ویروس پاپیلوم انسانی و واکسن HPV

واکسن پاپیلوماویروس انسانی یا HPV چیست؟ آیا واکسن‌‌های HPV ایمن و مؤثر هستند؟ چرا این واکسن در نوجوانی توصیه می‌شود؟ عوارض جانبی واکسن HPV چیست؟ آیا واکسن‌های‌ HPV می‌تواند از دیگر بیماری‌ها جلوگیری کند؟ در این مطلب با جواب این سؤالات در مورد واکسن HPV آشنا شوید.

پاپیلوماویروس انسانی یا HPV

پاپیلوماویروس انسانی (اچ‌پی‌وی) یا به اختصار، HPV، اصلی‌ترین دلیل سرطان دهانهٔ رحم است. HPV شایع‌ترین عفونت منتقله از راه جنسی است و بیشتر افراد مبتلا معمولاً در ابتدا هیچ علائمی ندارند و حتی متوجه نمی شوند که آن را دارند یا اینکه آن را به شریک‌های جنسی خود انتقال می‌دهند. با گذشت زمان، این می‌تواند باعث رشد غیرطبیعی بافت شود که در صورت درمان نشدن می‌تواند منجر به سرطان شود. بیش از ۴۰ نوع پاپیلوماویروس انسانی وجود دارد و هر شخصی ممکن است به بیش از یک نوع آن مبتلا شود. بنا به اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، هر ساله میلیون‌ها نفر به HPV آلوده می‌شوند و هزاران زن، مبتلا به سرطان دهانه‌ٔ رحم وابسته به برخی ویروس‌های HPV تشخیص داده می‌شوند یا حتی جان خود را از دست می‌دهند.

ویروس HPV از طریق هر تماس پوستی قابل انتقال است. این بدان معناست که ویروس می‌تواند در طول هر نوع فعالیت جنسی، از جمله لمس کردن، رابطهٔ جنسی دهانی، مقعدی و دیگر موارد رابطهٔ جنسی پخش شود و شریک جنسی را آلوده کند. بنابرای، ویروس HPV می‌تواند هم زنان و هم مردان را مبتلا کند. این ویروس باعث سرطان‌های مقعد، دهان، گلو، مهبل یا اندام تناسلی زنانه و دیگر انواع سرطان و همچنین زگیل‌های تناسلی در برخی افراد از نظر جنسی فعال می‌شود. «فعال از نظر جنسی» لزوماً به معنای داشتن رابطهٔ جنسی با افراد زیاد نیست، بلکه تنها به این معناست که شما حداقل با یک نفر رابطهٔ جنسی داشته‌اید و اگر آن شخص با حداقل یک نفر دیگر رابطهٔ جنسی داشته است، شما در معرض ریسک ابتلا هستید.

شما همچنین می‌توانید HPV داشته باشید، حتی اگر سال‌هاست که رابطهٔ جنسی نداشته‌اید یا سال‌هاست که با فردی آلوده تماس جنسی نداشته‌اید. البته، هرچه تعداد افرادی که شما یا همسر یا شریک جنسی‌تان با آنها رابطهٔ جنسی داشته‌اید بیشتر باشد، ریسک ابتلای شما بالاتر است. گاهی هم برای بیشتر افراد، ویروس به طور طبیعی و خودبه‌خود، طی دو سال از بدن فرد خارج می‌شود. این البته به قدرت سیستم ایمنی فرد مبتلا هم ارتباط دارد. اما در برخی از افراد و مخصوصاً مبتلایان به نوع پرخطر HPV، عفونت با این ویروس تا سال‌ها در بدن باقی می‌ماند و سیستم ایمنی قادر به مقابلهٔ مؤثر با ویروس نیست و این شروعی برای آسیب‌های جدی‌تر است.

علاوه بر این، ویروس‌های HPV با چند نوع دیگر از سرطان در مردان و زنان ارتباط داده شده و جدیدترین تأییدیهٔ تزریق واکسن گارداسیل که از سوی FDA، ارائه شده است، فرصت مهمی برای کمک به پیشگیری از بیماری‌ها و سرطان‌های مرتبط با HPV است.

این را نیز بدانید که هیچ روش روتینی غیر از تست HPV برای تشخیص HPV بر اساس انجام غربالگری زنان بالای ۳۰ سال در تشخیص سرطان دهانهٔ رحم وجود ندارد و همچنین هنوز هیچ تست HPV تأییدشده‌ای برای مردان وجود ندارد.

