اختلال ADHD چطور تشخیص داده میشود؟
تصمیمگیری در مورد کودک مبتلا به اختلال کمتوجهی-بیشفعالی پروسهای چندمرحلهای است و هیچ تست یا آزمایش واحدی برای تشخیص کمتوجهی-بیشفعالی وجود ندارد. در این مقاله با نمایی کلی از نحوهٔ تشخیص کمتوجهی-بیشفعالی آشنا میشوید.
علائم و تشخیص کمتوجهی-بیشفعالی
اختلال کمتوجهی-بیشفعالی چگونه تشخیص داده میشود؟ هیچ تست واحدی برای تشخیص کمتوجهی-بیشفعالی وجود ندارد و بسیاری از مشکلات دیگر مانند اختلالات خواب، اضطراب، افسردگی و انواع خاصی از اختلالات یادگیری میتوانند علائم مشابهی داشته باشند.
اگر نگرانید که ممکن است کودکتان به کمتوجهی-بیشفعالی مبتلا باشد، اولین قدم این است که با یک پزشک خیلی آگاه صحبت کنید تا بفهمید علائم او با تشخیص این بیماری منطبق است یا خیر. این تشخیص میتواند توسط نوعی متخصص بهداشت روان، مانند روانشناس یا روانپزشک یا توسط پزشک مراقبتهای اولیه، مثل یک متخصص اطفال صورت بگیرد. شما همچنین خودتان میتوانید از معلمان و سایر بزرگسالانی که از کودک مراقبت میکنند، در مورد رفتارهای کودک در محیطهای مختلف مانند خانه، مدرسه یا با همسالانش سؤال کنید و باید مشخص شود که آیا کودک بیماری دیگری دارد که توضیح بهتری برای علائم باشد یا همزمان با اختلال کمتوجهی-بیشفعالی وجود داشته باشد یا خیر.
پزشکان اغلب برای کمک به تشخیص کمتوجهی-بیشفعالی از رهنمودهای موجود در کتابچهٔ راهنمای تشخیصی و آماری انجمن روانپزشکی امریکا، ویرایش پنجم (DSM-5) استفاده میکنند. با کمک این استاندارد تشخیصی اطمینان حاصل میشود که تشخیص و درمان اختلال کمتوجهی-بیشفعالی افراد به شکل مناسب صورت میگیرد. همچنین استفاده از استاندارد ثابت در بین جوامع مختلف میتواند به تعیین تعداد کودکان مبتلا به این اختلال و تأثیر آن در سلامت عمومی کمک کند.
معیارهای تشخیصی برای انواع اختلال کمتوجهی-بیشفعالی
معیارهای دیاسام-۵ برای اختلال کمتوجهی-بیشفعالی چیست؟ دیاسام-۵ (DSM-5) نسخهٔ پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روحی و روانی است که توسط انجمن روانپزشکی امریکا (APA) منتشر شده و در واقع یک راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روحی است. بر اساس معیارهای DSM-5 برای اختلال کمتوجهی-بیشفعالی، افراد مبتلا به این اختلال الگوی پایداری از بیتوجهی یا بیشفعالی-تکانشگری را که در عملکرد یا رشد آنها اختلال ایجاد میکند، به شکل طبقهبندی زیر نشان میدهند:
بیتوجهی
شش مورد یا بیشتر از علائم بیتوجهی برای کودکان تا ۱۶ سال، یا پنج علامت یا بیشتر برای نوجوانان ۱۷ ساله و بالاتر و بزرگسالان شناخته شده است. برای تشخیص، علائم کمتوجهی حداقل باید شش ماه وجود دارد و با سطح رشد شخص نامتناسب هستند:
- اغلب ناتوان از توجه دقیق به جزئیات است یا در کارهای مدرسه، محل کار یا سایر فعالیتها اشتباهات سهلانگارانه مرتکب میشود.
- اغلب در حفظ توجه به وظایف یا بازیها مشکل دارد.
- اغلب به نظر میرسد که وقتی مستقیماً با او صحبت میشود گوش نمیکند.
- غالباً دستورالعملها را دنبال نمیکند و نمیتواند کارهای مدرسه، کارهای خانگی یا وظایف خود در محل کار را به پایان ببرد. به عنوان مثال، تمرکز خود را از دست میدهد و حواسش به یک چیز دیگر معطوف میشود.
- غالباً در ساماندهی به وظایف و فعالیتها مشکل دارد.
