همانطور که در مورد عوامل تاثیرگذار و خطر ساز سقط جنین صحبت میشود، لازم است که به باورهای غلط نیز اشاره شود. برخی از زنانی که سقط جنین داشته‌اند، خود را مقصر می‌دانند. این افراد اغلب فکر می‌کنند که بارداری را به دلیل زمین خوردن، ترس شدید یا دلایل دیگر از دست داده‌اند. اما بیشتر اوقات، سقط جنین به دلیل یک اتفاق تصادفی رخ میدهد که مقصر آن هیچ کس نیست. توجه داشته باشید که فعالیت‌های روتین مانند موارد زیر باعث سقط جنین نمی‌شوند:
- ورزش کردن؛ تا زمانی که پزشک شما را از داشتن فعالیت بدنی منع نکرده است انجام‌های ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی بلامانع است. بهتر است با پزشکتان در مورد نوع ورزش مشورت کنید.
- رابطه جنسی
- استفاده از قرص‌های ضد بارداری قبل از بارداری
- شاغل بودن؛ مادامی که در معرض دوزهای بالای مواد شیمیایی مضر یا تشعشعات نباشید، می‌توانید به فعالیت خود ادامه دهید. اگر در مورد خطرات مربوط به محل کار خود نگران هستید، با پزشکتان صحبت کنید.
مراقبت های پس از سقط جنین
پس از انجام سقط به منظور جلوگیری از خونریزی و عفونت، لازم است که تحت نظر پزشک باشید. چنانچه سقط در اوایل بارداری انجام شود به احتمال زیاد بافت‌های مربوط به حاملگی به‌طور خودبخود دفع شده و سقط به طور کامل انجام میشود. اما اگر بافت به طور کامل خارج نشود و بقایای آن باقی بماند، نیاز به درمان خواهد بود. در چنین مواردی از دارو یا عمل جراحی برای خروج بافت باقیمانده کمک گرفته میشود.
داشتن درد، گرفتگی و خونریزی مشابه با عادت ماهانه طبیعی است. حداقل به مدت دو هفته و تا زمان توقف کامل خونریزی از داشتن رابطۀ جنسی، شنا کردن، استفاده از تامپون و داروهای واژینال، پرهیز کنید. برای جلوگیری از عفونت، آنتی‌بیوتیک یا سایر داروها تجویز خواهد شد. موارد گفته شده جز مهمترین مراقبت‌های پزشکی پس از سقط جنین محسوب می‌شوند.
رابطهٔ جنسی بعد از سقط
از آنجا که پس از سقط جنین با جراحی، احتمال خطر عفونت وجود دارد، پزشکان توصیه‌های متفاوتی در مورد زمان شروع مجدد فعالیت جنسی دارند. برخی از پزشکان توصیه می‌کنند باید تا دو هفته برای برقراری رابطهٔ جنسی صبر کرد و بهتر است از قرار دادن تامپون هم برای کنترل خونریزی خودداری شود. چنانچه قصد بارداری مجدد ندارید، قبل از سقط، لازم است که با پزشکتان در مورد روش‌های ممکن برای پیشگیری از بارداری صحبت کنید. توصیهٔ بسیاری از پزشکان به گذاشتن آی‌یودی در طول عمل است، در غیر این صورت با مشورت پزشک از سایر روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده کنید.
پیشگیری از سقط جنین
در اغلب موارد نمی‌توان برای جلوگیری از سقط ناخواسته کاری کرد. با این حال لازم است که مراقبت‌های دوران بارداری را جدی بگیرید:
- اجتناب از عوامل خطرساز سقط مانند سیگار کشیدن، نوشیدن الکل و مصرف مواد مخدر
- مصرف مکمل‌های مخصوص دوران بارداری تجویز شده توسط پزشک
- مشورت با پزشک در صورت داشتن سابقه سقط جنین
- محدود کردن مصرف کافئین
- مدیریت بیماری‌های زمینهای مانند دیابت
بارداری مجدد بعد از سقط جنین
بعد از داشتن تجربه سقط، نگرانی‌ها در مورد بارداری مجدد و تردید در تصمیم‌گیری برای اقدام دوباره، کاملاً طبیعی است. اگر چه ممکن است نیاز باشد به تشخیص پزشک، مدت زمانی را صبر کنید که هم به لحاظ جسمی و هم روحی در شرایط مناسب‌تری قرار بگیرید، اما داشتن سقط ناخواسته جنین الزماً نشانه مشکل در بارداری نیست. توجه داشته باشید که زمان بارداری مجدد پس از سقط جنین ناخواسته باید با مشورت پزشک مشخص شود، چرا که ممکن است بعد از تشخیص علت سقط، نیاز به اقدامات درمانی بیشتری باشد.
در مواردی که بنا به تشخیص پزشک یا به هر علت دیگری، سابقه سقط عمدی داشته‌اید، در آینده مشکلی برای بارداری نخواهید داشت. در این نوع سقط نیز باید پیش از تصمیم به بارداری مجدد بعد از سقط جنین خودخواسته با پزشک مشورت کنید.
به‌طور خلاصه سقط جنین فرایند خاتمه بارداری است که هم به شکل ناخواسته و هم عمدی اتفاق می‌افتد. در همه انواع سقط، لازم است که تاریخچه‌ای از سوابق بیماری را در اختیار پزشکتان قرار دهید. با مشخص شدن سن بارداری، بررسی عوامل خطر و پیش بینی عوارض سقط به دو روش دارویی و جراحی قابل انجام خواهد بود. چنانچه تجربه سقط داشته‌اید و نگرانی در مورد بارداری مجدد در آینده دارید لازم است بدانید که در صورت تکمیل شدن سقط به روش کاملاً بهداشتی و ایمن، عدم وجود عفونت، باقی‌ماندن بافت در رحم و آسیب دیدگی رحم، مشکلی برای بارداری وجود نخواهد داشت. توجه داشته باشید که تا زمان اقدام بعدی از روش های جلوگیری از بارداری استفاده کنید، زیرا احتمال تخمک گذاری و بارداری مجدد دو هفته پس از سقط جنین وجود داشته باشد.
سوالات متداول
سقط جنین برای هر فردی متفاوت است. برخی از افراد گرفتگیهای شکمی دردناک دارند، در حالی که سایر افراد دردی مشابه با دوره قاعدگی خود دارند.
زمان بارداری پس از سقط را پزشک مشخص میکند، اما معمولاً توصیه میشود که دو تا سه ماه صبر کنید.
در موارد نادر در صورت انجام کورتاژهای متعدد و زخم شدن دهانه رحم شانس بارداری مجدد کم میشود.
