روند زایمان طبیعی و مراحل تولد نوزاد
لحظۀ تولد کودک شما پس از ۹ ماه انتظار نزدیک است. آگاهی و شناخت نسبت به نشانه‌ها و علائم زایمان طبیعی تا پس از تولد نوزاد باعث آرامش بیشتر مادران باردار و بی‌خطر بودن این تجربه از زندگی آنها تا حد امکان خواهد بود. اگر اپلیکیشن بارداری دقیق و مطمئن مادرشو را به عنوان راهنمای بارداری و برای تعیین تاریخ زایمان خود نصب کرده‌اید، می‌توانید عوارض شایع بارداری و تغییرات بدنتان در ماه‌های آخر بارداری همراه با نکات روزانه برای رفع این عوارض را به شکل شخصی‌سازی‌شده در اپلیکیشن ببینید.
در این مطلب نیز با نشانه‌های شروع و مراحل زایمان طبیعی، مراحل زایمان، درد و روند تسکین آن، وضعیت مادر پس از تولد نوزاد و مزایا و معایب این روش آشنا خواهید شد.
علائم آغاز زایمان طبیعی
هیچ‌کس قادر به پیش‌بینی دقیق زمان شروع زایمان نیست. تاریخی که پزشک به شما می‌دهد تقریبی است و گاهی ممکن است درد زایمان حتی حدود سه هفته پیش از این تاریخ یا دو هفته پس از آن شروع شود که مسئله‌ای طبیعی است. نشانه‌های زیر به شما خواهد گفت که زمان آن نزدیک است:
پایین آمدن برآمدگی شکم و احساس سبک‌تر شدن
این اتفاق به دنبال پایین آمدن سر جنین و آماده شدن بدن برای تولد نوزاد رخ می‌دهد. شکم شما ممکن است پایین‌تر از قبل به نظر برسد و تنفس راحت‌تری داشته باشید، زیرا وزن جنین دیگر به ریه‌های شما فشار نمی‌آورد. ضمناً ممکن است به خاطر فشار آوردن جنین روی مثانۀ شما، دچار تکرر ادرار شوید. این نشانه‌ها در اولین زایمان مادر ممکن است چند هفته و در بارداری‌های بعدی، چند روز یا چند ساعت پیش از شروع تولد بروز کند.
خروج ترشحات صورتی رنگ آغشته به خون از رحم
خروج ترشح صورتی رنگ آمیخته به خون از دهانۀ رحم که همان مخاط مسدودکنندۀ رحم یا پلاگ موکوس است و تا این زمان دهانۀ رحم را بسته و از عفونت در امان نگاه داشته بود، ممکن است روزها قبل از درد زایمان یا همزمان با شروع آن مشاهده شود.
پارگی کیسه آب
پاره شدن کیسه آب، باعث ترشح یا جاری شدن مایع از واژن می‌شود. پارگی کیسۀ آب ممکن است ساعت‌ها پیش از شروع درد یا همزمان با آن اتفاق بیفتد. اغلب زنان طی ۲۴ ساعت پس از شروع درد، نوزاد خود را به دنیا می‌آورند و اگر طی این بازۀ زمانی به صورت طبیعی رخ ندهد، ممکن است پزشک با روش القای زایمان نوزاد را به دنیا آورد تا هم از بروز عفونت و هم از عوارض برای نوزاد پیشگیری کند.
انقباضات رحمی
با وجود اینکه انقباض ماهیچه های رحم به صورت متناوب و نامنظم با نزدیک شدن به زمان زایمان مسئله‌ای عادی است، معمولاً انقباضاتی که فاصلۀ کوتاهی از هم دارد و منظم هستند، نشانگر شروع شدن درد است.
اسهال
اسهال مکرر هم ممکن است یکی از علائم نزدیک شدن به زمان زایمان باشد. البته این نشانۀ قطعی نیست با این حال، اسهال در سه ماهۀ سوم بارداری و نزدیک به موعد تولد نوزاد خصوصاً اگر همراه با سایر علائم باشد می‌تواند بیانگر شروع زایمان طی 24 تا 48 ساعت باشد.
بدن به طور طبیعی در طول زایمان پروستاگلاندین تولید می‌کند. هورمونی که به نرم شدن و آماده شدن ماهیچه‌های رحم و دهانۀ رحم برای تولد نوزاد کمک می کند. این هورمون همچنین بر دستگاه گوارش مادران تأثیر می‌گذارد و حرکات روده را دچار تغییرات کرده که این می‌تواند علت اسهال باشد.
