میگرن قاعدگی یا سردردهای هورمونی
برخی از زنان در طول دوران قاعدگی دچار میگرن میشوند که از 2 روز قبل از پریود تا 3 روز پس از شروع خونریزی اتفاق می‌افتد. اما پریود تنها محرک سردردهای هورمونی نیست؛ هر عاملی که منجر به تغییر در سطح این هورمونها شود میتواند باعث ایجاد سردرد یا تشدید آن شود.
در این مطلب با سردردهای هورمونی و میگرن قاعدگی، علائم، تشخیص و درمان آن آشنا می‌شوید.
میگرن چیست؟
میگرن چیزی بیشتر از یک سردرد شدید است. این بیماری یک عارضهٔ عصبی با یک‌سری علائم خاص است که میتواند شامل درد ناتوان‌کننده در یک طرف سر باشد؛ این درد معمولاً به صورت درد ضربان‌دار یا تپنده توصیف میشود.
تخمین زده میشود که 70 درصد از افرادی که میگرن را تجربه میکنند، زن هستند. از میان این زنان، 60 تا 70 درصد وجود ارتباط بین قاعدگی و حملات میگرنی خود را گزارش کرده‌اند. گفتنی است که زنان سه برابر بیشتر از مردان این حملات را تجربه میکنند.
میگرن قاعدگی چیست؟
سردردهای شدید که درست قبل از پریود یا در طول آن ایجاد میشوند، نوعی سردرد هورمونی هستند که میگرن قاعدگی نامیده میشوند و با تغییر سطح استروژن و پروژسترون در بدن ایجاد یا تشدید میشوند. این هورمونها در کنترل چرخه قاعدگی و بارداری نقش دارند اما روی مواد شیمیایی مغز نیز تاثیر می‌گذارند که به نوبه خوبه بر احساس درد نیز تاثیر دارند. از جمله دلایل این نوع سردرد می‌توان به بارداری، یائسگی، مصرف برخی داروهای هورمونی و انواع قرص ضدبارداری و قاعدگی اشاره کرد.
چه کسانی دچار میگرن هورمونی میشوند؟
سردردهای هورمونی با سطح بالاتر هورمون‌های زنانه ارتباط دارند. بر اساس تحقیقات انجام شده، قبل از بلوغ، پسرها بیشتر از دخترها دچار سردرد میشوند اما پس از بلوغ، زنان احتمال بیشتری برای ابتلا به این نوع سردرد دارند و این تفاوت تا بعد از یائسگی ادامه می‌یابد.
همچنین همانطور که اشاره شد کسانی که از داروهای هورمونی خاصی مانند قرص‌های ضدبارداری یا درمان جایگزینی هورمون استفاده می‌کند، ممکن است دچار میگرن هورمونی شود.
دلیل میگرن قاعدگی
همانطور که پیش از این اشاره شد، تغییرات هورمونی خصوصاً در زمان قاعدگی علت سردرد پریودی است. علاوه بر چرخه قاعدگی، موارد زیر نیز می‌توانند باعث این نوع سردرد شوند:
روش‌های پیشگیری از بارداری: برخی از روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری، از جمله قرص ضدبارداری، سردرد را برای برخی زنان بدتر می‌کند و برای برخی دیگر کاهش می‌دهد.
تغییرات هورمونی قبل از یائسگی: در سال‌های قبل از یائسگی، سطح استروژن بدن زنان نوسانات شدیدی دارد. در طول این دوره ممکن است هم سردرد تنشی داشته باشید که ناشی از استرس است و هم سردرد میگرنی.
درمان جایگزینی هورمون: داروهایی که برخی زنان برای کنترل هورمون‌های خود در دوران یائسگی یا به عنوان بخشی از درمان تطبیق جنسیت مصرف میکنند، می‌توانند باعث سردرد شوند.
اوفورکتومی: این جراحی که در آن تخمدان‌ها برداشته میشود گاهی همراه با هیسترکتومی یا برداشتن رحم یا با درمان تطبیق جنسیت انجام میشود. برداشتن تخمدان‌ها باعث افت سریع سطح استروژن میشود که میتواند به سردرد بینجامد.
بارداری: در طول سه‌ماهه اول بارداری، سطح استروژن به سرعت افزایش می‌یابد، سپس ثابت میشود. به همین دلیل، ممکن است میگرن پس از ماه سوم بارداری بهتر شود یا کلاً قطع شود.
بعد از زایمان: پس از زایمان، سطح استروژن کاهش می‌یابد و این تغییر میتواند باعث بروز سردرد پریودی شود. مختل شدن خواب و استرس ناشی از مراقبت از نوزاد نیز میتواند همین تاثیر را داشته باشد.