- غالباً از انجام کارهایی که به تلاش ذهنی طولانیمدت نیاز دارند، مانند کار در مدرسه یا مشق شب خودداری میکند، از آنها بیزار است یا تمایلی به انجامشان ندارد.
- اغلب وسایل ضروری برای کارها و فعالیتها را گم میکند. به عنوان مثال، وسایل مدرسه، مداد، کتاب، ابزارها، کیف پول، کلید، کاغذها، عینک و تلفن همراه.
- غالباً به وسیلهٔ محرک دیگری حواسش به راحتی پرت میشود.
- اغلب در فعالیتهای روزمره فراموشکار است.
بیشفعالی و تکانشگری
شش مورد یا بیشتر از علائم بیشفعالی-تکانشگری برای کودکان تا ۱۶ سال یا پنج علامت یا بیشتر برای نوجوانان ۱۷ ساله و بالاتر و بزرگسالان به شکل زیر است. علائم بیش فعالی-تکانشگری حداقل به مدت شش ماه وجود دارد و در حدی است که مختلکننده و نامتناسب با سطح رشد شخص هستند:
- غالباً دست و پاهایش بیقرار است، یعنی با آنها ور میرود یا به آنها ضربه میزند، یا در صندلی وول میخورد.
- غالباً در موقعیتهایی که انتظار میرود سر جای خود نشسته بماند، از صندلی بلند میشود.
- اغلب در موقعیتهایی که مناسبتی ندارد میدود یا از چیزی بالا میرود. نوجوانان یا بزرگسالان ممکن است به احساس بیقراری محدود باشند.
- غالباً نمیتواند بدون سروصدا بازی کند یا به فعالیتهای تفریحی بپردازد.
- اغلب در حال جنبوجوش است و انگار موتوری او را به حرکت وامیدارد.
- غالباً بیش از حد صحبت میکند.
- غالباً قبل از اتمام سؤال، جوابی میپراند.
- اغلب برایش دشوار است که منتظر نوبت خود بماند.
- غالباً به میان صحبت دیگران میپرد یا کارشان را، مثلاً بازی دیگران را قطع میکند.
علاوه بر این، شرایط زیر هم باید وجود داشته باشد:
- چند علامت بیتوجهی یا بیشفعالی- تکانشگری قبل از ۱۲ سالگی وجود داشته است.
- چندین علامت در دو یا چند موقعیت مختلف وجود دارد. مثلاً در خانه، مدرسه یا محل کار، با دوستان یا خویشاوندان یا در سایر فعالیتها.
- شواهد روشنی وجود دارد که علائم در عملکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی اختلال ایجاد میکند یا باعث افت کیفیت آن میشود.
- علائم او با یک اختلال روحی دیگر مانند اختلال خلقی، اختلال اضطراب، اختلال گسستگی یا نوعی اختلال شخصیت، بهتر توضیح داده نمیشوند. علائم منحصراً در طول اسکیزوفرنی یا اختلال روانپریشی دیگری اتفاق نمیافتد.
بر اساس انواع علائم، سه نوع یا سه پرزانتاسیون اختلال کمتوجهی-بیشفعالی میتواند رخ دهد:
نوع ترکیبی: اگر علائم کافی برای هر دو معیار بیتوجهی و بیشفعالی-تکانشگری در شش ماه گذشته وجود داشته باشد.
نوع عمدتاً بیتوجه: اگر در شش ماه گذشته علائم کافی برای بیتوجهی وجود داشته، اما برای بیشفعالی نه.
نوع عمدتاً بیشفعال-تکانشی: اگر در شش ماه گذشته علائم کافی برای بیشفعالی-تکانشگری وجود داشته است اما برای بیتوجهی نه.
از آنجا که علائم میتوانند با گذشت زمان تغییر کنند، ممکن است نوع اختلال نیز با گذشت زمان تغییر کند.
تشخیص اختلال کمتوجهی-بیشفعالی در بزرگسالی
اختلال کمتوجهی-بیشفعالی اغلب تا بزرگسالی ادامه مییابد. برای تشخیص آن در بزرگسالان و نوجوانان ۱۷ ساله یا بزرگتر، فقط پنج علامت، به جای شش مورد برای بچههای کوچکتر لازم است. علائم ممکن است در سنهای بالاتر متفاوت به نظر برسند. به عنوان مثال، بیشفعالی در بزرگسالان ممکن است به شکل بیقراری شدید یا به ستوه آوردن دیگران با فعالیتهایشان نمود پیدا کند.
مطلب درمان اختلال ADHD را ببینید.