اوتیسم در کودکان
اختلال طیف اوتیسم که یک ناتوانی مرتبط با رشد مغز است شامل طیفی از ناتوانیهای رفتاری است که بر نحوه معاشرت فرد با دیگران تاثیر میگذارد و باعث ایجاد مشکلاتی در تعاملات اجتماعی و برقراری ارتباط میشود. این عارضه خود را در سالهای اول زندگی کودک بروز میدهد و میتواند از خیلی خفیف تا شدید متغیر باشد.
در این مطلب با اختلال طیف اوتیسم، علائم و راههای تشخیص، روشهای مدیریت و کنترل این اختلال آشنا میشوید.
اختلال طیف اوتیسم چیست؟
اوتیسم در کودکان شامل طیفی از ناتوانیهای رفتاری است که در روش کار مغز تأثیر میگذارد. افراد مبتلا مشکلاتی در تعامل اجتماعی و ارتباطی دارند و همچنین ممکن است رفتارها، علایق و فعالیتهای تکراری داشته باشند و حدود یک سوم از آنها میتوانند دچار یک ناتوانی ذهنی نیز باشند. واژه «طیف» در عبارت «اختلال طیف اوتیسم» به طیف وسیع علائم و شدت آنها اشاره دارد.
بر همین اساس، روش تشخیص اتیسم توسط روانپزشکان امروزه تغییر کرده است و پزشکان و درمانگران، دیگر از اختلال آسپرگر یا اختلال فراگیر رشد طبقهبندینشده برای توصیف نمونههای خفیفتر اتیسم استفاده نمیکنند. به جای آن، همهٔ کودکان مبتلا و از جمله موارد خفیفتر را تنها با عنوان اختلال طیف اتیسم تشخیص میدهند. اگرچه کسی که قبلاً به عنوان مبتلا به اختلال آسپرگر یا اختلال فراگیر رشد تشخیص داده شده، ممکن است همچنان با این اسمها به آن اشاره کند اما به مرور زمان این اسمها دیگر استفاده نخواهند شد.
علائم اوتیسم در کودکان
برخی از کودکان علائم اوتیسم مثل کاهش ارتباط چشمی، عدم پاسخ به نام خود یا بیتفاوتی به والدین یا مراقبین را در اوایل دوره شیرخوارگی نشان میدهند. سایر کودکان در چند ماه یا چند سال اول زندگی رشد طبیعی دارند، اما ناگهان کنارهگیر یا پرخاشگر میشوند یا مهارتهای زبانی را که قبلاً یاد گرفتهاند، از دست میدهند. علائم این اختلال معمولاً تا سن 2 سالگی قابل مشاهده است.
هر کودک مبتلا به اتیسم احتمالاً الگوی رفتاری منحصربهفردی دارد و شدت اختلال او نیز منحصربهفرد است. برخی از کودکان مبتلا نیز در یادگیری مشکل دارند و برخی از آنها علائمی از هوش پایینتر از حد نرمال را نشان میدهند. سایر کودکان مبتلا به این اختلال از هوش طبیعی تا بالایی برخوردارند؛ آنها به سرعت یاد میگیرند، اما در برقراری ارتباط و به کار بردن چیزهایی که یاد گرفتهاند در زندگی روزمره و همچنین سازگاری با موقعیتهای اجتماعی مشکل دارند. در ادامه برخی از علائم رایج افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم توضیح داده میشود.
ارتباطات و تعاملات اجتماعی
کودکان یا بزرگسالان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم میتوانند مشکلاتی در تعاملات اجتماعی و مهارتهای ارتباطی داشته باشند. از جمله این مشکلات میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- کودک به اسم خود پاسخ نمیدهد یا گاهی به نظر میرسد صدای شما را نمیشنود.
- اگر بخواهید او را در آغوش بگیرید مقاومت میکند و به نظر میرسد که ترجیح میدهد تنها بازی کند و به دنیای درون خودش پناه ببرد.
- در برقراری ارتباط چشمی ضعیف است و چهرهاش هیچ حالتی را نشان نمیدهد.
- صحبت نمیکند یا تاخیر گفتاری دارد یا توانایی قبلی خود در بیان کلمات یا جملات را از دست میدهد.
