تشخیص و درمان حاملگی مولار
مثبت شدن تست بارداری اغلب با شادی و انتظار شیرین برای مادر شدن و تولد نوزاد همراه است. اما مواقعی هم وجود دارد که بارداری طبق روال معمول پیش نمی‌رود و برخلاف میل به پایان می‌رسد. بارداری مولار یکی از این موارد است. در طول یک بارداری سالم، جفت در داخل رحم مادر رشد می‌کند و کودک را از طریق بند ناف تغذیه می‌کند. در حاملگی مولار، به جای تشکیل جفت در رحم، تودهٔ غیرطبیعی رشد می‌کند. بارداری مولار عارضه‌ای نادر است و نباید بی‌دلیل شما را نگران کند، اما شاید بهتر باشد کمی نسبت به آن آگاهی داشته باشید.
در این مطلب با انواع حاملگی مولار، تشخیص و درمان آن آشنا خواهید شد.
بارداری مولار
حاملگی مولار که به نام مول هیداتیفرم (Hydatidiform mole) نیز شناخته می‌شود، با رشد غیرطبیعی تروفوبلاست‌ها، یعنی سلول‌هایی که بخش عمدهٔ جفت را تشکیل می‌دهند مشخص می‌شود. به عبارت ساده‌تر، حاملگی مولار زمانی رخ می‌دهد که تخمک بارور به جای یک جنین به توده‌ای گوشتی به نام مول (Mole) تبدیل شود. به این معنی که جنین و جفت پس از لقاح به شکلی که باید رشد نمی کنند.
علائم بارداری مولار در ابتدا شبیه به یک بارداری معمولی است، اما بعد از مدتی علائمی مانند خونریزی و سایر علائم هشداردهنده‌ای بروز خواهد کرد. در صورت تشخیص به موقع و درمان بارداری مولار مشکلی ایجاد نخواهد شد، اما در غیر این صورت ممکن است خطرهایی برای مادر باردار به‌وجود بیاید. البته این را در نظر داشته باشید که حاملگی مولار یک عارضۀ شایع نیست.
انواع حاملگی مولار
هنگامی که مشکلات کروموزومی خاصی هنگام لقاح و تشکیل تخم بارور وجود داشته باشد، بارداری مولار اتفاق می‌افتد. بارداری مولار ممکن است به صورت کامل یا جزئی باشد:
حاملگی مولار کامل: در حاملگی مولار کامل، بافت جفت، غیرطبیعی و متورم است و شبیه به کیست‌های پر از مایع مشابه یک خوشۀ انگور است. همچنین در این نوع بارداری، بافت جنین، ساک حاملگی و جفت طبیعی تشکیل نمی‌شود.
حاملگی مولار جزئی: در حاملگی مولار جزئی ممکن است بافت جفتِ طبیعی، همراه بافت جفتی که به طور غیرطبیعی شکل می‌گیرد، تشکیل شود. در این نوع از حاملگی مولار، مقداری بافت سالم جفت وجود خواهد داشت و ساک حاملگی تشکیل می‌شود. همچنین، جنین یا بخشی از بافت آن ممکن است تشکیل شود اما به قدری غیرطبیعی است که قادر به زنده ماندن نیست و معمولاً در اوایل بارداری سقط می‌شود.
علائم حاملگی مولار
در حاملگی مولار، ابتدا علائم اولیۀ بارداری وجود خواهد داشت اما ممکن است در ادامه، لکه‌بینی یا خونریزی شدید زنان را متوجه علائم غیرمعمول کند . این می‌تواند شامل ترشحات قرمز روشن تا قهوه‌ای تیره به صورت ادامه‌دار یا منقطع و با شدت زیاد یا کم باشد. این خونریزی ممکن است از هفتۀ ششم شروع شود و تا هفتۀ ۱۲ ادامه داشته باشد.
علاوه بر این ممکن است علائمی مانند حالت تهوع و استفراغ شدید، گرفتگی شدید شکم یا ورم شکم، احساس فشار یا درد در ناحیهٔ لگن و دفع کیست‌هایی شبیه دانه‌های انگور از واژن وجود داشته باشد.
در صورت تشخیص ندادن به‌موقع حاملگی مولار، ممکن است پیش از رسیدن به اواسط دوران بارداری، مادر دچار عارضه پره‌اکلامپسی یا مسمومیت حاملگی شود.
