افسردگی در کودکان: آیا بچهها هم دچار افسردگی میشوند؟
افسردگی در کودک چیست و آیا کودکان هم دچار افسردگی میشوند؟ علائم و عوامل مؤثر در ایجاد افسردگی کودکان کدامند؟ در این مطلب با جواب این پرسشها و بسیاری نکات مهم دیگر در رابطه با افسردگی کودکان آشنا شوید.
آیا کودکان هم دچار افسردگی میشوند؟
بله، ولی بزرگسالان اغلب آن را تشخیص نمیدهند. تا سال ۱۹۸۰، افسردگی حتی به عنوان یکی از بیماریهای دوران کودکی شناخته نمیشد، اما امروز میدانیم که یک مشکل جدی و قابل درمان است؛ کلید حل مسئله، شناسایی مشکل و کمک گرفتن از متخصصان است.
اما آیا اگر بچهای اغلب غمگین به نظر میرسد، افسرده است؟ نه الزاماً. برای همهٔ افراد، از جمله بچهها طبیعی است که هرازگاهی احساس اندوه کنند یا پکر باشند، یا از مسئلهای خاص ناراحت باشند. اما افسردگی مثل یک اپیزود گذرا از غم و اندوه نیست. این عارضه با احساس ناامیدی و کمبود انرژی و اشتیاق که میتواند هفتهها، ماهها یا در موارد نادر حتی سالها به طور مداوم ادامه یابد، مشخص میشود.
خوشبختانه تشخیص و درمان بهموقع میتواند به کودک دچار افسردگی کمک کند تا دوباره به حالت طبیعی خود برگردد و احتمال اینکه در آینده از افسردگی رنج ببرد کاهش یابد.
علائم افسردگی چیست؟
علائم متداول افسردگی در کودکان عبارتند از:
- غمگینی یا گریهناک بودن، یعنی تمایل به گریه کردن
- تحریکپذیری یا بدخلقی
- عصبانیت یا سرکشی
- نوسانات خلقی
- بیعلاقگی به چیزهای خوشایند قبلی
- مشکل در کنار آمدن با سایر بچهها و اعضای خانواده
- کنارهگیری اجتماعی
- کمبود انرژی
- مشکلات خواب
- تغییر در اشتها و وزن
- ناتوانایی در تمرکز
- عزت نفس پایین و احساس گناه
- عملکرد ضعیف در مدرسه
- احساس ناامیدی و درماندگی
- شکایت مکرر از سردرد، معدهدرد و سایر ناراحتیهای جسمی
والدین چطور میتوانند افسردگی کودکان را تشخیص دهند؟
تشخیص اینکه رفتار کودک شما طبیعی است یا نگرانکننده میتواند دشوار باشد. بچههایی كه افسرده هستند ممكن است همزمان مشكلات دیگری نیز داشته باشند. افسردگی در بچهها اغلب دست در دست مشکلات دیگری مانند اضطراب، اختلال نقص توجه، اختلالات سلوک، اختلالات خوردن یا مشکل سوءمصرف مواد مخدر ظاهر میشود.
اما اگر فرزندتان هر کدام از علائم فوق را به مدت چندین هفته یا بیشتر دارد، یا اگر علائم او روی تواناییاش برای عملکرد خوب در خانه، مدرسه یا با دوستان اختلال ایجاد میکند، از متخصصان کمک بگیرید.
با پزشک فرزندتان صحبت کنید. او میتواند به شما کمک کند که بفهمید آیا رفتار کودک شما جای نگرانی دارد یا خیر و در صورت لزوم، شما را به روانشناس کودک، روانپزشک یا سایر متخصصان بهداشت روان که برای کار با کودکان آموزش دیدهاند ارجاع میدهد.
همچنین اگر دلیلی برای ترسیدن از احتمال آسیب رساندن فرزندتان به خودش یا دیگران دارید، بلافاصله و فوراً با یک پزشک آگاه یا پزشک کودکتان تماس بگیرید.
چه عواملی باعث افسردگی میشود؟
اعتقاد بر این است که افسردگی ناشی از ترکیبی از عوامل بیولوژیکی و محیطی است. بسیاری از افراد افسرده سابقهٔ خانوادگی افسردگی یا یک بیماری روانی دیگر را دارند.