علائم میگرن قاعدگی
میگرن هورمونی تا حد زیادی شبیه دیگر انواع میگرن است. در این نوع سردرد ممکن است این علائم را تجربه کنید:
- هاله قبل از سردرد (برخی علائم هشداردهنده قبل شروع سردرد مانند تاری دید)
- درد ضربان‌دار در یک طرف سر
- از دست دادن اشتها
- حساسیت به نور، صدا و بو
- لرز
- تعریق
- رنگ‌پریدگی پوست
- دردناک یا حساس بودن پوست سر
- درد شکمی
- تاری دید
- سرگیجه
- سردرد
- افزایش اشتها
تشخیص سردرد هورمونی
هیچ آزمایش مخصوصی برای تشخیص میگرن هورمونی وجود ندارد و تشخیص علت دقیق هر نوع سردرد دشوار است. با این حال پزشک برای پی‌بردن علت سردرد از شما در مورد علائم، زمان سردردها و اینکه چند وقت یک‌بار اتفاق می‌افتند، سوال خواهد کرد. معاینه فیزیکی و آزمایش‌های دیگری که برای رد سایر بیماری‌هایی که می‌توانند باعث علائم شوند، جزیی از روند تشخیص خواهد بود.
با توجه به اینکه سردرد قاعدگی و سایر سردردها غالباً توسط ترکیبی از عواملی مثل هورمونها، استرس، کم‌خوابی و سایر محرک‌ها ایجاد میشوند، دقیق‌ترین راه برای تشخیص میگرن هورمونی این است که حداقل به مدت سه ماه هم حملات میگرنی و هم روزهای پریود خود را در یک دفتر ثبت کند. برای تأیید، حملات میگرن باید عمدتاً بین دو روز قبل از پریود و حداکثر تا سه روز پس از پریود رخ دهد و این شرایط حداقل در دو دوره از سه دوره قاعدگی متوالی اتفاق بیفتد.
می‌توانید علائم، جزییات مربوط به چرخه قاعدگی، خلق‌و‌خو و دیگر موارد مرتبط را نیز در دفترچه‌ای ثبت کنید. با این کار شاید متوجه شوید که سردردهای شما الگوی مشخصی دارند یا خیر. پزشکان همچنین ممکن است آزمایش خون و تصویربرداری‌هایی مانند سی‌تی‌اسکن یا ام‌آر‌آی را برای اطمینان از نبود دلایل دیگری برای سردرد شما تجویز کنند. ممکن است برای رد عارضهٔ تشنج، نوار مغزی (EEG) نیز انجام شود.
درمان میگرن قاعدگی
پزشک ممکن است همان روش‌های درمانی مورد استفاده برای درمان سایر انواع میگرن را برای میگرن هورمونی توصیه کند. تعدادی از این داروهای برطرف کننده سردرد شامل موارد زیر هستند:
- داروی ضد التهاب غیر استروئیدی(NSAID) مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن از رایج‌ترین نوع درمان برای میگرن قاعدگی هستند. همچنین می‌توانید این داروها را برای کمک به پیشگیری از سردرد به شکل کوتاه‌مدت مصرف کنید. مصرف آنها را 2 تا 3 روز قبل از پریود شروع کنید و تا پایان دوره ادامه دهید.
- تریپتان‌ها یا دیتان‌ها که 2 ساعت پس از مصرف فوراً شروع به تاثیرگذاری میکنند. چنانچه سردرد شدید باشد پزشک توصیه می‌کند که مصرف این گروه از داروها را چند روز قبل از پریود شروع کنید و حداکثر تا یک هفته ادامه دهید.
- داروهای ارگوتامین یا دی هیدروارگوتامین
اگر سردردهای هورمونی مرتبط با بارداری دارید، قبل از مصرف هر دارویی با پزشک خود صحبت کنید. بسیاری از داروهای میگرن برای زنان باردار و سلامت جنین مضر هستند. بسیاری از داروهای سردرد از جمله استامینوفن، ایبوپروفن، ناپروکسن و سوماتریپتان در دوران شیردهی بی‌خطر هستند اما همیشه قبل از مصرف آنها با پزشکتان مشورت کنید.
اگر فکر می‌کنید هورمون درمانی سردرد شما را بدتر می‌کند، پزشک ممکن است دز دارو را کاهش دهد، به شما توصیه کند مصرف آن را متوقف کنید یا نوع دیگری از این داروها را جایگزین کند. چسب یا حلقه واژینال استروژن ممکن است گزینه بهتری نسبت به قرص‌‌ها باشند؛ آنها سطح استروژن شما را ثابت نگه می‌دارند، بنابراین احتمال ابتلا به میگرن کمتر است.