مراحل زایمان طبیعی
در عین حال که روز به دنیا آمدن فرزند برای یک مادر بسیار لذت بخش و خاطره انگیز است، اما برای خیلی از مادران می‌تواند همراه با ترس باشد. این در حالی است که آگاه شدن از اتفاقات حین تولد نه تنها از شدت استرس و ترس مادران کاسته، بلکه آنها را به لحاظ روحی آماده این روز به یاد ماندنی می‌کند. زمانی که یک مادر تصمیم به انجام این روش می‌گیرد مهم است که از روند کلی، مدت زمان و مراحل زایمان طبیعی مطلع باشد. آمادگی روحی مادر در کنار آمادگی بدنی و فیزیکی علاوه بر کاهش استرس و نگرانی، حفظ آرامش، و اعتماد به نفس مادر همچنین به تسهیل این فرایند کمک می‌کند. تولد نوزاد به شیوه طبیعی را معمولاً به سه مرحله تقسیم می‌کنند. این مراحل شامل موارد زیر است:
مرحله اول زایمان
اولین مرحله زمانی اتفاق می‌افتد که انقباضات مداومی را احساس می‌کنید و نشان از علائم شروع درد زایمان طبیعی است. این مرحله خود شامل سه فاز نهفته، فعال و انتقالی است که به شکل زیر تعریف می‌شود:
فاز نهفته: طولانی‌ترین فاز زایمان طبیعی است و شدت آن از بقیه کمتر است. در این فاز، تعداد انقباضات افزایش می‌یابد و به باز شدن دهانۀ رحم کمک می‌کند. این فاز زیاد آزاردهنده نیست و طی آن دهانۀ رحم باز و نازک می‌شود. اگر انقباضات رحمی شما منظم باشد، معمولاً میزان باز شدن دهانۀ رحم به طور منظم چک می‌شود.
فاز فعال: باز و نازک شدن دهانۀ رحم با سرعت بیشتری ادامه می‌یابد و ممکن است با هر انقباض، فشار و درد زایمان را در ناحیۀ کمر و شکم احساس کنید. ضمناً ممکن است احساس فشار در ناحیۀ مقعد داشته باشید که باید به اصطلاح زور بزنید، اما پزشک به شما خواهد گفت که تا باز شدن کامل دهانۀ رحم برای این کار صبر کنید.
فاز انتقال: دهانۀ رحم به طور کامل و به اندازۀ ۱۰ سانتی‌متر باز می‌شود. انقباضات رحمی با شدت، درد و در نوبت‌های بیشتری؛ هر سه تا چهار دقیقه و به مدت ۶۰ تا ۹۰ ثانیه بروز می‌کند.
مرحله دوم زایمان
این مرحله با باز شدن کامل دهانۀ رحم شروع می‌شود و با خروج جنین پایان می‌یابد. در این مرحله، نقش شما تأثیر زیادی در پیشرفت زایمان طبیعی دارد و پزشک از شما می‌خواهد که زور بزنید. فشار ناشی از زور زدن و انقباضات رحمی و زور زدن شما، نوزاد را به سمت پایین پیش می‌برد. نرمی و انعطاف استخوان‌های جمجمه و فواصل بین این استخوان‌ها، به عبور سر کودک از کانال زایمان کمک می‌کند و در نهایت سر نوزاد از ناحیۀ تناسلی مادر مشاهده و خارج می‌شود.
به محض خروج سر، پزشک با عمل مکش یا ساکشن، مایع آمنیوتیک، خون و مخاط رحم را از بینی و دهان نوزاد خارج می‌کند. پس از سر، شانه‌ها و سپس سایر قسمت‌های بدن از واژن خارج می‌شود.
در تمام این مراحل شما باید به زور زدن خود ادامه دهید. فراموش نکنید که فشار شما با انقباضات رحمی همزمان، تأثیر بیشتری دارد و همچنین یادتان باشد که در فواصل دردهای زایمان نفس‌های عمیق بکشید تا توان بیشتری برای ادامۀ این روند داشته باشید.
مرحله سوم زایمان
پس از تولد نوزاد، شما وارد مرحلۀ آخر زایمان می‌شوید. در این مرحله، جفت که وظیفۀ تغذیه و اکسیژن‌رسانی به جنین را بر عهده داشت، از دیوارۀ رحم جدا و از واژن خارج می‌شود. این مرحله ممکن است بین پنج تا ۳۰ دقیقه طول بکشد.