دانشمندان تصور میكنند كه افسردگی با تغییراتی در شیمی مغز و به ویژه با پیامرسانهای عصبی شیمیایی كه به انتقال پیام از یک سلول عصبی به سلول دیگر كمک میكنند، ارتباط دارد. هنگامی که در پیامرسانهای عصبی خاصی افت وجود دارد، مغز عملکرد نرمال ندارد، که میتواند منجر به افسردگی و سایر اشکال بیماری روانی شود.
اما افسردگی میتواند در چیزهایی غیر از ژنها و بیولوژی شخص ریشه داشته باشد. حوادث آسیبزای زندگی مثل رها شدن، مشکلات مزمن در مدرسه، یک تغییر دشوار، یا هر نوع سوءاستفادهٔ فیزیکی، جنسی یا عاطفی میتواند باعث افسردگی شود. گاهی اوقات یک فقدان، مانند مرگ حیوان خانگی محبوب یا طلاق والدین نیز میتواند منجر به افسردگی کودکان شود.
افسردگی کودکان چطور درمان میشود؟
رواندرمانی، به ویژه درمان رفتاری-شناختی و رواندرمانی میانفردی میتواند افسردگی را به طور مؤثر درمان کند. برای افسردگی خفیف تا متوسط، رواندرمان اغلب کافی است و برای موارد شدیدتر افسردگی یا مواردی که با رواندرمانی بهبود نمییابند، معمولاً ترکیبی از دارو و مشاوره توصیه میشود.
علم میگوید ممکن است در بچههای خردسال و بچههایی که هنوز مهارتهای کلامی کافی ندارند از بازیدرمانی استفاده شود، زیرا آنها از طریق بازی راحتتر میتوانند خود را ابراز کنند. درمانگر همچنین ممکن است خانوادهدرمانی یا مشاورهٔ والدین و همچنین درمان هر نوع بیماری مرتبط، مانند اضطراب یا اختلالات خوردن را توصیه کند.
حتی پس از درمان مؤثر، افسردگی میتواند دوباره عود کند. پژوهشی تازه نشان داد که کودکان مبتلا به افسردگی در سالهای مدرسه، دو و نیم برابر بیشتر از همسالان خود مبتلا به افسردگی میشوند.
داروهای ضدافسردگی چطور کمک میکنند؟
داروهای ضدافسردگی میتوانند به رفع عدم تعادل شیمیایی مؤثر در بروز افسردگی کمک کنند، اما آنها نوشدارو نیستند. اثرگذاری دارو معمولاً حداقل یک یا دو هفته، یا حتی چند ماه طول میکشد و یافتن نوع مناسب و دز صحیح آن اغلب زمان میبرد.
در بیشتر موارد، پزشک کودکتان با تجویز یک نوع دارو شروع میکند، با همکاری شما اثرگذاری آن را بررسی میکند و کودک را از لحاظ بروز عوارض جانبی زیر نظر میگیرد. با توجه به پاسخ فرزندتان، پزشک ممکن است دز مصرفی را تغییر دهد یا داروی دیگری را جایگزین کند.
همچنین در بچهها، برخی از داروهایی که برای بهبود خلقوخو طراحی شدهاند میتوانند نتیجهٔ معکوس داشته باشد و منجر به افکاری دربارهٔ خودکشی و حتی اقدام به خودکشی شوند. سازمان غذا و دارو از خانوادهها میخواهد كه در مورد تمام خطرات و فواید احتمالی مرتبط با داروهای ضدافسردگی با پزشكان فرزندشان صحبت كنند و کودکان مصرفکنندهٔ این داروها را به دقت زیر نظر بگیرند.
متخصصان معمولاً توصیه میکنند که برای بچههای مبتلا به افسردگی خفیف تا متوسط ابتدا رواندرمانی امتحان شود و داروهای ضدافسردگی برای افسردگی مزمن و شدید نگه داشته شود. نه تنها عوارض جانبی جای نگرانی دارند، بلکه استفاده از داروها میتواند علت واقعی افسردگی را مخفی کند و کودک را از دریافت درمان مؤثر باز دارد. به عنوان مثال، برای بچهای که به دلیل اختلافات خانوادگی یا درگیری با یک معلم افسرده است، بهترین رویکرد درمانی بهبود روابط خانوادگی یا انتقال به کلاس و معلمی دیگر است.
