اوفورکتومی چیست و چرا انجام می‌شود؟
اوفورکتومی یا عمل برداشتن تخمدان چیست و چرا انجام می‌شود؟ در این مطلب با علل انجام عمل اوفورکتومی، عوارض اوفورکتومی، یائسگی بعد از اوفورکتومی و نحوهٔ انجام عمل اوفورکتومی آشنا شوید.
اوفورکتومی
اوفورکتومی یا تخمدان‌برداری، نوعی عمل جراحی برای برداشتن یک یا هر دو تخمدان است. تخمدان‌ها اندام‌های بادامی‌شکلی هستند که در لگن و در دو طرف رحم قرار دارند. تخمدان‌های زنان حاوی تخمک‌ها هستند و هورمون‌هایی تولید می‌کنند که چرخۀ قاعدگی آنها را کنترل می‌کند.
وقتی اوفورکتومی شامل برداشتن هر دو تخمدان است، به آن اوفورکتومی دوطرفه می‌گویند. وقتی جراحی شامل برداشتن تنها یک تخمدان است، به آن اوفورکتومی یک‌طرفه می‌گویند. اوفورکتومی همچنین می‌تواند به عنوان بخشی از عمل برداشتن رحم به نام هیسترکتومی نیز انجام شود.
علت انجام اوفورکتومی
عمل اوفورکتومی چرا انجام می‌شود؟ اوفورکتومی ممکن است برای موارد زیر انجام شود:
- آبسۀ لوله‌ای-تخمدانی؛ کیسه‌ای مملو از چرک است که لوله‌های رحمی و تخمدان را درگیر کرده است.
- سرطان تخمدان
- آندومتریوز
- تومور یا کیست تخمدان غیرسرطانی یا خوش‌خیم
- کاهش خطر ابتلا به سرطان تخمدان یا سرطان پستان در افرادی که ریسک بالاتری دارند.
- پیچ‌خوردگی یا تورشن تخمدان
ریسک‌ها و عوارض اوفورکتومی
اوفورکتومی جراحی نسبتاً بی‌خطری است. با این حال، در هر روش جراحی، ریسک‌هایی وجود دارد. خطرات اوفورکتومی شامل موارد زیر است:
- خونریزی
- عفونت
- آسیب به اندام‌های مجاور
- پارگی تومور، گسترش سلول‌های بالقوه سرطانی
- حفظ سلول‌های تخمدان که همچنان باعث ایجاد علائم و نشانه‌هایی مانند درد لگن در زنان دورۀ پیش از یائسگی می‌شود و سندرم بقایای تخمدان نام دارد.
- ناتوانی در بارداری در صورت برداشته شدن هر دو تخمدان
یائسگی پس از اوفورکتومی
اگر شخص یائسه نشده باشد، در صورت برداشتن هر دو تخمدان یائسگی را تجربه خواهد کرد. این اتفاق بدن را از هورمون‌هایی مانند استروژن و پروژسترون که در تخمدان‌ها تولید می‌شوند محروم می‌کند و منجر به عوارضی می‌شود، از جمله:
- علائم و نشانه‌های یائسگی، مانند گرگرفتگی و خشکی واژن
- افسردگی یا اضطراب
- بیماری قلبی
- مشکلات حافظه
- کاهش میل جنسی
- پوکی استخوان
انجام اوفورکتومی در سن‌های پایین‌تر، مثلاً قبل از ۴۵ سالگی، ممکن است خطرات مربوط به یائسگی زودرس را افزایش دهد. با پزشک خود در مورد خطرات مرتبط به وضعیت خاص خود صحبت کنید. مصرف دزهای پایین داروهای جایگزینی هورمون پس از جراحی و تا حدود ۵۰ سالگی ممکن است ریسک این عوارض را کاهش دهد. اما درمان جایگزینی هورمون ریسک‌های خاص خود را دارد. در مورد گزینه‌های خود با پزشکتان صحبت کنید.
آماده شدن برای عمل اوفورکتومی
برای آماده شدن برای اوفورکتومی، پزشک ممکن است از شما بخواهد:
- چند ساعت قبل از عمل غذا خوردن را متوقف و نوشیدن مایعات را محدود کنید.
- مصرف برخی داروها را متوقف کنید.