روند تولد نوزاد در هر زن با دیگری متفاوت است و زمانی که در هر یک از مراحل زایمان طبیعی صرف می‌شود نیز متفاوت است. اگر این اولین فرزند شماست، معمولاً از زمان شروع درد تا پایان آن حدود ۱۲ تا ۱۴ ساعت طول می‌کشد؛ این زمان معمولاً در بارداری‌های بعدی کوتاه‌تر خواهد شد.
درد زایمان طبیعی
در حالی که بارداری و مادر شدن چیزی است که بسیاری از افراد مشتاقانه منتظر آن هستند، اما تصور اینکه درد زایمان چگونه است می‌تواند با احساسات متفاوتی مثل ترس و اضطراب همراه باشد. درد، تجربه مشترک بسیاری از زنانی است که به شیوه طبیعی فرزند خود را به دنیا می‌آورند و در واقع بخشی از روند و طبیعت این فرآیند است. انقباضات ماهیچه‌های رحم، فشاری که سر نوزاد بر مثانه و روده مادر وارد می‌کند، انقباضات رحم که باعث نرم و باز شدن دهانۀ رحم می‌شود، فشار بر دهانۀ رحم و کشیدگی واژن برای کمک به بیرون رانده شدن نوزاد از علل اصلی درد زایمان طبیعی هستند.
معمولا با پیشرفت این عمل، تعداد انقباضات به طور پیوسته زیاد شده و فاصلۀ زمانی بین دو انقباض کمتر و کمتر و احساس درد بیشتر می‌شود. بدیهی است این فشارها و درد ناشی از انقباضات سیر طبیعی بوده و بدن مادر را آماده خروج نوزاد می‌کند. درد زایمان طبیعی معمولاً به شکل گرفتگی شدید در شکم، کشاله ران و کمر و یا درد در پهلو و ران احساس می‌شود. آستانه تحمل افراد به درد و نحوه واکنش به آن نیز متفاوت است. اینکه درد زایمان چگونه شروع می‌شود و شدت آن چه مقدار است از یک زن تا زن دیگر و حتی از بارداری به بارداری دیگر بسیار متفاوت است و به طور کلی این روند در هر مادری متفاوت خواهد بود.
تسکین درد در روند زایمان طبیعی
با توجه به اینکه مدت زمان تولد فرزند، حالت، اندازۀ نوزاد و شدت انقباضات رحمی در زنان با یکدیگر متفاوت است، همین‌طور میزان دردی که آنها متحمل می‌شوند نیز با یکدیگر تفاوت دارد. خوشبختانه، گزینه‌های مختلفی برای مدیریت درد زایمان طبیعی، از روش‌های دارویی گرفته تا تسکین درد به روش موضعی و آب درمانی وجود دارد و مدیریت درد مؤثر و رضایت بخش برای هر زنی متفاوت بوده و پزشک با در نظر گرفتن شرایط مادر بهترین مشاور شما خواهد بود.
برخی زنان با تکنیک‌های تنفس و ریلکسیشن که در کلاس‌های آمادگی برای زایمان آموخته‌اند، میزان درد خود را کاهش می‌دهند، اما برخی دیگر برای کاهش درد زایمان نیاز به روش‌های دیگری دارند. برخی از روش‌های متداول تسکین درد شامل موارد زیر است:
تسکین درد زایمان طبیعی با دارو
داروهای مختلفی برای تسکین درد زایمان وجود دارد. با این وجود که معمولاً این داروها برای مادر و جنین ضرری ندارد، اما مثل تمامی داروهای دیگر ممکن است عوارضی داشته باشد. داروهای مورد استفاده برای تسکین درد دو دسته هستند؛ داروهای مسکن و داروهای بیهوشی که در زیر عنوان شده است:
داروهای مسکن
این داروها بدون از بین بردن کامل حس و حرکت ماهیچه‌ها، درد را تسکین می‌دهد. هنگام زایمان طبیعی، می‌توان این داروها را به روش تزریق عضلانی یا وریدی یا به صورت ناحیه‌ای استفاده کرد که تزریقی به بخش پایینی کمر برای بی‌حس کردن آن است. تزریق یک دز داروی مسکن به داخل مایع نخاعی برای تسکین سریع درد را بیحسی نخاعی یا اسپاینال؛ Spinal، می‌گویند. نوع دیگر بیحسی که در آن از دارو استفاده می‌شود بیحسی اپیدورال؛ Epidural، است. در این روش با وارد کردن یک کاتتر به ناحیۀ اطراف نخاع و اعصاب نخاعی، داروی مسکن به صورت پیوسته وارد بدن و منجر به بیحسی ناحیه‌ای می‌شود. در هر دو نوع بیحسی اسپاینال و اپیدورال، احتمال بروز خطرهایی مثل پایین آمدن فشار خون که منجر به کاهش ضربان قلب جنین می‌شود نیز وجود دارد. سردرد هم یکی دیگر از عوارض این بی‌حسی‌هاست.