جدول واکسیناسیون کودک را ببینید.

واکسن‌ HPV

واکسن‌های HPV در انواع مختلف دو، چهار و ۹ ظرفیتی با نام‌های گارداسیل (Gardasil)، گارداسیل ۹ (Gardasil 9) موجود است. یک واکسن دوگانه نیز به نام سرواریکس (Cervarix) وجود دارد که فقط دارای تائیدیه در کشور استرالیا است. واکسن گارداسیل ۹ در مقایسه با سایر انواع واکسن HPV، افراد را در برابر ۹ تیپ ویروس، دو نوع HPV کم‌خطر، که بیشتر باعث زگیل‌های تناسلی و تغییرات پوستی در ناحیهٔ تناسلی یا مقعد و اطراف آن می‌شوند و هفت نوع پرخطر، که با انواع مختلفی از سرطان‌ها مرتبط هستند محافظت می‌کند. واکسیناسیون HPV پیش از آلوده شدن به انواع HPV تحت پوشش واکسن، این پتانسیل را دارد که از بیش از ۹۰ درصد موارد بروز این سرطان‌ها پیشگیری کند.

دو نوع واکسن HPV توسط FDA تأیید شده‌ است و توسط CDC توصیه می‌شود. یکی واکسن گارداسیل و دیگری و گارداسیل ۹. گارداسیل، بدن را در برابر چهار سویه و گارداسیل ۹ در برابر ۹ سویه از ویروس ایمن می‌کند. در حال حاضر واکسن‌های HPV موجود در ایران، واکسن گارداسیل، گارداسیل ۹ و واکسن دوظرفیتی پاپیلوگارد است. توجه داشته باشید که هرچند گارداسیل ۹ محافظت بیشتری در برابر انواع سویه‌ها ایجاد می‌کند، ولی متأسفانه به سختی در ایران پیدا می‌شود.

سازمان غذا و دارو یا FDA، این واکسن‌ها را به عنوان واکسن‌های ایمن و اثربخش در پیشگیری تأیید کرده است. واکسن‌ها روی هزاران نفر در سراسر جهان آزمایش شدند و هیچ عارضه‌ٔ جانبی جدی نشان ندادند. به لطف واکسن HPV، آمار عفونت در دنیا کاهش یافته است.

این واکسن‌ها زمانی بیشترین اثر را خواهند داشت که در سال‌های زیر ۱۳ سال تزریق شود و واکسینه کردن فرزندتان پیش از آنکه او از نظر جنسی فعال شود، تضمین می‌کند که این واکسن در اوایل بزرگسالی از او محافظت کند. برای اینکه واکسن HPV بیشترین تأثیر را داشته باشد، بسیار مهم است که تمام دزهای واکسن را قبل از قرارگیری در معرض ویروس دریافت کنید. پزشکان توصیه می‌کنند که اولین دز واکسن HPV برای دختران ۱۱ و ۱۲ ساله در چک‌آپ سلامت روتین پیشانوجوانی تزریق شود. واکسن‌های HPV را می‌توان همزمان با دیگر واکسن‌های پیش از نوجوانی تزریق کرد.

افرادی که قبل از دریافت تمام دزهای واکسن HPV تماس جنسی داشته‌اند، ممکن است هنوز هم توسط واکسن محافظت شوند اگر قبل از واکسینه شدن، به انواعی از HPV که در واکسن دریافتی آنها وجود نداشته است، آلوده نشده باشند. همچنین هر دو واکسن روی هزاران نفر بین سن ۹ تا ۲۶ سال آزمایش شدند و مشخص شد که ایمن و اثربخش هستند. سازمان غذا و دارو (FDA) نیز از اکتبر ۲۰۱۸ استفاده از گارداسیل ۹ را برای مردان و زنان تا سن تا ۴۵ سال تصویب کرده است.

سن دریافت واکسن HPV

دختران می‌توانند واکسن گارداسیل یا گارداسیل ۹ را برای محافظت در مقابل سرطان‌های دهانهٔ رحم، مقعد، اندام تناسلی زنانه و همچنین زگیل‌های تناسلی دریافت کنند. CDC توصیه می‌کند که دختران تمام دزهایی که دریافت می‌کنند از یک برند باشد. پسران هم می‌توانند گارداسیل یا گارداسیل ۹ را برای محافظت در مقابل زگیل‌های تناسلی و سرطان مقعد دریافت کنند.

