فیستول واژینال
زایمان طولانی، عفونت، پرتودرمانی، سرطانها و جراحیهای لگن میتوانند باعث ایجاد فیستول واژن شوند. این شکافها زمانی ایجاد میشوند که بافت واژن میمیرد و یک شکاف یا فیستول واژن بین واژن و اندامهای دستگاه ادراری یا گوارشی ایجاد میشود. پزشک ممکن است فیستول واژن را به عنوان سوراخی در واژن توصیف کند که به ادرار، گاز یا مدفوع اجازهٔ عبور از واژن را میدهد. شایعترین نوع آن فیستول وزیکوواژینال است که بین واژن و مثانه ایجاد میشود. با جراحی میتوان فیستول را بست. دراین مطلب با علائم، علل ایجاد، تشخیص و درمان فیستول واژن بیشتر آشنا خواهید شد.
فیستول واژینال
فیستول واژن
فیستول واژن یک سوراخ تونلمانند است که در دیوارهٔ واژن شکل میگیرد. واژن لولهای عضلانی بین فرج و عضلات تناسلی خارجی و دهانهٔ رحم است. فیستول واژینال بین واژن و اندامی در سیستم ادراری یا دستگاه گوارش باز میشود. آسیب به بافت دیوارهٔ واژن باعث میشود سوراخی در جایی که نباید، ایجاد شود.
فیستول واژینال تناسلی-ادراری
فیستولهای واژینال تناسلی-ادراری بین واژن یا رحم و اندامهای دستگاه ادراری ایجاد میشوند. واژهٔ تناسلی-ادراری به دستگاه تناسلی و دستگاه ادراری اشاره دارد. انواع مختلف فیستول واژینال بر اساس محل و اندامهایی که تحت تأثیر قرار میگیرند نامگذاری میشوند. شایعترین نوع آن فیستول وزیکوواژینال (فیستول مثانه) است. در این نوع فیستول سوراخی بین واژن و مثانه ایجاد میشود. فیستول واژینال تناسلی-ادراری موارد زیر را نیز شامل میشود:
- فیستول حالبی-مهبلی که بین واژن و حالب، یعنی لولههایی که ادرار را از کلیهها به مثانه میبرند ایجاد میشود.
- فیستول پیشابراهی- مهبلی که بین واژن و پیشابراه، یعنی لولهای که ادرار را از مثانه به خارج از بدن میبرد ایجاد میشود. این نوع فیستول را فیستول مجرای ادرار نیز مینامند.
انواع دیگر فیستول واژینال
فیستول همچنین میتواند بین واژن و اندامهای دستگاه گوارش ایجاد شود، از جمله:
- فیستولهای رکتوواژینال که بین واژن و رکتوم ایجاد میشود؛ رکتوم یا راستروده قسمت تحتانی رودهٔ بزرگ است که مدفوع را از طریق مقعد از بدن خارج میکند.
- فیستول کولو واژینال که بین واژن و رودهٔ بزرگ (کولون) ایجاد میشود.
- فیستول انترواژینال که بین واژن و رودهٔ کوچک ایجاد میشود.