چنانچه علائم یا نشانه‌ای از حاملگی مولار دارید با پزشک خود مشورت کنید. پزشک ممکن است به دنبال علائم دیگری از بارداری مولار مانند رشد سریع رحم (به طوری که اندازهٔ رحم برای بارداری خیلی بزرگ باشد)، فشار خون بالا، پره‌اکلامپسی، یعنی وضعیتی که باعث افزایش فشار خون و پروتئین در ادرار بعد از هفتهٔ ۲۰ بارداری می شود، کیست‌های تخمدان، کم‌خونی و پرکاری تیروئید باشد.
علت حاملگی مولار
حاملگی مولار ناشی از بارور شدن غیرطبیعی یک تخمک است. سلول‌های بدن به طور معمول حاوی ۲۳ جفت کروموزوم، یک کروموزوم از پدر و دیگری از مادر هستند. در بیشتر موارد حاملگی مولار کامل، تخمک بارور، دو نسخه از کروموزوم‌های پدر را داراست و هیچ کروموزومی از مادر را ندارد و تمام مادهٔ ژنتیکی از سوی پدر منتقل می شود. در این شرایط کروموزوم‌های تخمک مادر غیر‌فعال می‌شوند یا از بین می‌روند و تنها کروموزوم‌های پدر تکثیر می‌شوند. در این حالت، جنین، ساک حاملگی و جفت طبیعی تشکیل نمی‌شود، بلکه جفت، توده‌ای از کیست‌هایی است که شبیه به یک خوشۀ انگور هستند.
در حاملگی مولار جزئی یا نسبی، معمولاً تخمک بارور، دو نسخه از کپی کورموزم‌های پدر و یک نسخه از کروموزوم‌های مادر را دارد. در نتیجه جنین به جای ۴۶ کروموزوم، ۶۹ کروموزوم دارد. این حالت غالباً زمانی اتفاق می‌افتد که دو اسپرم تخمک را بارور می‌کنند و در‌نتیجه یک کپی اضافی از مادهٔ ژنتیکی پدر ایجاد می‌شود. در این حالت، مقداری بافت سالم جفت وجود خواهد داشت، ساک حاملگی تشکیل می‌شود و ممکن است جنین یا بخشی از بافت جنین نیز تشکیل شود، اما در بیشتر موارد به قدری غیرطبیعی است که امکان ادامۀ حیات و رشد را نخواهد داشت.
تشخیص حاملگی مولار
امروزه با وجود امکانات تشخیصی و درمانی مناسب، تشخیص حاملگی مولار می‌تواند خیلی زود انجام شود. شما می‌توانید با مراجعه به موقع به پزشک برای درمان بارداری مولار، امکان بروز عوارض مرتبط با آن را بسیار کاهش دهید. برای داشتن یک بارداری سالم بهتر است در صورت وجود هر نوع لکه‌بینی یا خونریزی در دوران بارداری یا سایر علائم هشداردهنده، سریعاً به پزشک مراجعه کنید. اگرچه خونریزی یا لکه‌بینی، لزوماً به معنی حاملگی مولار نیست اما در صورت مراجعه به پزشک، او می‌تواند با سونوگرافی و آزمایش خون هورمون hcg و ارزیابی دقیق سطح این هورمون، علت خونریزی یا سایر علائم شما را بررسی کند. پس از مشاهده هرکدام از علائم باید سریعا به پزشک مراجعه کنید تا علت حاملگی مولار را بررسی کرده و آن را درمان کند.
حاملگی مولار کامل در سونوگرافی اوایل هفتهٔ هشت یا ۹ بارداری قابل تشخیص است. عدم وجود رویان یا جنین و مایع آمنیوتیک، رحم پرشده با جفتِ کیستی ضخیم در سونوگرافی قابل تشخیص است. کوچکی جنین با توجه به سن بارداری، کم بودن مایع آمنیوتیک و غیرطبیعی بودن جفت هم، در سونوگرافی مولار جزئی قابل مشاهده است.