- نمیتواند گفتگویی را شروع کند یا آن را ادامه دهد یا گفتگو را فقط برای درخواست کردن یا توصیف چیزها شروع میکند.
- با لحن یا ریتم غیرعادی صحبت میکند و ممکن است از لحن آهنگین استفاده کند یا گفتار رباتمانند داشته باشد.
- کلمات یا عباراتی را لغت به لغت تکرار میکند، اما جای استفاده از آنها را نمیداند.
- به نظر نمیرسد سوالات یا دستورات ساده را درک کند.
- عواطف یا احساساتی را ابراز نمیکند و به نظر میرسد از احساسات دیگران بیخبر است.
- به اشیا اشاره نمیکند یا اشیائی را برای ابراز علاقه به شما نشان نمیدهد.
- در تعاملات اجتماعی رفتار نامناسبی دارد و به شکلی منفعلانه، پرخاشگر یا اخلالگر رفتار میکند.
- در تشخیص نشانههای غیرکلامی مانند تفسیر حالات چهره، حالات بدنی یا لحن صدای دیگران مشکل دارد.
الگوهای رفتاری
کودکان یا بزرگسالان مبتلا به اوتیسم ممکن است الگوهای رفتاری، علایق یا فعالیتهای محدود و تکراری داشته باشند، از جمله:
- حرکات تکراری مانند تاب دادن بدن، چرخیدن یا تکان دادن دست به بالا و پایین را انجام میدهد.
- فعالیتهایی را انجام میدهد که میتواند به او آسیب برساند، مانند گاز گرفتن خود یا کوبیدن سر به جایی
- روتین خاصی در رفتار دارد و با کوچکترین تغییر در آنها پریشان میشود.
- در هماهنگی حرکتی مشکل دارد یا الگوهای حرکتی عجیبی دارد، مثلا روی انگشتان پا راه میرود .
- به شدت مجذوب جزئیات یک شی میشود مثلاً چرخیدن چرخهای یک ماشین اسباببازی، اما هدف کلی یا استفاده شی را نمیداند.
- به طور غیرعادی به نور، صدا یا لمس حساس است، اما ممکن است نسبت به درد یا دما بیتفاوت باشد
- بازیهای تقلیدی یا نقش بازی کردن را انجام نمیدهد.
- با شدت و با شکلی غیرعادی روی یک شی متمرکز می شود.
- ترجیحات غذایی خاصی دارد، مثلا فقط چند غذا را میخورد یا از خوردن غذاهایی با یک بافت خاص امتناع میکند.
برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم وقتی بالغتر میشوند، بیشتر با دیگران تعامل میکنند و اختلالات کمتری در رفتار خود نشان میدهند. بعضی از آنها، معمولاً آنهایی که مشکلاتشان شدت کمتری دارد، در نهایت زندگی عادی یا تقریباً عادی دارند. با این حال، برخی دیگر همچنان در مهارتهای زبانی یا اجتماعی مشکل دارند و سالهای نوجوانی میتواند مشکلات رفتاری و عاطفی بدتری را برای آنها به همراه داشته باشد. مشکل در تعاملات اجتماعی، برقراری ارتباط و رفتار میتواند نهایتاً منجر به مشکلاتی از قبیل مشکل در یادگیری در مدرسه، شغل، استقلال فردی، انزوای اجتماعی، استرس میشود.
علت اوتیسم در کودکان
اوتیسم هیچ علت شناخته شدهای ندارد. با توجه به پیچیدگی این اختلال و این واقعیت که علائم و شدت آن متفاوت است، احتمالاً دلایل زیادی برای آن وجود دارد. یعنی هم عوامل مربوط به ژنتیک و هم محیط ممکن است در ایجاد آن نقش داشته باشند. محققان اکنون در حال بررسی این موضوع هستند که آیا عواملی مانند عفونتهای ویروسی، داروها یا عوارض دوران بارداری یا آلایندهها در ایجاد اختلال طیف اوتیسم نقش دارند یا خیر.
