اختلال کمتوجهی-بیشفعالی در کودکان چطور مدیریت و درمان میشود؟
اگر کودکی مبتلا به اختلال کمتوجهی-بیشفعالی تشخیص داده شود، چطور باید درمان را شروع کرد و چطور باید درمان را کنترل و مدیریت کرد؟ در این مطلب با درمان اختلال ADHD در کودکان و نوجوانان آشنا شوید.
شروع درمان کمتوجهی-بیشفعالی
هنگامی که کودک مبتلا به اختلال کمتوجهی-بیشفعالی تشخیص داده میشود، والدین اغلب در مورد این موضوع که کدام روش درمانی مناسب کودکشان است، نگرانیهایی دارند. کمتوجهی-بیشفعالی را میتوان با درمان مناسب مدیریت کرد. گزینههای درمانی زیادی وجود دارد و درمانی که بهترین نتیجه را خواهد داشت میتواند به کودک و شرایط خانوادهاش ارتباط داشته باشد.
برای یافتن بهترین گزینهها، توصیه میشود والدین با دیگر افراد دخیل در زندگی فرزندشان مثل پزشک اطفال، درمانگران، معلمان، مربیان و سایر اعضای خانواده همکاری نزدیکی داشته باشند. انواع درمانهای کمتوجهی-بیشفعالی شامل موارد زیر است:
- رفتاردرمانی، شامل آموزش والدین؛ و
- دارو
مطلب علائم و تشخیص اختلال ADHD را ببینید.
توصیههای درمانی برای اختلال کمتوجهی-بیشفعالی
برای کودکان زیر شش سال مبتلا به کمتوجهی-بیشفعالی، آموزش والدین در زمینهٔ مدیریت رفتار به عنوان اولین خط شروع درمان و قبل از استفادهٔ دارو توصیه میشود.
برای کودکان شش سال به بالا، توصیه شامل دارو و رفتاردرمانی همزمان است. برای بچهها تا ۱۲ سالگی آموزش والدین در زمینهٔ مدیریت رفتار و انواع دیگر رفتاردرمانی و آموزش برای نوجوانان توصیه شده است. مدارس نیز میتوانند بخشی از درمان باشند. توصیههای درمانی همچنین شامل افزودن مداخلهٔ رفتاری در کلاس و پشتیبانی مدرسه است که در کشور ما شاید زیاد به آن پرداخته نمیشود!
یک برنامهٔ درمانی خوب شامل نظارت دقیق است تا مشخص شود که آیا درمان به رفتار کودک کمک میکند یا نه و میزان این کمک چقدر است. همچنین در یک برنامهٔ درمانی خوب در صورت نیاز تغییراتی ایجاد میشود.
رفتاردرمانی شامل آموزش والدین
اختلال کمتوجهی-بیشفعالی، نه تنها توانایی کودک را در توجه کردن یا بیحرکت نشستن در مدرسه تحت تأثیر قرار میدهد، بلکه در روابط با خانواده و سایر کودکان نیز تأثیر میگذارد. کودکان مبتلا به این اختلال اغلب رفتارهایی از خود نشان میدهند که میتواند برای دیگران بسیار مخل و مزاحم باشد. رفتاردرمانی یک گزینهٔ درمانی است که میتواند به کاهش این رفتارها کمک کند؛ معمولاً شروع کردن رفتاردرمانی به محض تشخیص، مفید و کمککننده است. هدف رفتاردرمانی یادگیری یا تقویت رفتارهای مثبت و از بین بردن رفتارهای نامطلوب یا مشکلساز است. رفتاردرمانی برای اختلال کمتوجهی-بیشفعالی میتواند شامل اینها باشد:
- آموزش والدین در مدیریت رفتار؛ و
- رفتاردرمانی با کودکان؛ و
- مداخلات رفتاری در کلاس
این رویکردها همچنین میتوانند با هم استفاده شوند. برای کودکانی که در برنامههای اوایل کودکی شرکت میکنند، معمولاً اگر والدین و مربیان برای کمک به کودک همکاری کنند، بیشترین تأثیر را دارد.
درمان کمتوجهی-بیشفعالی کودکان کمتر از شش سال
برای کودکان خردسال مبتلا به اختلال کمتوجهی-بیشفعالی، رفتاردرمانی اولین قدم مهم قبل از استفاده از داروست، زیرا:
- آموزش والدین در زمینهٔ مدیریت رفتار به والدین مهارت و راهکارهایی برای کمک به کودک میدهد.
- نشان داده شده است که آموزش والدین در زمینهٔ مدیریت رفتار و همچنین مصرف دارو برای اختلال کمتوجهی-بیشفعالی در کودکان خردسال مفید است.
- عوارض جانبی داروهای کمتوجهی-بیشفعالی در کودکان خردسال بیشتر از کودکان بزرگتر است.
- تأثیرات طولانیمدت داروهای کمتوجهی-بیشفعالی روی کودکان خردسال به خوبی مطالعه نشده است.
درمان کمتوجهی-بیشفعالی کودکان و نوجوانان در سن مدرسه
کارشناسان برای کودکان شش سال به بالا، ترکیبی از درمان دارویی و رفتاردرمانی را توصیه میکنند. انواع مختلفی از رفتاردرمانی مؤثر است، از جمله:
- آموزش والدین در مدیریت رفتار
- مداخلات رفتاری در کلاس
- مداخلات همسالان که بر رفتار متمرکز هستند.
- آموزش مهارتهای سازماندهی
این رویکردها اغلب در صورت استفاده در کنار هم و با توجه به نیازهای هر کودک و خانواده، بیشترین کارآمدی و اثر را دارند.