عوارض حاملگی مولار
پس از برداشتن بافت غیرطبیعی مولار و خاتمهٔ بارداری، بخش‌هایی از بافت مولار ممکن است باقی بماند و به رشد خود ادامه دهد. به این حالت، نئوپلازی تروفوبلاستیک حاملگی (GTN) پایدار می‌گویند و در تقریباً ۱۵ تا ۲۰ درصد از حاملگی‌های مولار کامل و تا ۵ درصد از حاملگی‌های مولار جزئی اتفاق می‌افتد. یکی از نشانه‌های GTN پایدار، سطح بالای hcg پس از پاکسازی بافت مولار است. در برخی موارد، یک مول مهاجم به عمق لایهٔ میانی دیوارهٔ رحم نفوذ می‌کند که باعث خونریزی واژن می‌شود. GTN یکی از مهمترین عوارض حاملگی مولار محسوب می‌شود.
GTN پایدار تقریباً همیشه با موفقیت درمان می‌شود و درمان آن اغلب با شیمی‌درمانی و هیسترکتومی، یعنی خارج کردن رحم انجام می‌شود. به ندرت، یک نوع سرطانی از GTN به نام کوریوکارسینوما ایجاد و به سایر اندام‌ها گسترش می‌یابد. کوریوکارسینوما معمولاً با چند ترکیب دارویی که در درمان سرطان به کار می‌روند به طور موفقیت‌آمیزی درمان می‌شود. احتمال بروز این عارضه در بارداری مولار کامل، بیشتر از نوع جزئی است و باید به آن به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین عوارض حاملگی مولار توجه شود.
سایر خطرات احتمالی بارداری مولار عبارتند از: عفونت خون یا سپسیس؛ عفونت رحم؛ پره اکلامپسی (فشار خون بسیار بالا)؛ و شوک ناشی از فشار خون بسیار پایین.
روش درمان حاملگی مولار
این نوع بارداری نمی‌تواند همانند یک بارداری طبیعی ادامه یابد و در صورت تشخیص بارداری مولار، بافت باید هرچه سریع‌تر خارج شود. برای خارج کردن بافت غیرطبیعی و درمان حاملگی مولار نیاز به انجام عمل کورتاژ (d&c) است. این عمل ممکن است با بیهوشی عمومی، بی‌حسی موضعی یا تزریق وریدی آرام‌بخش انجام شود. در عمل کورتاژ، پزشک بعد از ضدعفونی کردن دهانۀ رحم و واژن، دهانۀ رحم را به کمک ابزار باز می‌کند و سپس با وارد کردن لولۀ پلاستیکی ساکشن یا مکنده به داخل رحم، بافت غیرطبیعی را از رحم خارج می‌کند. همچنین با استفاده از ابزاری به نام کورِت (curette)، باقی‌مانده بافت را از روی دیوارۀ رحم می‌تراشد و خارج می‌کند.
در برخی موارد نادر، ممکن است سلول‌های غیرطبیعی بافت مولار در بدن پخش شده باشند. در چنین حالتی احتمال درگیر شدن ریه‌ها بیشتر از سایر اندام‌ها خواهد بود. به همین دلیل، پزشک ممکن است با تصویربرداری از قفسۀ سینه توسط اشعۀ ایکس، از انتشار پیدا نکردن سلول‌ها اطمینان پیدا کند. پزشک معمولاً پس از آن، هر هفته سطح هورمون hcg را در شما بررسی می‌کند تا از کاهش آن اطمینان پیدا کند که این امر به معنای باقی نماندن هیچ بافتی از مولار در بدن شماست. پس از چند هفته، سطح این هورمون به صفر خواهد رسید.
بعد از آن نیز برای کنترل خطر بازگشت احتمالی سلول‌های مولار، ممکن است شش ماه تا یک سال، هر ماه یا هر دو ماه نیاز به بررسی مجدد سطح هورمون hcg باشد. از آنجا که زنان بالای ۴۰ سال که بارداری مولار کامل دارند، بیشتر در معرض خطر بازگشت سلول‌های مولار هستند، چنانچه قصد بارداری مجدد نداشته باشند، پزشک عمل برداشتن رحم یا هیسترکتومی (Hysterectomy) را به جای کورتاژ توصیه می‌کند. با انجام عمل هیسترکتومی خطر بازگشت سلول‌ها بسیار کم می‌شود. این روش یکی از مطمئن‌ترین روش های درمان حاملگی مولار محسوب می‌شود.
