آلرژی غذایی در کودکان
آلرژی غذایی در کودکان یکی از مشکلات مربوط با تغذیهٔ کودک است که والدین باید در مورد آن اطلاعات دقیقی داشته باشند، چون با شناخت و آگاهی از آلرژی غذایی و عملکرد آن در بدن ممکن است بتوانید علائم اولیهٔ آن را بهتر تشخیص دهید و متوجه نکات مهمی شوید تا اگر کودکتان یک واکنش آلرژیک داشت، بدانید چه باید بکنید. در این مطلب میتوانید با همه چیز در مورد آلرژی غذایی کودکتان آشنا شوید.
آلرژی غذایی کودک
بیشتر اوقات چیزی که مشکوک به آلرژی غذایی در کودک است، اغلب و بعد از مدتی مشکل دیگری از آب درمیآید. برای مثال، کودکی که پس از خوردن غذاییی دلدرد دارد یا اسهال میگیرد، احتمالاً به آن آلرژی ندارد، بلکه فقط در هضم آن با مشکل مواجه است. اما با این وجود، آلرژی غذایی در هر سنی میتواند شروع شود. کودک مبتلا به آلرژی غذایی، در مقایسه با کودکی که آلرژی ندارد دو تا چهار برابر احتمال بیشتری برای ابتلا به دیگر آلرژیها و عارضههای مرتبط با آنها، مانند درماتیت یا التهاب پوست و عارضهٔ آسم دارد.
بسیاری از بچهها در طول دوران کودکی از آلرژی به شیر، تخم پرندگان و سویا خلاصی مییابند. آلرژی به گندم، بادامزمینی، آجیلهای درختی، ماهی و صدفداران یا سختپوستانی مثل میگو میتواند بیشتر از سایر آلرژیهای غذایی احتمال مادامالعمر بودن داشته باشد. همچنین کارشناسان تخمین میزنند که آلرژی غذایی ۴ تا ۸ درصد از کودکان را تحت تأثیر قرار میدهد که آمار آن رو به افزایش است.
اما آلرژی چگونه رخ میدهد؟ هنگامی که کودکان به یک مادهٔ غذایی حساس هستند، بدن آنها با آن غذا مانند یک مادهٔ مهاجم رفتار میکند و سیستم ایمنی بدن هم حملهای را ترتیب میدهد. گاهی اوقات بدن یک آنتیبادی به نام اﻳﻤﻮﻧﻮﮔﻠﻮﺑﻮﻟﻴﻦ؛ IgE، تولید میکند.
اﻳﻤﻮﻧﻮﮔﻠﻮﺑﻮﻟﻴﻦ پروتئینی است که میتواند مواد غذایی را شناسایی کند. اگر کودک شما دوباره آن غذا را بخورد، این آنتیبادی به سیستم ایمنی بدن او پیام میدهد تا موادی مانند هیستامین را برای مبارزه با مادهٔ مهاجم آزاد کند. این مواد نیز علائم آلرژی را که میتواند خفیف یا حاد باشد، ایجاد میکند.
علائم آلرژی غذایی در کودک
علائم معمولاً طی چند دقیقه تا دو ساعت پس از خوردن یک غذای خاص ظاهر میشوند. اما اگر کودکتان یک واکنش آلرژیک حاد داشته باشد، ممکن است زندگیاش در معرض تهدید قرار گیرد، پس بهتر است علائم آلرژی کودکان را بشناسید:
- کودک ممکن است شکایت کند که زبان یا دهانش جزجز میکند، خارش یا سوزش دارد یا فقط بگوید که دهانش یک جوری است.
- گوشهایش نیز ممکن است خارش داشته باشد یا شاید کهیر بزند یا در تنفس مشکل داشته باشد.
- مشکلات دستگاه گوارش مثل استفراغ یا اسهال مزمن یا ادامهدار نیز ممکن است.
- کودک میتواند دچار اگزما هم بشود. اگزما تکههای پوستی خشک و پوستهداری است که روی صورت، بازوها، تنه یا پاهای کودک ظاهر میشود.
همچنین بچهها میتوانند به یک غذا که قبلاً آن را بدون هیچ مشکلی خوردهاند هم واکنش نشان دهند. بنابراین، به عنوان مثال، کودکی که استعداد آلرژی به تخم پرندگان را به ارث برده، ممکن است در چند بار اولی که آن را میخورد واکنشی نداشته باشد اما در نهایت علائم آلرژی در او ظاهر خواهد شد. همچنین به یاد داشته باشید که ممکن است اولین باری که کودکتان در معرض یک مادهٔ آلرژیزا قرار گرفته است، زمانی بوده که آن ماده با چیز دیگری ترکیب شده است، مثلاً تخم پرندگان، شیر یا آجیل در یک شیرینی یا کیک ترکیب شده بودهاند.