تشخیص اختلال طیف اوتیسم
به دلیل ترکیب منحصر به فرد علائم در هر کودک، تشخیص شدت این اختلال گاهی دشوار است. به طور کلی، تشخیص اوتیسم در کودکان بر پایه میزان ناتوانیها و تاثیر آنها بر عملکرد کودک صورت میگیرد. اغلب کودکان علائم اوتیسم را در سال اول زندگی خود نشان میدهند، اما به نظر میرسد تعداد کمی از کودکان در سال اول رشد طبیعی دارند و سپس بین 18 تا 24 ماهگی دچار علائم میشوند. در 2 سالگی، تشخیص توسط یک متخصص باتجربه میتواند تشخیص قابل اعتمادی باشد. با این حال، بسیاری از کودکان تا زمانی که بزرگتر شوند، تشخیص داده نمیشوند. اختلال برخی افراد نیز تا نوجوانی یا بزرگسالی تشخیص داده نمیشود. تشخیص هرچه سریعتر اهمیت زیادی دارد زیرا در این صورت میتوان مطمئن شد که خدمات و حمایتهای مورد نیاز را دریافت میکنند.
بنا به گفته آکادمی طب اطفال همهٔ کودکان باید در چکآپ و مراقبت سلامت ۱۸ و ۲۴ ماهگی خود برای اتیسم غربالگری شوند. از آنجاییکه تشخیص این اختلال در کودکان کوچکتر از سه سال بسیار سخت یا حتی ممکن است قطعی نباشد، پس اگر شما نیز به عنوان والدین در مورد وجود این اختلال در کودکتان نگران هستید شاید خودتان بتوانید برای انجام یک ارزیابی از پزشک کودکتان درخواست کنید. پزشکان و روانشناسان از یک سری تستهای رفتاری برای تشخیص اوتیسم استفاده میکنند. پزشکان همچنین از والدین میخواهند رفتارهای غیرعادی را که در کودکشان مشاهده کردهاند از جمله لبخند نزدن، غان و غون نکردن یا صدا درنیاوردن، عدم برقراری ارتباط چشمی یا پاسخ ندادن به اسم خود را شرح دهند.
عوامل خطرساز برای ابتلا به اوتیسم
تعداد کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم در حال افزایش است و در کودکان هر نژاد و ملیتی دیده میشود، اما برخی فاکتورها ریسک ابتلا کودک را افزایش میدهد. این فاکتورها میتواند شامل موارد زیر باشد:
- جنسیت کودک. پسرها حدوداً چهار برابر بیشتر از دخترها در معرض ابتلا هستند.
- سابقه خانوادگی. خانوادههایی که یک فرزند مبتلا به اوتیسم دارند، ریسک بیشتری برای داشتن فرزند دیگری با این اختلال دارند. همچنین غیرمعمول نیست که والدین یا بستگان کودک مبتلا مشکلاتی جزئی در مهارتهای اجتماعی یا ارتباطی خود داشته باشند یا رفتارهای خاصی از این اختلال را نشان دهند.
- سایر اختلالات. ریسک ابتلا به این اختلال یا علائم مشابه در کودکانی که بیماریهای خاصی دارند، بالاتر از نرمال است. به طور مثال، میتوان به سندرم ایکس شکننده اشاره کرد که اختلالی ارثی است و باعث ناتوانی ذهنی میشود.
- نوزادان بسیار زودرس. نوزادانی که قبل از هفته 26 بارداری به دنیا میآیند ممکن است ریسک بیشتری برای ابتلا به اتیسم داشته باشند.
- سن والدین. ممکن است بین فرزندان متولد شده از والدینی با سن بالاتر و این اختلال وجود داشته باشد، اما برای اثبات این ارتباط تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.
درمان اوتیسم در کودکان
هیچ درمانی که اختلال طیف اوتیسم را رفع کند وجود ندارد و یک اقدام درمانی خاص که برای همه جوابگو باشد نیز وجود ندارد. هدف از اقدامات درمانی، به حداکثر رساندن توانایی کودک برای عملکرد بهتر در زندگی از طریق کاهش علائم و کمک به رشد و یادگیری او است. مداخله زودهنگام در طول سالهای پیشدبستانی میتواند به کودک کمک کند تا مهارتهای اجتماعی، ارتباطی، عملکردی و رفتاری را بیاموزد.
