اختلال پردازش حسی SPD در کودکان

آیا متوجه شده‌اید که فرزندتان بیش از حد دست و پا چلفتی به نظر می‌رسد؟ آیا از جوراب‌ها و برخی لباس‌های خاص خود می‌ترسد؟ به سروصدا و نورهای روشن واکنش منفی نشان می‌دهد؟ این غیرعادی نیست که کودکتان هرازگاهی حساس شود، اما اگر این رفتارها بر زندگی کودک در خانه، مدرسه و کلاً در زندگی تأثیر می‌گذارد، ممکن است نشانۀ اختلال پردازش حسی باشد. اگرچه اختلال پردازش حسی می‌تواند به شکل یک مسئلهٔ رفتاری ظاهر شود، اما در واقع اختلالی عصب‌شناختی است. پردازش حسی چیزی است که بسیاری از ما آن را بدیهی به حساب می‌آوریم. ما بدون فکر و محاسبه می‌بینیم، می‌شنویم، لمس می‌کنیم، می‌چشیم و بو می‌کنیم. با این حال، در کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی، یک یا چند مورد از این حواس درست کار نمی‌کنند. در این مطلب با همه چیز در مورد اختلال پردازش حسی در کودک آشنا شوید.

اختلال پردازش حسی

اختلال پردازش حسی (Sensory Processing Disorder) یا به اختصار SPD، وضعیتی است که بر نحوهٔ پردازش اطلاعات حسی یا محرک‌های مغز تأثیر می‌گذارد. اطلاعات حسی شامل چیزهایی است که می‌بینیم، می‌شنویم، بو می‌کنیم، می‌چشیم یا لمس می‌کنیم. اختلال پردازش حسی می‌تواند تمام حواس پنج‌گانه یا فقط یکی از آنها را تحت تأثیر قرار دهد. این اختلال معمولاً به این معناست که فرد به محرک‌هایی که سایر افراد به آن حساس نیستند، بیش از حد حساس است. اما اختلال مذکور می‌تواند اثر معکوس نیز ایجاد کند که در این حالت، به محرک‌های بیشتری نیاز است تا روی فرد اثر بگذارد.

کودکان بیشتر از بزرگسالان به اختلال پردازش حسی مبتلا می‌شوند. اما بزرگسالان نیز ممکن است علائمی داشته باشند. اختلال پردازش حسی مثل وجود ترافیک در مغز است و می‌تواند به طور قابل توجهی بر نیازهای عاطفی و اجتماعی و همچنین یادگیری بچه‌ها تأثیر بگذارد. در بزرگسالان نیز به احتمال زیاد این علائم از دوران کودکی وجود داشته است. با این حال، بزرگسالان راه‌هایی برای مقابله با اختلال پردازش حسی ایجاد کرده‌اند که به آنها اجازه می‌دهد این اختلال را از دیگران پنهان کنند.

در این مورد که آیا اختلال پردازش حسی یک اختلال مجزاست یا خیر، بحث‌هایی در میان پزشکان وجود دارد. برخی از پزشکان استدلال می‌کنند که این طور نیست. برخی می‌گویند این رفتارها در کودکان رایج است. بعضی دیگر معتقدند برخی از کودکان صرفاً خیلی حساس هستند. تعدادی از پزشکان می‌گویند اختلال پردازش حسی نشانۀ سایر اختلالات مانند اختلال طیف اتیسم، اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی، اختلال وسواس، اضطراب و غیره است و خود آن یک اختلال نیست. سایر پزشکان بر این باورند که فرزند شما ممکن است از اختلال پردازش حسی رنج ببرد اما به اختلال دیگری مبتلا نباشد. یک‌سری از پزشکان هم می‌گویند این‌که برخی از کودکان در مدیریت اطلاعات حسی معمول و محرک‌ها مشکل دارند، چیزی واضح است. اما در حال حاضر، اختلال پردازش حسی به عنوان یک تشخیص پزشکی رسمی شناخته نمی‌شود.

این را هم بدانید که اگرچه اختلال پردازش حسی می‌تواند به شکل یک مسئلهٔ رفتاری ظاهر شود، اما در واقع یک اختلال عصب‌شناختی است.