پیشگیری از حاملگی مولار
متاسفانه هیچ راهی برای جلوگیری از بارداری مولار وجود ندارد. چنانچه سابقه بارداری از نوع مولار را داشته اید، پیشگیری از بارداری مجدد به مدت یک سال پس از آن، احتمال عوارض را می‌تواند کاهش دهد. در مورد زمان شروع تلاش مجدد برای بارداری حتما با پزشک خود مشورت کنید تا این دوران به شکل موفق و بی خطری سپری شود.
اقدام برای بارداری مجدد بعد از بارداری مولار
داشتن سابقهٔ بارداری مولار شانس بارداری مجدد را کم نمیکند، اما خطر عود مجدد، بیشتر از خطر برای زنان بدون سابقهٔ قبلی این نوع بارداری است. بنابراین، مهم است که قبل از اقدام برای بارداری مجدد، تحت نظر پزشکتان باشید.
زمان قطعی انتظار برای بارداری مجدد با تشخیص پزشک است، اما در صورت درمان بارداری مولار، برای بارداری مجدد باید مدت‌زمانی نزدیک به شش ماه تا یک سال صبر کنید تا سطح هورمون hcg در شما به صفر برسد. اگر پیش از این زمان دوباره باردار شوید، سطح هورمون بالا می‌رود و تشخیص بازگشت یا بازنگشتن بافت غیرطبیعی مولار برای پزشک غیرممکن می‌شود.
خوشبختانه داشتن یک بارداری مولار بر روی باروری یا باردار شدن به صورت طبیعی تأثیر منفی نخواهد داشت و احتمال عارضه‌هایی مانند مرده به دنیا آمدن نوزاد، نقص‌های مادرزادی، زایمان زودرس یا سایر عوارض بارداری را افزایش نمی‌دهد. در ضمن احتمال داشتن یک بارداری مولار دیگر فقط یک یا ۲ درصد است و در بارداری‌های آینده، این مسئله با انجام سونوگرافی در سه ماهۀ اول بارداری بررسی خواهد شد.
بنابر آنچه گفته شد، حاملگی مولار، در ماه های اول بارداری علائمی مشابه با بارداری طبیعی دارد اما در ادامه ممکن است متوجه علائمی چون لکه‌بینی یا خونریزی شدید شوید که از نشانه های حاملگی مولار است. چنانچه علائم یا نشانه‌ای از این نوع حاملگی را داشتید باید هرچه سریع تر با پزشک خود مشورت کنید. پزشک زنان با معاینات و انجام سونوگرافی‌های معمول این دوران بارداری مولار را تشخیص می دهد و با اقدامات درمانی امکان بروز عوارض کاسته می شود. بنابراین توصیه می شود که به معاینات منظم و دوره ای بارداری پایبند باشید.
سوالات متداول
داشتن سابقهٔ بارداری مولار شانس بارداری مجدد را کم نمیکند، اما خطر عود مجدد، بیشتر از خطر برای زنان بدون سابقهٔ قبلی بارداری مولار است. بنابراین، مهم است که قبل از اقدام برای بارداری مجدد، تحت نظر پزشکتان باشید.
زمان قطعی انتظار برای بارداری مجدد با تشخیص پزشک است، اما در صورت درمان بارداری مولار، برای بارداری مجدد باید مدت‌زمانی نزدیک به شش ماه تا یک سال صبر کنید تا سطح هورمون hcg در شما به صفر برسد. اگر پیش از این زمان دوباره باردار شوید، سطح هورمون بالا می‌رود و تشخیص بازگشت یا بازنگشتن بافت غیرطبیعی مولار برای پزشک غیرممکن می‌شود.
خوشبختانه داشتن یک بارداری مولار بر روی باروری یا باردار شدن به صورت طبیعی تأثیر منفی نخواهد داشت و احتمال عارضه‌هایی مانند مرده به دنیا آمدن نوزاد، نقص‌های مادرزادی، زایمان زودرس یا سایر عوارض بارداری را افزایش نمی‌دهد. در ضمن احتمال داشتن یک بارداری مولار دیگر فقط یک یا ۲ درصد است و در بارداری‌های آینده، این مسئله با انجام سونوگرافی در سه ماهۀ اول بارداری بررسی خواهد شد.