همچنین نوع خاصی از آلرژی غذایی وجود دارد که بیشتر کودکان را مبتلا میکند. این آلرژی، سندرم انتروکولیت ناشی از پروتئین غذا؛ FPIES، نامیده میشود و منجر به واکنشهای گوارشی مانند اسهال و استفراغ فراوان و کمآبی بدن میشود. این نوع آلرژی غیرمعمول است، اما در صورت وجود میتواند بسیار جدی باشد. علائم شدید سندرم انتروکولیت ناشی از پروتئین غذا معمولاً حدود دو تا سه ساعت پس از اینکه کودک غذا را خورد ظاهر میشود، هرچند گاهی کودکان کوچکتر هم که به طور منظم آن غذا را میخورند، به عنوان مثال در شیر مادر یا شیر خشک، علائم حادی با شدت فزاینده را تجربه میکنند. شیر گاو یا سویا در شیر خشک و پروتئینهای موجود در شیر مادر، شایعترین عوامل سندرم انتروکولیت ناشی از پروتئین غذا در اولین ماههای زندگی کودک هستند.
هنگامی که کودک شروع به خوردن مواد غذایی کمکی میکند، برنج و جو دوسر از جمله شایعترین عوامل این سندرم هستند، هرچند هر نوع پروتئین غذایی میتواند آن را ایجاد کند. تشخیص سندرم انتروکولیت ناشی از پروتئین غذا میتواند دشوار باشد، چون هیچ تست آلرژی استانداردی برای آن وجود ندارد اما بیشتر کودکان مبتلا به این نوع آلرژی غذایی، در اوایل دوران کودکی از آن بهبود مییابند.
غذاهای آلرژیزا در کودک
امکان آلرژی به هر نوع غذایی وجود دارد، اما این هشت گروه غذایی مسئول ۹۰ درصد از آلرژیهای غذایی هستند:
- تخم پرندگان
- شیر
- بادامزمینی
- گندم
- سویا
- آجیلهای درختی مانند گردو، جوز برزیلی و بادام هندی
- ماهیها مانند ماهی تن، ماهی قزل آلا
- صدفداران یا سختپوستانی مثل شاهمیگو، میگو و خرچنگ
مراجعه به پزشک برای آلرژی غذایی
واکنشهای حاد آلرژیک را بههیچوجه نباید سرسری گرفت یا در مورد آن اهمال کرد. مجاری هوای کودک شما میتواند طی چند دقیقه از شروع واکنش بسته شود، بنابراین سعی نکنید برای مشورت با پزشک تماس بگیرید یا فرزندتان را به بخش اورژانس برسانید. شما به حضور یک تیم پزشکی در اسرع وقت نیاز دارید. بنابراین اگر پس از خوردن غذایی به نظر میرسد که فرزندتان در تنفسش مشکل دارد، صورت یا لبهایش ورم کرده، دچار استفراغ یا اسهال شده است، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.
همینطور وقتی فرزندتان یک بار واکنشی آلرژیک به یک غذا داشت، باید برای احتمال بروز مجدد آن آماده باشید. حتی اگر اولین مورد واکنش آلرژیک خفیف بوده، ممکن است مورد بعدی حاد باشد. پزشک فرزندتان میتواند برنامهای به شما ارائه دهد، که شامل دستورالعملهایی دربارهٔ نحوهٔ مدیریت یک واکنش آلرژیک است.
او همچنین ممکن است توصیه کند یک سرنگ خودکار اپینفرین را که امکان تزریق اورژانسی اپینفرین را فراهم میکند، همه جا همراه داشته باشید. پزشک میتواند نسخهٔ یکی از این آمپولها را بنویسد و روش استفاده از آن در هنگام واکنش آلرژیک را به شما نشان دهد. این ابزارها به طور خودکار دز مناسب اپینفرین برای متوقف کردن یک واکنش آلرژیک را به بدن تزریق میکند. در برخی موارد نیز اگر کودکتان بزرگ است و به خوبی حس مسئولیتپذیری و مراقبت از خودش را دارد، شاید بتواند آمپول اپینفرین یا آدرنالین در واقع یک قلم تزریقی با نام اپیپن (EpiPen) را همراه خودش داشته باشد. بهتر است با پزشک کودک خود در مورد این که آیا این گزینه برای کودک شما توصیه میشود یا خیر صحبت کنید. البته این قلم را ممکن است در ایران به راحتی پیدا نکنید.
همچنین اگر فرزندتان همیشه ظرف دو ساعت پس از خوردن غذای خاصی علائم آلرژی را بروز میدهد نیز با پزشک خود صحبت کنید. کودک شما ممکن است برای آزمایش به یک متخصص آسم و آلرژی اطفال ارجاع داده شود. متخصص آلرژی میتواند به شما بگوید که کدام غذا یا غذاها باعث ایجاد مشکل شدهاند و اینکه آیا علائم مشاهدهشده بخشی از واکنش سیستم ایمنی بدن یعنی آلرژی است یا نشان میدهد که کودک قادر به هضم یک غذا نیست، یعنی دچار عدم تحمل غذاست.