علائم اختلال پردازش حسی

اولین گام در تشخیص اختلال پردازش حسی این است که متوجه علائم شوید و تشخیص دهید که آیا آنها باعث ایجاد مشکل یا تداخل در زندگی عادی کودکتان می‌شوند یا خیر. اختلال پردازش حسی می‌تواند یکی یا چند تا از حواس پنج‌گانه را تحت تأثیر قرار دهد. کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی ممکن است نسبت به صداها، لباس‌ها و بافت غذا واکنش بیش از حدی نشان دهند یا ممکن است نسبت به ورودی‌های حسی واکنش کمتری نشان دهند. این باعث می‌شود که آنها هوس محرک‌های پرهیجان‌تری را داشته باشند. برخی از نمونه‌های این هیجان‌جویی پریدن از روی چیزهای بلند یا تاب خوردن تا ارتفاع زیاد است.

همچنین، کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی همیشه فقط یکی از این شرایط را ندارند. آنها می‌توانند ترکیبی از حساسیت بیش از حد یا بیش‌حسی و حساسیت کمتر از معمول یعنی کم‌حسی داشته باشند. علائم هر دوی اینها در زیر آمده است:

علائم بیش‌حسی در اختلال پردازش حسی

اگر کودک علائم زیر را داشته باشد ممکن است دچار حساسیت بیش از حد باشد:

لمس‌های ملایم به نظرش خیلی شدید می‌آید.
از بازی روی تاب می‌ترسد.
به حرکات ناگهانی، لمس ناگهانی صداهای بلند یا نورهای روشن واکنش ضعیفی نشان می‌دهد.
مشکلات رفتاری دارد.
از پوشیدن لباس‌ها یا پارچه های خاصی امتناع می‌کند، زیرا احساس خارش یا درد ایجاد می‌کنند یا حس خوبی به او نمی‌دهند.
تعادل ضعیفی دارد، دست و پا چلفتی است یا دائماً به دیوارها یا اشیا برخورد می‌کند.
به صداهای بلند و نورهای روشن به شدت واکنش نشان می‌دهد.
فقط غذاهایی را می‌خورد که برایش آشناست و تجربهٔ بافت‌های غذایی جدید باعث می‌شود عق بزند.
از کثیف شدن دست‌هایش بیزار است.

گاهی اوقات این علائم با مهارت‌های حرکتی ضعیف نیز مرتبط است. کودک ممکن است در نگه داشتن مداد یا قیچی، یا بالا رفتن از پله‌ها مشکل داشته باشد یا این‌که تونوس عضلانی پایینی داشته باشد. همچنین ممکن است رشد زبانی کودک تأخیر داشته باشد. در بچه‌های بزرگ‌تر، این علائم ممکن است باعث کاهش اعتماد به نفس، انزوای اجتماعی و حتی افسردگی شوند.

علائم کم‌حسی در اختلال پردازش حسی

و اگر کودکی علائم زیر را داشته باشد، ممکن است از دستهٔ کمتر حساس، یعنی حس‌طلب یا به عبارتی طالب هیجان باشد:

نمی‌تواند یک جا بنشیند.
به دنبال هیجان است، یعنی مثلاً عاشق پریدن، ارتفاع و چرخیدن است.
به دنبال فعالیت‌هایی است که فشار زیادی ایجاد می‌کند مانند تنگ بغل کردن دیگران، یا فعالیت‌هایی مانند پریدن از ارتفاعات بلند که خطرناک هستند.
می‌تواند بدون سرگیجه بچرخد.
مدام در حرکت است.
متوجه سرنخ‌های اجتماعی نمی‌شود.
فضای شخصی دیگران را تشخیص نمی‌دهد.
چیزها از جمله دست و لباس‌ها را می‌جود.
همه چیز را در دهان می‌گذارد.
به دنبال تحریک دیداری مانند استفاده از وسایل الکترونیکی است.
مشکل خواب دارد.
وقتی صورتش کثیف است یا از بینی او آب جاری شده است، متوجه نمی‌شود.

علل ایجاد اختلال پردازش حسی

تحقیقاتی در حال انجام است اما پزشکان هنوز نمی‌دانند چه چیزی موجب اختلال پردازش حسی می‌شود. آنها در حال بررسی یک ارتباط ژنتیکی هستند و اگر این ارتباط ثابت شود به این معناست که این اختلال ارثی می‌تواند باشد.