داروهای بیهوشی
این داروها حس را کاملاً از بین می‌برد و باعث از بین رفتن درد و از حرکت ایستادن موقتی ماهیچه‌ها می‌شود. بیهوشی عمومی مانند خوابیدن باعث از بین رفتن هشیاری می‌شود. درصورتی‌که زایمان شما به روش سزارین باشد، ممکن است بیهوشی عمومی، بیحسی اسپاینال یا اپیدورال برای شما تجویز شود که انتخاب نوع آن به وضع سلامت شما، سلامت نوزاد و وضعیت پزشکی شما در زمان موعد در ارتباط است.
تسکین درد زایمان طبیعی بدون دارو
دردی که مادران تجربه می‌کنند می‌تواند شدید باشد و اضطراب و ترس آن را تشدید هم بکند. بسیاری از زنان ممکن است برای کمک به کاهش و مدیریت درد به روش‌هایی که به عنوان طب مکمل شناخته شده‌اند روی بیاورند. غیر از دارو، گزینه‌های دیگری که برای تسکین درد به کار می‌روند شامل طب سوزنی، هیپنوتیزم، ریلکسیشن و تغییر وضعیت مداوم بدن مادر هنگام زایمان طبیعی می‌شود. برخی از این روش‌های تسکینی به شرح زیر می‌باشند:
طب سوزنی
بر اساس نتایج برخی مطالعات، طب سوزنی ممکن است درد زایمان طبیعی را کاهش دهد. بیشتر نقاط طب سوزنی با مسیرهای سیستم عصبی همپوشانی دارند، بنابراین با تحریک مسیرهای عصبی ممکن است مانع رسیدن پیام درد به سیستم عصبی شده و از این طریق درد را کاهش دهند. نظریه دیگر این است که طب سوزنی باعث تولید اندورفین، یا هورمون طبیعی تسکین دهندۀ درد شده و به بدن در مقابله با درد کمک می‌کند. استفاده از سوزن‌ها در نقاط صحیح و مهارت‌های تکنیکی فرد آموزش دیده طب سوزنی می‌تواند باعث تسکین درد شده و به مادران در تسهیل زایمان کمک می‌کند. همه بیمارستان‌ها مجهز به درمانگران متخصص در طب سوزنی نیستند و بنابراین ممکن است لازم باشد با پزشک خود از قبل مشورت کنید.
تکنیک های تنفسی
طرز صحیح تنفس و تکنیک‌های تنفسی در هر مرحله می‌تواند به سرعت بخشیدن و آسان‌تر کردن روند تولد نوزاد کمک کند. تمرین تنفس صحیح چندین هفته قبل از زمان زایمان می‌تواند نیاز به داروهای ضد درد را کاهش یا به طور کلی از بین ببرد. بنابراین با نزدیک‌تر شدن به این زمان، تکنیک‌های تنفس برای مدیریت درد را بیاموزید و تمرین کنید. تمرکز بر تنفس‌تان به شما این کمک را می‌کند که حواستان از درد پرت شود و عضلات از حالت انقباض خارج شده و اکسیژن مادر و نوزاد هم به درستی تأمین شود. در کلاس‌های آمادگی زایمان این تکنیک‌های تنفس به مادران آموزش داده می‌شود. در غیر اینصورت از پزشکتان بخواهید تا راهنمایی‌های لازم را به شما ارائه دهد.
هیپنوتیزم
این روش از مدیریت درد زایمان طبیعی، ترکیبی از تکنیک تنفس عمیق و تجسّم و تصویر سازی برای رفع ترس و رسیدن به آرامش است. اعتقاد بر این است که افراد می‌توانند با برخی استراتژی‌ها مغز خود را آماده کنند تا در صورت نیاز، ذهن خود را آرام کرده و پاسخ آرامش طبیعی بدن خود را فعال کنند. با کمک هیپنوتیزم، یک فرد باردار که مشغول این فکر است که درد زایمان چگونه است می‌تواند بدن خود را در حالت آرامش عمیق قرار دهد و در واقع با این تکنیک یاد می گیرد که چگونه تمرکز کند و عضلات خود را شل کرده و اکسیژن رسانی را بهبود بخشد.