داروها در درمان اختلال کمتوجهی-بیشفعالی
دارو میتواند به کودکان کمک کند علائم خود را در زندگی روزمره مدیریت کنند و به آنها کمک میکند رفتارهایی را که موجب مشکلاتی با خانواده، دوستان و مدرسه میشود کنترل کنند. برای درمان کمتوجهی-بیشفعالی در کودکان شش ساله انواع مختلفی از داروها مورد تأیید قرار گرفته است:
محرکها: شناختهشدهترین و پرمصرفترین داروهای اختلال کمتوجهی-بیشفعالی هستند. بین ۷۰ تا ۸۰ درصد از کودکان مبتلا به کمتوجهی-بیشفعالی هنگام مصرف این داروهای سریعالاثر علائم کمتری دارند.
غیرمحرکها: در سال ۲۰۰۳ برای درمان اختلال کمتوجهی-بیشفعالی مورد تأیید قرار گرفتند. آنها به سرعت محرکها عمل نمیکنند، اما تأثیر آنها میتواند تا ۲۴ ساعت ادامه داشته باشد.
داروها میتوانند به طور متفاوتی روی کودکان تأثیر بگذارند و میتوانند عوارضی مانند کاهش اشتها یا مشکلات خواب داشته باشند. ممکن است یک کودک به دارویی خوب پاسخ دهد اما به داروی دیگر جواب ندهد.
پزشکانی که دارو تجویز میکنند ممکن است به امتحان کردن داروها و دزهای مختلف نیاز داشته باشند. آکادمی طب اطفال امریکا توصیه میکند پزشکان تأثیرات دز دارو را زیر نظر بگیرند و آن را تغییر دهند تا در نهایت بتوانند تعادل مناسبی بین مزایا و عوارض جانبی پیدا کنند. برای والدین مهم است که با پزشکان کودک خود در پیدا کردن دارویی که برای کودک آنها مناسبتر است، همکاری کنند.
آموزش، پشتیبانی و تدابیری برای والدین در درمان کمتوجهی-بیشفعالی
موارد زیر پیشنهادهایی است که ممکن است به بهبود رفتار کودک شما کمک کند:
یک برنامهٔ روزانهٔ ثابت ایجاد کنید: سعی کنید هر روز از زمان بیدار شدن تا زمان خواب برنامهٔ ثابتی را دنبال کنید.
نظم و سامان پیدا کنید: کودک خود را تشویق کنید هر روز کیف مدرسه، لباس و اسباببازیهایش را در جای ثابتی قرار دهد تا احتمال گم شدن آنها کمتر شود.
عوامل حواسپرتی را کنترل کنید: وقتی فرزندتان در حال انجام تکالیف است تلویزیون را خاموش، سروصدا را محدود و فضای کار تمیزی برایش فراهم کنید. برخی از کودکان مبتلا به اختلال کمتوجهی-بیشفعالی هم اگر در حال حرکت یا گوش دادن به موسیقی در پسزمینه باشند، به خوبی یاد میگیرند. پس کودک خود را زیر نظر بگیرید و ببینید چه چیزی مفید است.
گزینهها را محدود کنید: برای اینکه کودک شما احساس فشار یا تحریک بیش از حد نکند، در هر مورد فقط چند گزینه ارائه دهید. برای مثال، از او بخواهید که بین این لباس یا آن لباس، این غذا یا آن غذا، یا این اسباببازی یا آن اسباببازی، یکی را انتخاب کنند.
وقتی با کودک صحبت میکنید واضح و مشخص حرف بزنید: با توصیف آنچه میشنوید به کودک خود نشان دهید که به او گوش میکنید. در صورت نیاز به انجام کاری، از دستورالعملهای کوتاه و روشن استفاده کنید.
به کودک خود کمک کنید تا برنامهریزی کند: کارهای پیچیده را به مراحل سادهتر و کوتاهتر تقسیم کنید. برای کارهای طولانی، زود شروع کردن و داشتن زنگ تفریح ممکن است به کاهش استرس کمک کند.
از اهداف و تعریف و تمجید یا سایر پاداشها استفاده کنید: از یک جدول برای فهرست کردن اهداف و پیگیری رفتارهای مثبت استفاده کنید، سپس با گفتن آن به کودک یا پاداش دادن به تلاشهایش از روشهای دیگر، فرزندتان را از عملکرد خوبش مطلع کنید. مطمئن شوید که اهداف واقعبینانه هستند؛ مهم است که گامها کوچک باشند!
فرزندپروری و تربیت مفیدی داشته باشید: به جای سرزنش، داد زدن یا تنبیه بدنی، از دستورالعملهای مفید، وقفهها یا حذف امتیازات به عنوان پیامدهای رفتار نامناسب استفاده کنید. همچنین فرصتهای مثبتی در تربیت کودک ایجاد کنید. کودکان مبتلا به اختلال کمتوجهی-بیشفعالی ممکن است موقعیتهای خاصی را استرسزا بدانند. یافتن کاری که فرزندتان در آن عملکرد خوبی دارد و تشویق آن، خواه عملکرد در مدرسه باشد، یا در ورزش، هنر، موسیقی یا بازی، میتواند به ایجاد تجربیات مثبت کمک کند.
سبک زندگی سالمی فراهم کنید: غذای مقوی، فعالیت بدنی زیاد و خواب کافی مهم است. این موارد میتواند به جلوگیری از بدتر شدن علائم اختلال کمتوجهی-بیشفعالی کمک کند.