به علاوه، برخی پزشکان معتقدند که ممکن است بین اتیسم و اختلال پردازش حسی ارتباط وجود داشته باشد. این می‌تواند به معنای آن باشد که بزرگسالان مبتلا به اتیسم، احتمال بیشتری برای داشتن فرزندان مبتلا به اختلال پردازش حسی دارند. اما توجه به این نکته مهم است که بیشتر افرادی که اختلال پردازش حسی دارند، مبتلا به اتیسم نیستند.

تشخیص اختلال پردازش حسی

والدین ممکن است متوجه شوند که رفتار فرزندشان معمولی نیست اما بیشتر آنها احتمالاً دلیل آن را نمی‌دانند. از صحبت کردن دربارهٔ رفتار فرزندتان با پزشک خود نترسید. او ممکن است شما را به یک کاردرمانگر ارجاع دهد. این متخصصان می‌توانند فرزند شما را از نظر اختلال پردازش حسی ارزیابی کنند.

درمانگر احتمالاً شکل تعاملات فرزندتان را در موقعیت‌های خاص زیر نظر خواهد گرفت و همچنین سؤالاتی از او می‌پرسد. همهٔ این موارد به تشخیص مشکل کمک می‌کنند.

اغلب پزشکانی که برای مراقبت از کودکان مبتلا به مشکلات رشدی-رفتاری آموزش دیده‌اند، می‌توانند به شناسایی چالش‌های حسی کمک کنند. کاردرمانگرانی که در مسائل حسی باتجربه هستند، واجد شرایط شناسایی و ایجاد یک برنامهٔ درمانی برای این کودکان هستند. هنگامی که تشخیص درستی پیدا کردید و متوجه شدید که کدام حواس بیش از حد یا کمتر واکنش نشان می‌دهند، چند راه برای کمک به فرزندتان وجود دارد.

درمان اختلال پردازش حسی

درمان معمولاً از طریق کاردرمانی انجام می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد که شروع زودهنگام کاردرمانی برای درمان اختلال پردازش حسی می‌تواند فوق‌العاده مفید باشد. در کل، این درمان می‌تواند به کودکان کمک کند تا یاد بگیرند چگونه چالش‌های خود را مدیریت کنند.

جلسات درمانی باید توسط یک درمانگر آموزش‌دیده هدایت شود که به شما و فرزندتان کمک کند یاد بگیرید چگونه با این اختلال کنار بیایید. با توجه به این‌که کودک دچار بیش‌حسی، کم‌حسی یا ترکیبی از هر دو باشد، جلسات متفاوت خواهد بود. هنگام ملاقات با پزشک می‌توانید سؤالات که زیر را از دکتر کودکتان بپرسید:

چگونه می‌توانم بفهمم که فرزندم اختلال پردازش حسی دارد؟
فرزندم اختلال پردازش حسی دارد. چه کار باید بکنم؟
چطور به فرزندم کمک کنم تا از بازی در پارک لذت ببرد؟
آیا فرزندم می‌تواند یک زندگی عادی داشته باشد؟
کودک من چگونه به محرک‌های خاص واکنش نشان خواهد داد؟
آیا اختلال پردازش حسی با بزرگ‌تر شدن فرزندم از بین می‌رود؟
آیا دارویی وجود دارد که به اختلال پردازش حسی کمک کند؟

مهم است که رفتارهای غیرعادی کودکتان را زیر نظر بگیرید و یاداشت کنید تا با متخصصانی که توانایی شناسایی چالش‌های فرزندتان را دارند، در میان بگذارید. انواع مختلفی از درمان وجود دارد:

درمان یکپارچگی حسی

در درمان یکپارچگی حسی یا SI، از فعالیت‌های سرگرم‌کننده در یک محیط کنترل‌شده استفاده می‌کند. با کمک درمانگر، کودک شما محرک‌ها را بدون این‌که تحت فشار قرار بگیرد، تجربه می‌کند. او می‌تواند مهارت‌های مقابله‌ای را برای کنار آمدن با آن محرک‌ها در خود توسعه دهد.

سپس، این مهارت‌های مقابله‌ای به یک پاسخ معمول و روزمره به محرک‌ها تبدیل می‌شوند. درمان یکپارچگی حسی می‌تواند برای والدین نیز مفید باشد، زیرا مهارت‌ها و ابزارهای ضروری را برای کمک به کودک در اختیار آنها قرار می‌دهد.