گزینههای درمانی میتواند شامل آموزش مهارت های جدید و نحوه رفتار در موقعیت های اجتماعی، بهبود ارتباطات و مهارت های اجتماعی باشد. همچنین ممکن است برخی اقدامات درمانی با تمرکز بر روی خانواده ها باشد. بدین صورت که والدین و سایر اعضای خانواده میتوانند یاد بگیرند که چگونه به شکلی با فرزندان مبتلا به اوتیسم خود بازی و تعامل کنند که تعاملات اجتماعی آنها را ارتقا دهند، رفتارهای مشکلساز را مدیریت کند و مهارتهای زندگی روزمره و مهارتهای ارتباطی را به آنها آموزش دهد.
همچنین بسته به نیاز کودک، گفتار درمانی برای بهبود مهارتهای ارتباطی، کاردرمانی برای آموزش فعالیتهای زندگی روزمره و فیزیوتراپی برای بهبود حرکت و تعادل میتوانند مفید باشند. روانشناس نیز میتواند راههایی را برای رسیدگی به رفتارهای مشکلساز توصیه کند.
استفاده از دارو در کودکان مبتلا به اوتیسم
اگر چه هیچ دارویی نمیتواند علائم اصلی اختلال طیف اوتیسم را بهبود بخشد، اما داروهای خاص میتوانند به کنترل علائم کمک کنند. برای مثال، اگر کودک بیش فعال باشد، ممکن است داروهای خاصی برای او تجویز شود. گاهی از داروهای ضد روانپریشی برای درمان مشکلات رفتاری شدید استفاده میشود و داروهای ضد افسردگی نیز ممکن است برای رفع اضطراب تجویز شوند. همه پزشکان را از هر دارو یا مکملی که فرزندتان مصرف میکند مطلع کنید. برخی از داروها و مکملها میتوانند با هم تداخل داشته باشند و عوارض جانبی خطرناکی ایجاد کنند.
طب مکمل در درمان اوتیسم
از آنجایی که اوتیسم قابل درمان نیست، بسیاری از والدین به درمانهای جایگزین یا مکمل رو میآورند، اما یا هیچ تحقیقی برای نشان دادن موثر بودن این درمانها انجام نشده یا تحقیقات اندک است. در نظر داشته باشید که ممکن است با استفاده از این درمانها ناخواسته رفتارهای منفی را در فرزندتان تقویت کنید. همچنین، برخی از درمانهای جایگزین به طور بالقوه خطرناک هستند. با پزشک فرزندتان در مورد شواهد علمی هر درمانی که مد نظر دارید، صحبت کنید.
هنردرمانی یا موسیقی درمانی که بر کاهش حساسیت کودک به لمس یا صدا تمرکز دارد، درمانهای مبتنی بر حواس پنجگانه، ماساژ و طب سوزنی نمونههایی از درمانهای مکمل و جایگزین برای درمان اوتیسم هستند. اگر چه برخی از درمانهای مکمل ممکن است مضر نباشند، اما هیچ مدرکی مبنی بر مفید بودن آنها وجود ندارد.
مراجعه به پزشک برای تشخیص اوتیسم
علائم اختلال طیف اوتیسم اغلب در اوایل رشد کودک، زمانی که تاخیرهای آشکاری در مهارتهای زبانی و تعاملات اجتماعی وجود دارد، ظاهر میشوند. اگر کودک علائم زیر را داشته باشه پزشک ممکن است آزمایشات تکمیلی را برای شناسایی تاخیر در مهارتهای شناختی، زبانی و اجتماعی توصیه کند:
- تا 6 ماهگی با لبخند یا حالت چهره شاد پاسخ نمیدهد.
- تا 9 ماهگی صداها یا حالات چهره دیگران را تقلید نمیکند.
- تا 12 ماهگی نجوای کودکانه ندارد و غان و غون نمیکند.
- تا 14 ماهگی حرکاتی مانند اشاره با دست یا تکان دست مثل بای بای کردن را انجام نمیدهد.
- تا 16 ماهگی عبارتهای تککلمهای را نمیگوید.
- تا 18 ماهگی نقش بازی نمیکند.
- تا 24 ماهگی عبارات دو کلمهای را نمیگوید.
- در هر سنی، مهارتهای زبانی یا اجتماعی را که قبلاً داشته، از دست میدهد.