- آزمایشات عکس‌برداری مانند سونوگرافی و آزمایش خون را در برنامه‌ریزی این عمل انجام دهید.
همچنین در صورت تصمیم برای انجام این عمل، لازم است برای ناباروری برنامه‌ریزی کنید. اگر می‌خواهید بچه‌دار شوید، با پزشک در مورد گزینه‌های خود صحبت کنید. با توجه به شرایط خاص شما، ممکن است راه‌هایی برای حفظ توانایی باردار شدن شما وجود داشته باشد. از پزشکتان بخواهید شما را به متخصص باروری ارجاع دهد تا گزینه‌های پیش روی شما را مرور کند.
مراحل و نحوهٔ انجام عمل اوفورکتومی
در حین جراحی اوفورکتومی، داروی بیهوشی دریافت می‌کنید که شما را در وضعیتی شبیه به خواب قرار می‌دهد و در حین عمل هشیار نخواهید بود. اوفورکتومی را می‌توان به دو شیوه انجام داد:
لاپاراتومی
در روش عمل لاپاراتومی (Laparotomy)، جراح برشی طولانی در قسمت تحتانی شکم ایجاد می‌کند تا به تخمدان دسترسی پیدا کند. جراح هر تخمدان را از رگ‌های خون‌رسان و بافتی که آن را احاطه کرده است جدا و تخمدان را خارج می‌کند.
جراحی لاپاراسکوپی کم‌تهاجمی
در روش جراحی لاپاراسکوپی کم‌تهاجمی (Minimally invasive laparoscopic surgery)، جراح چند برش بسیار کوچک در شکم ایجاد می‌کند. سپس لوله‌ای با یک دوربین بسیار کوچک را از طریق یکی از برش‌ها، و ابزارهای جراحی مخصوص را از طریق برش‌های دیگر وارد شکم می‌کند. دوربین، فیلم گرفته‌شده را به مانیتوری در اتاق عمل منتقل می‌کند که جراح از آن برای هدایت ابزارهای جراحی استفاده می‌کند. هر تخمدان از منبع خون و بافت اطراف جدا می‌شود و در یک کیسه قرار می‌گیرد. کیسه از طریق یکی از آن برش‌های کوچک از شکم خارج می‌شود.
اوفورکتومی لاپاراسکوپی می‌تواند با کمک یک ربات جراحی نیز انجام شود. در طول جراحی رباتیک، جراح یک مانیتور سه‌بعدی را تماشا می‌کند و از کنترل‌های دستی استفاده می‌کند که اجازۀ حرکت ابزارهای جراحی را می‌دهد.
این موضوع که اوفورکتومی به روش باز، لاپاراسکوپی یا رباتیک انجام شود به وضعیت شما بستگی دارد. اوفورکتومی لاپاراسکوپی یا رباتیک معمولاً بهبود سریعتر، درد کمتر و بستری کوتاهتر در بیمارستان را به دنبال دارد. اما این روش‌ها برای همه مناسب نیستند، و در برخی موارد، جراحی‌ای که به صورت لاپاراسکوپی شروع شده، ممکن است در طول عمل به روش باز تبدیل شود.
بعد از جراحی اوفورکتومی
پس از انجام اوفورکتومی، می‌توانید انتظار داشته باشید که:
- در حین از بین رفتن اثر داروی بیهوشی، مدتی را در اتاق ریکاوری بگذرانید.
- به اتاقی در بخش منتقل شوید و بسته به نوع جراحی، چند ساعت تا چند روز را در آنجا بگذرانید.
- به محض این‌که توانستید، برخیزید و راه بروید تا به بهبود خود کمک کنید.
- بیشتر افراد می‌توانند پس از عمل جراحی اوفورکتومی به خانه بروند و نیازی به گذراندن شب در بیمارستان نخواهند داشت.
این‌که بعد از اوفورکتومی چه زمانی می‌توانید به فعالیت‌های عادی خود بازگردید، به شرایط شما، از جمله علت جراحی و نحوۀ انجام آن ارتباط دارد. بیشتر افراد می‌توانند دو تا چهار هفته پس از عمل به سطح فعالیت کامل خود بازگردند. در مورد محدودیت در ورزش، رانندگی، فعالیت جنسی و سطح کلی فعالیت با جراح خود صحبت کنید.