رژیم حسی

اغلب اوقات، رژیم حسی مکمل سایر درمان‌های اختلال پردازش حسی است. رژیم حسی ربطی به رژیم غذایی ندارد، بلکه فهرستی از فعالیت‌های حسی برای خانه و مدرسه است. این فعالیت‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که به کودک کمک کنند در طول روز متمرکز و منظم بماند. رژیم حسی نیز مثل درمان یکپارچگی حسی، بر اساس نیازهای کودک تنظیم می‌شود. یک رژیم حسی در مدرسه ممکن است شامل موارد زیر باشد:

10 دقیقه پیاده‌روی در هر ساعت در زمانی مشخص.
دو بار تاب خوردن در روز به مدت 10 دقیقه و در زمان مشخص.
دسترسی به هدفون‌های کلاس برای این‌که کودک بتواند در حین مطالعه و کار به موسیقی گوش دهد.
دسترسی به اسباب‌بازی‌های فشاری ضداسترس.
دسترسی به طناب فنری زیر میز یا صندلی. این طناب به کودک راهی برای حرکت دادن پاهایش در طول کلاس می‌دهد.

کاردرمانی

ممکن است کودک شما برای کمک به سایر علائم مربوط به اختلال پردازش حسی به کاردرمانی نیاز داشته باشد. این درمان می‌تواند به بهبود مهارت‌های حرکتی ظریف مانند دست خط و استفاده از قیچی و مهارت‌های حرکتی درشت مانند بالا رفتن از پله‌ها و پرتاب توپ کمک کند.

کاردرمانی می‌تواند مهارت‌های روزمره مانند لباس پوشیدن و نحوهٔ استفاده از قاشق و چنگال را نیز به بچه‌ها آموزش دهد.

ایجاد یک محیط حسی-هوشمند در خانه

ایجاد یک محیط فیزیکی با تمرکز بر حواس پنج‌گانه می‌تواند تفاوت بسیار زیادی در راحتی کودک ایجاد کند. با درمانگر فرزندتان صحبت کنید تا ببینید چه تغییراتی را می‌توانید در خانه ایجاد کنید که به برآوردن نیازهای حسی کودکتان کمک کند. تفییرات ممکن است شامل فراهم کردن توپ‌های درمانی، تاب، استخر توپ، پتوهای وزن‌دار، هدفون کاهش نویز و اسباب‌بازی‌های فشاری باشد.

زندگی با اختلال پردازش حسی

زندگی با اختلال پردازش حسی می‌تواند دشوار باشد. والدین کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی می‌توانند احساس تنهایی کنند و ممکن است از بیرون بردن فرزندشان به مکان‌های عمومی اجتناب کنند تا از اضافه بار حسی جلوگیری کنند. والدین همچنین ممکن است احساس کنند که باید برای رفتار فرزندشان بهانه بیاورند.

بزرگسالانی که اختلال پردازش حسی دارند نیز ممکن است احساس انزوا کنند. اضافه بار حسی می‌تواند مانع از خروج آنها از خانه شود و حتی رفتن به فروشگاه یا سر کار را دشوار کند.

پس اگر خودمان هم با اختلال پردازش حسی دست و پنجه نرم می‌کنیم باید به یک کاردرمانگر مراجعه کنیم. او می‌تواند به ما کمک کند تا واکنش‌های جدید نسبت به محرک‌ها را بیاموزیم. در نهایت، این آموزش‌ها می‌تواند منجر به تغییراتی در نحوهٔ برخورد ما با موقعیت‌های خاص شود و بهبود سبک زندگی‌مان منجر شود.

گاهی اوقات، اختلال پردازش حسی هرگز از بین نمی‌رود، اما با درمان یا افزایش سن بهتر می‌شود. همچنین، یک رویداد مهم زندگی یا بروز استرس می‌تواند علائم اختلال را تحریک کند.

پیشگیری از اختلال پردازش حسی

آیا می‌توان از اختلال پردازش حسی پیشگیری یا اجتناب کرد؟ خیر، اختلال پردازش حسی قابل پیشگیری یا اجتناب نیست، زیرا پزشکان نمی‌دانند چه چیزی عامل ایجاد آن است.