ریلکسیشن یا آرام سازی بدن
آرام سازی بدن و رها شدن از هر نوع گرفتگی عضلات یکی از بهترین راه‌ها برای برقراری آرامش در کلیه مراحل زایمان طبیعی است. انقباضات رحم باعث می شود تا نوزاد به سمت پایین حرکت کند. در چنین حالتی اگر عضلات دیگر در حین انقباضات رحم سفت شوند، باعث هدر رفتن انرژی و اکسیژن می‌شود. در حالیکه با یادگیری آرام کردن و آزادسازی گروه‌های مختلف عضلانی، اکسیژن بیشتری را به سمت رحم هدایت می‌کنید.
برخی زنان با شرکت در کلاس های آمادگی زایمان طبیعی که پیشتر به آن اشاره شد با تکنیک‌های ریلکسیشن خود را در طول این مراحل آرام کرده و درد را مدیریت می کنند. هدف این است که یاد بگیرید چگونه کل بدن را در حالی که یک عضله منقبض می‌شود خصوصا در انقباضات رحمی آرام کنید. مدت زمانی که می توانید این کار را ادامه دهید بستگی به مهارت شما در شل کردن عضلات دارد. سه ماهۀ سوم بارداری زمان مناسبی برای شروع تمرین تکنیک‌های آرامش و تنفس است که در طول مراحل زایمان طبیعی به آن نیاز خواهید داشت.
حتی اگر تسکین درد به روش غیر دارویی را انتخاب کنید، در هر زمان می‌توانید برای تخفیف درد خود درخواست دارو کنید. لازم به یادآوری است که قبل از هر گونه اقدامات کمکی برای تسکین درد زایمان طبیعی با پزشک خود مشورت کنید و به توصیه دوستان با تجارب مشابه اعتنا نکنید. پزشک با توجه به شرایط شما اجازه استفاده از روش‌های کمکی کاهندۀ درد را می‌دهد.
تخت زایمان
تخت زایمان چه شکلی است؟ تخت‌های زایمان طوری طراحی شده‌اند که با حفظ پوزیشن مناسب مادر هنگام تولد نوزاد، روند زایمان را راحت‌تر کنند. این تخت‌ها ویژگی‌های زیر را دارد:
- شیاری در قسمت جلویی تخت وجود دارد، زمانی که مادر قصد اعمال فشار بیشتری دارد می‌تواند روی این شیار قرار بگیرد.
-
میله‌ای در جلوی تخت است که به مادر در حفظ پوزیشن مناسب کمک خواهد کرد. مادر با گذاشتن دست یا سر خود روی این میله می‌تواند حالت مناسبی را برای ماساژ ماما فراهم کند.
- تخت زایمان به مادر کمک می‌کند تا پوزیشن اسکات را حفظ کند و این عمل را سرعت ببخشد. یعنی مادر در لبهٔ تخت می‌نشیند و در واقع چمباتمه می‌زند تا پوزیشن مناسب برای زایمان طبیعی حفظ شود.
- پشتی تخت زایمان دارای قابلیت تنظیم در زوایای مختلف است تا اگر مادر نیاز به استراحت داشت بتواند دراز بکشد.
وضعیت مادر بعد از زایمان
بدن شما پیش از زایمان تغییرات زیادی کرده بود و پس از آن نیز تغییراتی را تجربه خواهید کرد. درد و احتقان پستانها، یبوست و هموروئید، خروج ترشحات از جمله اثرات جانبی هستند که زنان تا مدتی پس از تولد فرزندشان تجربه خواهند کرد. برخی از این تغییرات جسمی پس از زایمان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
تورم و درد پستانها
بلافاصله پس از زایمان، سطح استروژن و پروژسترون کاهش می‌یابد و ترشح پرولاکتین، هورمونی که به تولید شیر مادر کمک می کند، افزایش می یابد و تا دو تا سه روز پس از تولد به اوج خود می‌رسد. با شروع تولید شیر، پستانها ممکن است به مدت چند روز متورم، سفت و دردناک باشند یا در قسمت نوک پستانها نیز احساس درد کنید. اگر شیر می‌دهید، پس از شیردهی نوزاد، درد و گرفتگی ظرف چند روز برطرف می‌شود.