دو دز از گارداسیل یا گارداسیل ۹ برای پسران و دختران در سن ۱۱ یا ۱۲ سالگی توصیه می‌شوند، اما این امکان برای بچه‌ها هست که واکسن را در دو دز و در هر سنی بین ۹ تا ۱۴ سال و نیمگی دریافت کنند.

سه دز از واکسن برای دختران نوجوان و زنان در سن ۱۵ تا ۲۶ سالگی که سری واکسن را تا قبل از ۱۵ سالگی تکمیل نکرده‌اند یا سری آن را بعد از تولد ۱۵ سالگی‌شان شروع کردند، توصیه می‌شود.

سه دز برای پسران نوجوان و مردان در سن ۱۵ تا ۲۱ سال که سری واکسن را تا قبل از ۱۵ سالگی تکمیل نکرده‌اند یا سری آن را بعد از تولد ۱۵ سالگی‌شان شروع کردند، توصیه می‌شود.

زنان در مقایسه با مردان ریسک بالاتری برای HPV دارند و به همین دلیل است که مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، بازهٔ سنی وسیع‌تری را برای زنان و دختران توصیه می‌کند. مردان نیز می‌توانند تا پایان ۲۶ سالگی واکسینه شوند اما مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها توصیه می‌کند واکسیناسیون را تا ۲۱ سالگی تمام کنند.

برنامهٔ زمانی دزهای واکسن HPV

زمان دریافت دزهای واکسن HPV به شکل زیر است:

سری دودزی: دز دوم باید بین شش تا ۱۲ ماه بعد از دز اول تزریق شود. برای کامل کردن سری دودزی واکسن HPV، کودک باید دز اول را قبل از ۱۴ سال و نیمگی دریافت کند.

سری سه‌دزی: دز دوم باید حداقل دو ماه بعد از دز اول دریافت شود. دز سوم باید حداقل شش ماه بعد از دز اول و حداقل چهار ماه بعد از دز دوم تزریق شود. برای مثال، کودکی که دز اول را در ماه فروردین زده است، دز دوم را در خردادماه و دز سوم را در مهرماه دریافت کند.

عوارض جانبی واکسن HPV

طبق آخرین بررسی داده‌های ایمنی واکسن‌های HPV ‌تزریق واکسن‌ها هیچ گونه خطری برای فرد نداشته‌اند و تنها باعث عوارض معمول و مشابه با تزریق هر گونه واکسن دیگری می‌شود که این طبیعی است و اصلاً جای نگرانی ندارد.

عوارض جانبی شایع و ملایم شامل درد و قرمزی یا ورم در ناحیهٔ تزریق، تب، سردرد و تهوع است. غش کردن بعد از واکسینه شدن نیز گزارش شده است. اگر فرزندتان به این واکسن یا هر نوع واکسن دیگری واکنش نامطلوبی نشان داد، با پزشک او صحبت کنید.

واکسن‌ HPV و پیشگیری از بیماری‌های دیگر

پژوهش‌ها نشان داده است که گارداسیل و گارداسیل ۹ از سرطان‌های مهبل و فرج که مانند سرطان دهانهٔ رحم می‌توانند توسط HPV نوع ۱۶ و ۱۸ ایجاد شوند، جلوگیری می‌کنند. گارداسیل و گارداسیل ۹ همچنین از سرطان مقعد در مردان و زنان جلوگیری می‌کند.

پژوهش‌های منتشرشده، دیگر مشکلاتی را که ممکن است توسط واکسن‌های HPV از آنها پیشگیری شود، بررسی نکرده‌اند. این امکان هست که واکسن‌های HPV بتوانند از سرطان‌های سر و گردن و سرطان آلت تناسلی مردانه که توسط HPV ۱۶ و ۱۸ ایجاد می‌شوند، جلوگیری کند. گارداسیل و گارداسیل ۹ همچنین ممکن است از پاپیلوماتوز تنفسی بازگشتی که یک عارضه‌ٔ نادر است که توسط HPV۶ یا ۱۱ ایجاد می‌شود و در آن زگیل‌هایی در گلو ایجاد می‌شوند، جلوگیری کند.