آیا داروهای میگرن عوارض جانبی دارند؟
با پزشک و داروساز در مورد عوارض جانبی هر دارویی که تجویز میشود، صحبت کنید. شایع‌ترین عوارض جانبی داروهای تجویزی برای مبارزه با میگرن قاعدگی عبارتند از:
- از دست دادن قدرت و ضعف
- درد، فشار یا سنگینی در قفسهٔ سینه
- دهان خشک
- سردرد، به غیر از خود میگرن
- احساس سوزش یا خارش، بی‌حسی یا گزگز
- سرگیجه
- حالت تهوع
- خواب‌آلودگی
- احساس گرمی یا سردی
درمان‌های جایگزین برای میگرن قاعدگی
در کنار استفاده از داروهای شیمیایی برخی از انواع روش‌های درمانی طب مکمل میتواند باعث مدیریت سردرد قاعدگی شود. توجه داشته باشید که قبل از بکارگیری این روش‌ها با پزشک خود مشورت کنید، مخصوصاً در مورد مصرف مکمل‌های غذایی که می‌توانند بر عملکرد سایر داروها تاثیر بگذارند:
- طب سوزنی. این روش باستانی چینی که شامل قرار دادن سوزن‌هایی در مسیرهای انرژی بدن است، ممکن است باعث کمتر شدن سردردهای تنشی شود و میتواند به پیشگیری از میگرن و از جمله سردرد هورمونی کمک کند.
- بیوفیدبک. بیوفیدبک با تغییر واکنش بدنتان به استرس، سردردها را بهبود می‌بخشد.
- ماساژ. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد ماساژ میتواند به کاهش میگرن کمک کند.
- تکنیک‌های آرام سازی. تکنیک‌های تمدد اعصاب شامل ریلکسیشن و مراقبه ضرری ندارند و به گفته برخی از کارشناسان به کاهش سردرد پریودی کمک میکنند، اما شواهد محکم زیادی برای این ادعا وجود ندارد.
اصلاح سبک زندگی برای رفع سردرد پریود
جدای از داروهای پیشگیرانه، برخی تغییرات در سبک زندگی میتواند به جلوگیری از سردرد پریود کمک کند. بدین منظور چنانچه میگرن قاعدگی کیفیت زندگی شما را تحت تاثیر قرار داده راهکارهای زیر را دنبال کنید:
- داشتن یک برنامه خواب ثابت که در آن هر روز تقریباً در ساعت مشخصی به رختخواب بروید و از خواب بیدار شوید.
- ورزش منظم (حداقل 30 دقیقه در روز و سه بار در هفته)
- مصرف آب کافی؛ مثلاً نوشیدن 8 لیوان آب در روز
- غذا خوردن در زمان منظم و حذف نکردن وعده‌های غذایی
- مدیریت استرس که میتواند شامل تکنیک‌های آرام سازی باشد
- پرهیز از محرک‌های غذایی مانند الکل و شکلات
مراجعه به پزشک برای سردرد پریودی
اگر سردرد خفیفی ناشی از سندرم پیش از قاعدگی خفیفی دارید، احتمالاً نیازی به درمان دارویی ندارید. اما اگر سردرد هورمونی بسیار دردناک بوده و مکرراً رخ می‌دهند و باعث مختل شدن زندگی شده‌اند، باید به پزشک مراجعه کنید. اگر مدتی است که با میگرن هورمونی زندگی می‌کنید، در شرایط زیر به متخصص مراجعه کنید:
- موثر نبودن داروی میگرن
- بیشتر شدن تعداد دفعات سردردها
- تشدید علائم میگرن
- علائم جدید یا درد در نقطه‌ای دیگر.
اگر سردرد ناگهانی و بسیار شدیدی دارید و به خصوص اگر هر کدام از علائم زیر را نیز دارید، با اورژانس تماس بگیرید:
- مشکل در صحبت کردن یا درک گفتار
- گیجی
- مشکلات بینایی ناگهانی
- دشواری در راه رفتن
- بی‌حسی یا ضعف در یک طرف بدن
- سفت شدن گردن
- تب بالا
- غش کردن
این نوع سردرد میتواند نشانه‌ای از اختلال جدی‌تری مانند مننژیت، آنسفالیت یا سکته مغزی باشد که همه آنها مشکلاتی جدی هستند و نیاز به مراقبت‌های پزشکی فوری دارند.
بنابر آنچه گفته شد میگرن چیزی بیش از یک سردرد شدید است و مربوط به تغییرات هورمونی در دوران‌های قاعدگی، بارداری و روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری است. چنانچه دچار میگرن در ایام قاعدگی هستید با پزشک در مورد علائمتان صحبت کنید. اقدامات پیشگیرانه و گزینه‌های درمانی برای میگرن وجود دارد. شاید مجبور نباشید هر ماه دردهای میگرن قاعدگی را تحمل کنید.
سوالات متداول
داروهایی که در درمان میگرن مصرف میشوند تا حد زیادی به بهبود درد کمک میکنند.
دقت داشته باشید که نه خود تغییر در هورمونها، بلکه میزان تغییر در سطح هورمونها تعیینکننده شدت سردردها است.
میگرن قاعدگی میتواند تا سه روز قبل از پریود شروع شود.