هر تصمیمی در مورد استفاده از دارو باید مشترکاً توسط شما و فرزندتان و تمام ارائهدهندگان خدمات بهداشتی او گرفته شود. اگر در مورد ایمنی یا عوارض جانبی نگرانید، حتماً آنها را با پزشک فرزندتان بررسی کنید. در صورت تمایل میتوانید در مورد روشهای درمانی و گزینههای جایگزین دارو نیز سؤال کنید.
متخصصان تأکید میکنند که حتی در صورت مناسب بودن دارو، مصرف دارو باید با رواندرمانی ترکیب شود. دارو به تنهایی مشکل را درمان نمیکند و مهم است که بچههای تحت درمان با داروهای ضدافسردگی تحت نظارت دقیق باشند. همچنین، افسردگی میتواند یک بیماری مزمن باشد و برای کنترل موفقیتآمیز آن، کودک به توسعهٔ مهارتهای مقابلهای نیاز دارد.
چگونه درمانگر خوبی پیدا کنید؟
با پزشک کودک، سایر ارائهدهندگان خدمات بهداشتی، اعضای خانواده، مشاوران مدرسه و دوستان خود صحبت کنید. آنها ممکن است بتوانند متخصصی آشنا و مورد اعتمادشان را به شما معرفی کنند. همچنین میتوانید از انجمن روانپزشکی کودک و نوجوان ایران کمک بگیرید.
بسیاری از بیمهها برخی از خدمات درمانی روانی یا رفتاری را پوشش میدهند. خدمات بهداشت روان به احتمال زیاد تحت بیمههای خصوصی نیستند یا روانپزشکان بیمه قبول نمیکنند. وقتی نام چند متخصص را پیدا کردید، با پرسیدن چند سؤال دربارهٔ سابقهٔ آنها شروع کنید. از جمله:
- آیا روانشناس یا روانپزشک شما دارای مجوز سازمان نظام روانشناسی و مشاوره هست؟
- مدرک تحصیلی آنها چیست؟
- آیا بورد تخصصی دارند؟
- چه مدت سابقهٔ درمان دارند؟
- تخصص آنها به طور خاص چیست؟
- معمولاً از چه نوع درمانی استفاده میکنند؟
- درمان چقدر میتواند طول بکشد؟
- هزینهٔ ویزیت چقدر است؟
- آیا پوشش بیمهٔ من را میپذیرید؟
- آیا پرداخت قسطی دارید؟
اگر فرزند شما مشکلات مرتبط با افسردگی دیگری، مانند اختلال کمبود توجه یا نوعی اختلال خوردن دارد، به دنبال متخصص یا پزشکی با تخصص در آن زمینه نیز باشید.
نهایتاً، مهم است که شما و فرزندتان با درمانگری که انتخاب میکنید رابطهٔ خوبی داشته باشید. بنابراین ارزشش را دارد که هر قدر لازم است وقت صرف کنید تا شخصی را پیدا کنید که فرزندتان در گفتوگو با او احساس راحتی میکند.
همچنین میتوانید درخواست کنید که قبل از شروع جلسات فرزندتان بتواند به صورت حضوری یا تلفنی با درمانگران بالقوه ملاقات یا صحبت کند. اگر با درمانگری شروع به کار کردید اما به نظر نمیرسد که مناسب خانوادهٔ شما باشد، به دنبال درمانگر جدیدی باشید که سازگاری بیشتری با او داشته باشد.
شما چگونه میتوانید به کودکتان کمک کنید؟
برای والدین بسیار دشوار است که فرزند خود را ناشاد ببینند اما الان لازم است صبور و مهربان باشید و هنگامی که فرزندتان میخواهد صحبت کند، خود را برای شنیدن حرفهایش، بدون قضاوت کردن در دسترس قرار دهید. او را تشویق کنید که مثلاً با داشتن رژیم غذایی سالم، تحرک و خواب خوب شبانه از نظر فیزیکی از خودش مراقبت کند. میتوانید در صورت لزوم وظایف خانگی کودک یا فعالیتهای فوق برنامهٔ او را کمتر کنید تا استرسش را کاهش دهید.
با درمانگر فرزند خود ارتباط نزدیکی داشته باشید. او میتواند شما را در مورد راههای حمایت از کودک راهنمایی کند. اگر فرزندتان دارو مصرف میکند، مطمئن شوید که آن را طبق دستور پزشک مصرف میکند. همچنین از عوارض جانبی احتمالی و علائم هشداردهندهٔ نیاز فرزندتان به کمک فوری آگاه باشید.