سؤالات متداول در مورد واکسن اچ‌پی‌وی

اثر حفاظتی واکسن HPV تا چه مدت دوام خواهد داشت؟

مطالعات نشان داده‌اند که واکسیناسیون ‌HPV افراد را برای مدت زمان زیادی و حداقل ۱۰ سال ایمن نگاه‌ می‌دارد. در مطالعه‌ای افرادی که واکسن‌های HPV دریافت کردند، حداقل به مدت ۱۲ سال تحت نظر قرار گرفتند و نتایج، کاهشی را در میزان محافظت در برابر HPV در طول زمان نشان نداد و تنها تعداد کمی از نوجوانان و جوانان به زگیل تناسلی مبتلا شدند. با این حال، از آنجا که واکسن HPV در برابر تمام انواع سویه‌های خطرناک و مولد سرطان محافظت نمی‌کند، تمام زنانی که واکسن HPV را دریافت کرده‌اند باید غربالگری منظم دهانهٔ رحم بعد از سن ۲۵ سالگی را انجام دهند.

همچنین لازم به یادآوری است که بنا به توصیهٔ مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، بیشترین اثربخشی و بهره‌مندی از ایمنی ایجادشده متعاقب تزریق واکسن‌ها، انجام واکسیناسیون تا قبل از ۲۶ سالگی است. نوجوانان و جوانانی که بیشتر از ۲۶ سال سن دارند و سری واکسن‌‌های HPV را شروع نکرده یا به پایان نرسانده‌اند نیز به واکسیناسیون نیاز دارند. در برخی افراد بالای ۲۶ سال هم واکسیناسیون توصیه نمی‌شود و علت هم این است که احتمال مواجهه و آلودگی با ویروس در این سن‌ها بیشتر است و واکسیناسیون فقط برای پیشگیری از احتمال ابتلاست و عفونت‌های به وجود آمده را درمان نمی‌کند.

توجه داشته باشید که برنامهٔ واکسیناسیون در کشورهای مختلف مطابق با استانداردهای همان کشور است و باید در مورد شرایط و لزوم انجام واکسیناسیون در برابر این ویروس، زمان شروع آن و تعداد دز مورد نیاز با پزشک خود مشورت کنید.

تزریق واکسن HPV به چه کسانی توصیه نمی‌شود؟

به عنوان یک قاعدهٔ کلی، واکسن را می‌توان به بزرگسالان بین ۲۷ تا ۴۵ سال که پیشتر سری کامل دزها را دریافت نکرده‌اند تزریق کرد. بنابراین، واکسیناسیون به طور معمول برای افراد در این گروه سنی و در صورت تعدد رابطهٔ جنسی و آلودگی احتمالی توصیه نمی‌شود. قبل از تزریق نیز پزشکتان را از سوابق پزشکی و هر گونه آلرژی و حساسیت‌های دارویی مطلع کنید. پزشکان معمولاً افراد با سابقهٔ واکنش آلرژیک به دنبال تزریق دز قبلی واکسن HPV، افراد دارای حساسیت به مخمر و زنان باردار را از تزریق واکسن منع می‌کنند.

همچنین کودکانی که بیماری خفیف مانند سرماخوردگی همراه با آبریزش بینی، سرفه و افزایش درجه حرارت بدن تا ۳۸ درجه دارند منعی برای تزریق واکسن ندارند. در صورت ابتلا به بیماری‌های شایع مانند سرماخوردگی با شدت متوسط یا شدید باید تا زمان بهبود صبر کرد.

به ندرت، واکنش‌های آلرژیک شدید یا شوک آنافیلاکتیک ممکن است پس از واکسیناسیون رخ دهد. تأکید می‌شود که، افراد مبتلا به آلرژی شدید به هر یک از اجزای واکسن نباید آن واکسن را دریافت کنند. اگر نگران این مسئله هستید که در معرض خطر ابتلا به عفونت با HPV هستید یا اگر می‌خواهید خطرهای احتمالی این بیماری را بدانید، با پزشک در این مورد که آیا واکسیناسیون HPV می‌تواند برای شما مناسب باشد یا خیر صحبت کنید.

آیا افرادی که واکسن HPV زده‌اند باید از کاندوم استفاده کنند؟

واکسیناسیون تنها راه ایمن و مؤثر در پیشگیری از آلودگی به این نوع ویروس و بیماری‌های وابسته به آن خواهد بود، اما واکسیناسیون HPV در برابر سایر عفونت‌های آمیزشی مثل کلامیدیا یا بیماری‌های آمیزشی‌ای که در طول رابطهٔ جنسی منتشر می‌شوند محافظتی ندارد. بنابراین، مهم است که برای ایمنی از بیماری‌های مقاربتی همچنان از کاندوم استفاده کنید.

از سوی دیگر، با توجه به این‌که واکسیناسیون تأثیری روی باروری زنان ندارد، برای پیشگیری از بارداری، رابطهٔ جنسی محافظت‌شده داشته باشید.