آماده شدن برای ویزیت پزشک
پزشک فرزندتان در چکاپهای معمول رشد کودک او را از لحاظ مشکلات رشدی ارزیابی میکند. هر گونه نگرانی را که دارید در طول ویزیت پزشک، ذکر کنید. اگر کودکتان علائمی از اختلال طیف اوتیسم نشان دهد، احتمالاً برای ارزیابی به متخصصی ارجاع داده خواهید شد که کودکان مبتلا به این اختلال را درمان میکند.
قبل از ویزیت پزشک لازم است که فهرستی از داروها و مکملهای مصرفی کودک و اطلاعاتی نظیر سن شروع به صحبت و روند رشد، نحوه بازی و تعامل کودک با همبازی ها و اعضای خانواده را به پزشک ارائه دهید.
پزشک احتمالاً سوالاتی از شما میپرسد. آماده پاسخگویی به این سوالات باشید تا زمان کافی برای پرداختن به موضوعاتی را که برایتان مهمتر است، داشته باشید. پزشک ممکن است این سوالات را بپرسد:
- چه رفتارهای خاصی باعث مراجعه امروز شما شد؟
- اولین بار چه زمانی متوجه این علائم در فرزندتان شدید؟ آیا دیگران متوجه این علائم شدهاند؟
- آیا این رفتارها مستمر بوده یا گهگاهی؟
- آیا فرزندتان علائم دیگری که به نظر غیرمرتبط با اختلال طیف اوتیسم باشد (مانند مشکلات معده) دارد؟
- آیا چیزی وجود دارد که به نظر برسد علائم کودک شما را بهبود میبخشد؟
- آیا چیزی وجود دارد که به نظر برسد علائم کودک شما را بدتر میکند؟
- فرزندتان اولین بار کی شروع به راه رفتن کرد؟ اولین کلمه را در چه سنی گفت؟
- فعالیتهای مورد علاقه فرزند شما چیست؟
- فرزندتان چگونه با شما، خواهر و برادرها و سایر کودکان ارتباط برقرار میکند؟ آیا فرزندتان به دیگران علاقه نشان میدهد، ارتباط چشمی برقرار میکند، لبخند میزند یا میخواهد با دیگران بازی کند؟
- آیا فرزندتان سابقه خانوادگی اختلال طیف اوتیسم، تاخیر زبانی، سندرم رت، اختلال وسواس فکری-عملی یا اضطراب یا سایر اختلالات خلقی را دارد؟
.jpg)
بنابر آنچه گفته شد کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم معمولاً برخی از علائم تاخیر در رشد را قبل از 2 سالگی نشان میدهند. اگر نگران رشد فرزندتان هستید یا حدس میزنید که به اختلال طیف اوتیسم مبتلا باشد، نگرانیهای خود را با پزشک او در میان بگذارید. علائم مرتبط با این اختلال میتوانند ناشی از سایر اختلالات رشدی نیز باشند.
بزرگ کردن کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم میتواند از نظر فیزیکی خستهکننده و از نظر عاطفی فرساینده باشد. کسب اطلاعات در مورد این بیماری، صحبت با درمانگر و دانستن حقایق در مورد آن میتواند به شما در درک بهتر فرزندتان و تلاشهای او برای برقراری ارتباط کمک کند. برای جلوگیری از فرسودگی روانی، زمانی را به استراحت، ورزش یا لذت بردن از فعالیتهای محبوب خود اختصاص دهید و سعی کنید زمانی را به وقتگذرانی جداگانه با هر یک از فرزندان دیگر خود اختصاص دهید و برنامههایی برای وقتگذرانی با همسرتان بچینید؛ همچنین صحبت کردن با سایر خانوادههایی که با چالشهای اختلال طیف اوتیسم دست و پنجه نرم میکنند میتوانند توصیههای مفیدی داشته باشند.
سوالات متداول
اگرچه هیچ درمانی وجود ندارد که اختلال طیف اوتیسم را برطرف کند، اما تشخیص و مداخله زودهنگام میتواند تفاوت زیادی در زندگی بسیاری از کودکان مبتلا ایجاد کند.
خیر. اجتناب از واکسیناسیون دوران کودکی میتواند کودک را در خطر ابتلا و گسترش بیماریهای جدی از جمله سیاه سرفه، سرخک یا اوریون قرار دهد.
هیچ راهی برای پیشگیری از اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد، اما گزینههای درمانی برای بهبود وضعیت وجود دارد.