یبوست
ممکن است دفع مدفوع تا سه یا چهار روز به تعویق بیفتد و عمل دفع دشوار و همراه با درد باشد. نرم نگهداشتن مدفوع اجابت مزاج را آسان‌تر می‌کند. بدین منظور پزشک ممکن است برای نرم کردن مدفوع و کاهش ناراحتی و درد ناشی از حرکات روده، بعد از زایمان دارویی مسهل تجویز کند. افزایش مصرف در میزان آب و مایعات، میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل در رژیم غذایی به تنظیم حرکات روده کمک می‌کند. توجه داشته باشید که مسکن های مخدر ممکن است وضعیت را بدتر کنند، بنابراین استفاده از آنها را به حداقل برسانید و در مصرف هر دارویی با پزشک مشورت کنید. اگر بعد چند روز همچنان یبوست ادامه دار باشد از پزشکتان راهنمایی بخواهید. شاید هموروئید، اپیزیوتومی یا درد ماهیچه‌های ناحیۀ مقعد باعث تشدید درد و ناراحتی هنگام دفع می‌شوند. در مورد مدفوع کردن پس از زایمان بیشتر بدانید.
هموروئید یا بواسیر
بواسیر بعد زایمان یا واریسی شدن و تورم وریدهای ناحیۀ مقعد پس از دوران بارداری و بویژه بعد زایمان طبیعی عارضه‌ای شایع است. بسیاری از زنان برای اولین بار در دوران بارداری دچار بواسیر می‌شوند اما فشارهایی که در حین تولد به روش طبیعی به رگ‌های لگن و رکتوم وارد می‌شود خیلی از مادران را دچار هموروئید می‌کند حتی اگر در دوران بارداری مبتلا نشده باشند. یبوست که یکی دیگر از رایج‌ترین شکایات پس از زایمان در زنان است هموروئید را تشدید می‌کند. گاهی اوقات هموروئید خارجی بوده و قابل مشاهده و لمس است و به اندازه یک نخود برآمده به نظر می‌رسد.
علائم شامل درد، خارش رکتوم، خونریزی پس از اجابت مزاج، یا تورم در اطراف مقعد است. هموروئید پس از زایمان اغلب در عرض چند روز یا چند هفته خود به خود برطرف می‌شود و درمان‌های خانگی مانند نشستن در لگن آب گرم یا اصطلاحاً حمام نشیمن یا "sitz" در کاهش درد بواسیر مؤثرند. در صورت بهبود نیافتن پس از چند روز استفاده از درمان‌های خانگی که پزشکتان برایتان تجویز کرده، داشتن درد یا خارش شدید، بزرگ شدن برآمدگی و رنگ مایل به بنفش آن که نشان از لخته شدن خون است، پزشک را در جریان بگذارید.
گر گرفتن و عرق سرد
سازگار شدن بدن با تغییر سطح هورمون‌ها و جریان خون ممکن است باعث شود که لحظه‌ای از گرما عرق کنید و لحظۀ بعدی از سرما زیر پتو بروید. این حالت در میان مادران خیلی شایع است و معمولا در شب‌ها بیشتر اتفاق می‌افتد. سعی کنید مصرف آب و مایعات را افزایش دهید و به طور منظم دوش بگیرید و لباس‌ها و ملحفه‌ها را مرتب تعویض کنید.
بی اختیاری ادرار و مدفوع
کشیده شدن ماهیچه‌ها در مراحل زایمان طبیعی، به خصوص اگر این روند طولانی شده باشد، ممکن است باعث خروج چند قطره ادرار یا دفع مقداری مدفوع هنگام خندیدن یا عطسه کردن و زور زدن شود. از دست دادن کنترل ادرار یا مدفوع موقتی بوده و تا چند هفته بهبود می‌یابد. تقویت ماهیچه‌های لگن تقویت ماهیچه های لگن با انجام تمرینات کگل نیز به بهبود این شرایط کمک می‌کند. چنانچه پس از اولین ویزیت این مشکل ادامه‌دار شده باشد حتماً پزشک را در جریان بگذارید.