علائم فیستول واژن
فیستول تناسلی-ادراری که بین واژن و اندامهای سیستم ادراری ایجاد میشود ممکن است باعث ایجاد علائم زیر شود:
- نشت مداوم ادرار یا بیاختیاری ادرار
- بوی مزمن ادرار
- تحریک پوست واژن، فرج و ورودی واژن یا پرینه، یعنی ناحیهٔ بین واژن و مقعد
- رابطهٔ جنسی دردناک یا دیسپارونی
- عفونتهای مکرر دستگاه ادراری (UTIs)، عفونتهای کلیه (پیلونفریت) یا عفونتهای واژن (واژینیت)
فیستولهایی که بین واژن و اندامهای دستگاه گوارش ایجاد میشود ممکن است باعث ایجاد علائم زیر شود:
- درد شکم
- ترشحات بدبو از واژن
- خروج گاز، چرک یا مدفوع (بیاختیاری مدفوع) از واژن
- تهوع و استفراغ یا اسهال
- رابطهٔ جنسی دردناک
- عفونت کلیه یا عفونت ادراری مکرر
- خونریزی مقعدی یا خونریزی واژینال
- کاهش وزن بیدلیل
علل ایجاد فیستول واژن
نبود خونرسانی به بافت واژن باعث مرگ بافتها میشود. در نتیجه یک سوراخ یا فیستول در بافتی که خون به آن نرسیده ایجاد میشود. این شکافها میتوانند در عرض چند روز یا طی چند سال ایجاد شوند. در موارد نادر شخص با فیستول مادرزادی واژن متولد میشود. علل فیستول واژن عبارت است از:
- زایمان طولانی
- پارگی واژن دهنگام زایمان یا اپیزیوتومی
- جراحی شکم یا لگن، از جمله سزارین و هیسترکتومی
- سرطان در ناحیهٔ لگن، مانند سرطان دهانهٔ رحم یا سرطان رودهٔ بزرگ
- بیماریهای التهابی روده (IBD) مانند بیماری کرون و کولیت اولسراتیو یا کولیت زخمی
- عفونتهای رودهٔ بزرگ مانند دیورتیکولیت
- پرتودرمانی به ناحیهٔ لگن
تشخیص فیستول واژن
فیستول واژینال چگونه تشخیص داده میشود؟ پزشک یک معاینهٔ فیزیکی از جمله معاینهٔ لگنی انجام میدهد و علائم را ارزیابی میکند. آزمایشهای تشخیصی فیستول واژن شامل موارد زیر است:
- شمارش کامل خون و آزمایش ادرار برای بررسی عفونت
- تست رنگ، یعنی وارد کردن رنگ به رکتوم و بررسی علائم نشت رنگ از واژن
- رادیولوژی فیستولوگرافی برای تعیین تعداد و اندازهٔ فیستولها
- اوروگرام با استفاده از سیتی اسکن برای مشاهدهٔ واژن و مجاری ادراری
- امآرآی لگن برای مشاهدهٔ واژن و رکتوم یا راستروده
- سیستوسکوپی برای مشاهده داخل مثانه و مجرای ادرار
- سیگموئیدوسکوپی انعطافپذیر برای مشاهده رکتوم و قسمت پایینی رودهٔ بزرگ یا کولون
- کولونوسکوپی برای بررسی داخل رکتوم و تمام رودهٔ بزرگ
- پیلوگرام رتروگراد با استفاده از رنگ تزریقی و اشعهٔ ایکس برای یافتن نشتی بین واژن و حالب
درمان فیستول واژن
درمان به نوع فیستول ارتباط دارد. برخی از فیستولهای کوچک خودبهخود با درمانهایی مانند موارد زیر رفع میشوند:
- آنتیبیوتیک برای عفونتها یا داروهایی برای اختلالات التهابی روده
- خود سوندگذاری موقت (سونداژ متناوب تمیز) برای تخلیهٔ مثانه حین بهبود فیستول وزیکوواژینال
- استنتهای حالب (استنتهای کلیه) برای باز نگه داشتن حالبها حین بهبود فیستول حالب واژینال
بیشتر افراد مبتلا به فیستول واژن نیاز به جراحی دارند. برای ترمیم فیستول واژن، جراح ممکن است از بافت خود بیمار، بافت آزمایشگاهی یا مش جراحی برای بستن شکاف استفاده کند. از هر 10 زن 9 نفر پس از جراحی ترمیم فیستول واژن بهبود کامل پیدا میکنند.
بعد از ترمیم فیستول واژن
پس از جراحی فیستول واژینال تناسلی-ادراری، ممکن است حین بهبود، برای تخلیهٔ ادرار به کمک نیاز داشته باشید. پزشک میتواند به شما استفاده از کاتتر (لولهٔ نازک توخالی که وارد مثانه میشود) را به شما آموزش دهد. اگر پزشک یک فیستول بزرگ بین واژن و یکی از اندامهای دستگاه گوارش را ترمیم کند، ممکن است به استومی موقت نیاز داشته باشید که به شکل زیر تعبیه میشود:
- جراح یک سوراخ در شکم ایجاد میکند. این سوراخ استوما نامیده میشود.
- جراحی کولوستومی برای رودهٔ بزرگ یا ایلئوستومی برای رودهٔ کوچک باعث میشود مدفوع به سمت استوما فرستاده شود.
- کیسهای که خارج از بدن و روی استوما قرار میگیرد مدفوع را جمع میکند. پزشک به شما یاد میدهد که چگونه کیسه را عوض کنید و استوما را تمیز نگه دارید.
- هنگامی که فیستول بهبود یافت، برای اتصال مجدد روده به رکتوم و بستن استوما به جراحی دیگری نیاز خواهید داشت.
سؤالات متداول در مورد فیستول واژن
فیستول واژینال چقدر شایع است؟
سازمان بهداشت جهانی (WHO) تخمین میزند که سالانه بین ۵۰ هزار تا 100 هزار زن در سراسر جهان دچار فیستول واژن میشوند. این مشکل در میان زنانی که در کشورهایی با امکانات پزشکی محدود زندگی میکنند، شایعتر است. در این کشورها، زایمان ممکن است روزها طول بکشد. فشاری که کودک به دیوارهٔ واژن وارد میکند میتواند جریان خون به بافت واژن را قطع کند و منجر به ایجاد فیستول شود. حدود 2 میلیون زن در آسیا و جنوب صحرای آفریقا با فیستول واژینال درماننشده زندگی میکنند.
آیا میتوان فیستول واژینال را احساس کرد؟
خیر، با وارد کردن انگشتان خود در واژن نمیتوانید فیستول واژن را احساس کنید. فیستول واژن به ندرت باعث درد یا ناراحتی میشود. اما احتمالاً متوجه علائم دیگری مانند نشت ادرار، رابطهٔ جنسی دردناک یا افزایش موارد عفونت خواهید شد.
چه پزشکانی فیستول واژن را درمان میکنند؟
با توجه به نوع فیستول، ممکن است تحت مراقبت یک یا چند پزشک قرار بگیرید، از جمله:
- جراح زنان و زایمان
- متخصص اورولوژی، به معنی متخصص دستگاه ادراری
- متخصص اوروژنیکولوژی، به معنی متخصص اورولوژی و زنان
- جراح کولورکتال، به معنی متخصص دستگاه گوارش
بهبود پس از جراحی ترمیم فیستول واژن به چه شکل است؟
این اقدامات میتواند به بهبود شما پس از جراحی ترمیم فیستول واژن کمک کند:
- برای جلوگیری از عفونت، در صورت تجویز، آنتیبیوتیک مصرف کنید.
- تا زمانی که پزشک تأیید کند رابطهٔ جنسی نداشته باشید و از تامپون یا دوش واژینال استفاده نکنید.
- با خوردن یک رژیم غذایی پر فیبر و بالا نگه داشتن سطح آب بدن از یبوست و اسهال که خطر عفونت را افزایش میدهد جلوگیری کنید. از پزشک خود بپرسید که آیا استفاده از ملینها یا نرمکنندههای مدفوع مجاز است یا نه.
خلاصه
فیستول واژن میتواند علائم خجالتآوری مانند بیاختیاری ادرار یا مدفوع برای بیمار ایجاد کند. زنانی که وضع حمل طولانی را تجربه میکنند یا تحت عمل جراحی لگن قرار میگیرند بیشتر در معرض ایجاد فیستول هستند. این شکافها میتوانند بین واژن و اندامهای دستگاه ادراری یا گوارشی ایجاد شوند. اگر علائمی دارید به پزشک خود بگویید. ممکن است بتوانید با درمانهای غیرجراحی بهبود پیدا کنید اما در صورت نیاز نیز جراحی در درمان فیستول واژن بسیار موفق است.