درد بعد زایمان
انقباضات رحم تا چند روز بعد از زایمان برای برگشتن آن به اندازۀ قبلی ادامه دارد و معمولاً باعث درد و گرفتگی می‌شوند. این انقباضات معمولاً هنگام شیر خوردن نوزاد بیشتر می‌شود و بتدریج فروکش می‌کند. رحم در عرض حدوداً شش هفته به اندازۀ معمول در زمان غیربارداری که تقریباً به اندازه یک گلابی است باز می‌گردد. این دردها در زنانی که بیش از یک بارداری داشته‌اند بیشتر مشاهده می‌شود. دراز کشیدن به روی شکم در حالیکه یک بالش زیر شکمتان گذاشته‌اید، قدم زدن، استفاده از پد گرم کننده و تسکین دهندۀ درد، نشستن در لگن آب گرم یا حمام sitz و داروهای ضد درد به رفع درد و ناراحتی کمک می کنند.
ترشحات رحم یا نفاس
بلافاصله پس از زایمان، ترشحات خونی و خونریزی طبیعی خواهید داشت که از خونریزی عادی عادت ماهانه شدیدتر است. ترشحات حاوی ترکیبی از خون، مخاط و بافت رحم است که بوی کهنه‌ای مانند ترشحات دورۀ قاعدگی دارد. این ترشحات در سه روز اول به رنگ قرمز تیره است و ممکن است همراه با چند لخته خون کوچک باشد. با گذشت زمان رنگ این ترشحات کمتر شده و در روز چهارم تا دهم، رقیق‌تر شده و رنگ مایل به صورتی تا قهوه‌ای خواهند داشت. از حدود روز هفتم تا دهم تا روز چهاردهم پس از زایمان، ترشحات به رنگ سفید یا متمایل به زرد بوده و در حدود دو ماه کاملاً قطع می‌شود.
درد در ناحیه محل پارگی یا اپیزیوتومی
اپیزیوتومی (Episiotomy) ایجاد یک برش در ناحیۀ بین واژن و مقعد توسط پزشک برای کمک به خارج کردن نوزاد یا پیشگیری از پارگی این ناحیه در زمان زایمان طبیعی است. در صورت انجام اپیزیوتومی یا پارگی ناحیۀ بین واژن و مقعد، بخیه‌های این ناحیه ممکن است باعث ایجاد مشکل در راه رفتن و نشستن شود. در زمان بهبود نیز ممکن است هنگام سرفه یا عطسه کردن احساس درد داشته باشید.
از لحاظ روانی نیز ممکن است روزها یا هفته‌های پس از زایمان، زودرنج یا بدخلق باشید یا به راحتی به گریه بیفتید. نشانه‌های بالا در بیشتر زنان بروز می‌کنند و ممکن است با تغییرات فیزیکی که شامل تغییر سطح هورمون‌ها و خستگی است و سازگار شدن از لحاظ عاطفی با مسئولیتهای مراقبت از نوزاد تازه از راه رسیده مرتبط باشد. در صورت ادامه پیدا کردن این مشکلات به پزشک خود اطلاع دهید، زیرا ممکن است به افسردگی پس از زایمان دچار شده باشید که مسئله‌ای جدی است و در ایران، حدود ۱۵ درصد از زنان به آن دچار می‌شوند.
فواید زایمان طبیعی
زایمان طبیعی روشی مرسوم، ایمن و بدون دخالت دارویی برای تولد فرزند است. زنانی که این روش را انتخاب می‌کنند، دردهای احتمالی را نیز به عنوان بخشی از این روند می پذیرند. اما با آمادگی مادر و حمایت مناسب تیم درمان، اغلب زنان از این روش احساس رضایت دارند. برخی از مزایای زایمان طبیعی برای مادر و کودک عبارتند از:
• عوارض جانبی کمتر: از آنجائیکه بیشتر روش های این نوع زایمان غیر تهاجمی هستند، مدت زمان بهبودی کوتاه تر و احتمال آسیب یا عوارض جانبی در مادر و نوزاد مانند خطر عفونت مادر و مشکلات تنفسی نوزاد کمتر خواهد بود.
• احساس قدرت و اعتماد به نفس: بسیاری از زنان به دلیل حضور و مشارکت فعالی که در تولد فرزند دارند احساس قدرتمندی و اعتماد به نفس بیشتری دارند. این به کاهش دردشان نیز کمک می کند. گزارش ها نشان می دهد که این مادران در زایمان‌های بعدی نیز روش طبیعی را برمی‌گزینند.
• هوشیاری کامل مادر: در این روش امکان حرکات آزادانه‌تر مادر و تغییر موقعیت بدنی و قرار گرفتن در پوزیشن مناسب وجود دارد و بلافاصله پس از تولد نوزاد می توانند او را در آغوش بگیرند.
• شروع زودتر شیردهی: مادران در این روش معمولاً حال عمومی بهتری دارند و آمادگی بیشتری برای شیر دادن به نوزاد تازه متولد شده دارند.
• تقویت سیستم ایمنی از بدو تولد: کودکانی که به روش طبیعی متولد می‌شوند با عبور از کانال زایمان مادر باکتری‌های مفیدی که حامی سلامت هستند و سیستم ایمنی را تقویت می‌کنند به طور طبیعی دریافت می‌کنند. در مورد فواید پروبیوتیک برای کودکان بیشتر بدانید.
• تنفس بهتر نوزاد: انقباضات در طول مراحل زایمان طبیعی ریه‌های کودک را برای تنفس آماده می‌کند.
خطرات زایمان طبیعی
زایمان طبیعی یا واژینال و بدون هیچ مداخله‌ای روشی سالم و ایمن است که گاهی به روش سزارین ارجحیت دارد. با این حال این روش هم در کنار مزایایی که دارد ممکن است در مواقعی خطراتی داشته باشد بویژه اگر مادر از دستورات پزشک امتناع کند. شایع ترین عوارض زایمان طبیعی عبارتند از:
• عدم پیشرفت زایمان: گاهی این روند کند پیش می‌رود و یا متوقف می‌شود و پزشک در چنین حالتی برای تحریک انقباضات اکسی توسین تزریق می‌کند.
• نامنظمی ضربان قلب جنین: این زمانی است که به دلیل فشردگی بند ناف یا سر نوزاد ضربان قلب کودک کاهش می‌یابد
• خونریزی: چنانچه در حین تولد و یا پس از آن خونریزی بیش از حد باشد می‌تواند تهدیدی برای زندگی مادر باشد.
• پارگی واژن: زایمان طبیعی منجر به پارگی‌هایی در بافت اطراف واژن و مقعد می‌شود که ترمیم آن می‌تواند توسط متخصص زنان انجام شود.
• ترومبوز ورید عمقی: لخته های خونی هستند که اندکی پس از وضع حمل در پاها یا لگن ایجاد می شوند.
• پره اکلامپسی پس از زایمان: این شرایط نادری است که با فشار خون بالا در فاصلۀ زمانی کوتاهی پس از تولد نوزاد در برخی مادران دیده می‌شود.
افرادی که نباید زایمان طبیعی انجام دهند
زایمان طبیعی معمولاً روش سالمی است که به طور کلی در زنان با شرایط عادی در دوران بارداری توصیه می‌شود. با این حال، شرایط خاصی می‌تواند این فرایند را با خطراتی مواجه کند. در چنین شرایطی که سلامتی مادر و نوزاد ممکن است به مخاطره بیفتد پزشک توصیه به روش سزارین می‌کند و شما موظفید طبق دستور پزشکتان عمل کنید. برخی از شرایط خطرساز برای زایمان طبیعی عبارتند از:
• بارداری در سن بیشتر از 35 سالگی
• سابقه جراحی رحم
• سوابق بیماری مانند دیابت، پره اکلامپسی، یا مشکلات در انعقاد خون
• چند قلوزایی
• عوارض در دوران بارداری مانند محدودیت رشد جنین، مشکلات در جفت و جفت سرراهی
• عفونت درمان نشده یا ضایعات تناسلی ناشی از ویروس هرپس سیمپلکس
توجه داشته باشید پزشک با بررسی داشتن عوامل خطر و ارزیابی شرایط سلامت، شما را در تصمیم گیری بهتر برای انتخاب شیوۀ زایمان راهنمایی می‌کند.
بنابر آنچه که گفته شد، زایمان طبیعی روشی ایمن و مطمئن برای اکثر زنان بوده و مزایایی هم برای مادر و هم نوزاد تازه متولد شده دارد. با این حال گاهی اوقات بسته به شرایط مادر عمل سزارین تنها گزینه بی‌خطر برای مادر و جنین است که تشخیص آن تنها بر عهده پزشک است. لازم به یادآوری است که مدت زمان، میزان درد و مدیریت درد و به طور کل روند زایمان طبیعی در هر مادری متفاوت بوده و پزشک با در نظر گرفتن کلیه شرایط بهترین روش را توصیه خواهد کرد.