تفاوت عدم تحمل غذایی با آلرژی غذایی در کودک
بیشتر واکنشهای نامطلوب به مواد غذایی اغلب ماهیت آلرژی ندارند. شایعترین نوع این واکنشهای غذایی نامطلوب، عدم تحمل غذایی است و عدم تحمل غذایی ارتباطی به سیستم ایمنی بدن ندارد. اگر فرزندتان عدم تحمل غذایی دارد، میتواند به معنای این باشد که او در هضم یک غذای خاص مشکل دارد.
شما ممکن است متوجه شوید که او هر بار که یک غذای خاص را میخورد یا چیزی را مینوشد، گرفتار علائم گوارشی مانند گاز معده، نفخ شکم یا اسهال میشود. شایعترین نوع عدم تحمل غذایی، عدم تحمل لاکتوز است. افرادی که عدم تحمل لاکتوز دارند، آنزیمهای ضروری برای هضم قند موجود در شیر گاو و دیگر فرآوردههای لبنی را ندارند.
تشخیص آلرژی غذایی در کودک
در صورت مشاهدهٔ علائم آلرژی در کودک حتماً با پزشک کودک خود صحبت کنید. او ممکن است توصیه کند که برای شناسایی عامل اصلی و مشکلساز، غذاهای مصرفی کودک را در یک دفتر ثبت کنید یا اگر کودکتان هنوز کوچک است و با شیشهشیر تغذیه میشود، شاید پزشک لازم بداند که شیر خشک او را عوض کنید. پزشک همچنین ممکن است شما را به یک متخصص آسم و آلرژی یا متخصص گوارش اطفال ارجاع دهد.
متخصص آسم و آلرژی در مورد علائم کودکتان از شما سؤال خواهد کرد. او ممکن است یک آزمایش پوستی آلرژی یا یک آزمایش خون انجام دهد تا مشخص شود که آیا علائم ناشی از واکنش سیستم ایمنی بدن است یا خیر. اگر آزمایش پوست موجب ایجاد کهیر شود، یا آزمایش خون نشان دهد که کودک شما آنتیبادی آلرژی؛ IgE، به آن مادهٔ غذایی را دارد، این احتمال هست که او به آن غذای خاص آلرژی داشته باشد.
اگر نتیجهٔ آزمایشات منفی باشد، احتمال اینکه علائم کودک شما ناشی از آلرژی غذایی باشد کمتر است، هرچند هنوز احتمال عدم تحمل غذایی وجود دارد. در آن صورت شما ممکن است به یک متخصص گوارش و کبد ارجاع داده میشوید تا علت عدم تحمل را مشخص کند یا دیگر علل محتمل برای علائم کودک را بررسی کند.
پیشگیری از بروز آلرژی غذایی در کودک
این موضوع مهم ولی پاسخ به آن دشوار است. در گذشته، پزشکان پیشنهاد میکردند که معرفی برخی غذاهای خاص به کودکانی که به نظر میآید مستعد ابتلا به آلرژی هستند، به تأخیر انداخته شود، زیرا والدین آنها آلرژی دارند. اما سنتهای دیگر فرهنگها و پژوهشهای اخیر نشان میدهد که ممکن است این رویه، راهکار خوبی نباشد.
در حال حاضر بنا به اعلام یک آکادمی طب اطفال معتبر در دنیا، هیچ شواهد محکمی وجود ندارد که نشان دهد به تأخیر انداختن معرفی غذاهای آلرژیزا، کودکان را از ابتلا به آلرژی محافظت میکند و در واقع، تأخیر در معرفی غذاهای آلرژیزا ممکن است عملاً خطر ابتلا به آلرژیهای غذایی را افزایش دهد. اگر فکر میکنید فرزند شما احتمال ابتلا به آلرژی غذایی را دارد، لازم است ابتدا با پزشک خود در بارهٔ بهترین راهکار مواجهه با این مشکل مشورت کنید.
در حال حاضر کارشناسان توصیه میکنند که غذاهای جدید، از جمله غذاهای بالقوه آلرژیزا را در حوالی شش ماهگی و بعد از اینکه غذاهای معمولی دیگر مانند میوهها، سبزیجات و غلات را به کودک دادهاید، وارد برنامهٔ غذایی او کنید. غذاهای جدید، از جمله غذاهای بالقوه آلرژیزا را یکییکی و نه با هم به فرزندتان بدهید و معرفی کنید، تا اگر کودکتان واکنشی نشان داد بفهمید که واکنش دقیقاً به چه چیزی بوده است.
همچنین شیر گاو را تا زمانی که کودک ۱۲ ماهه نشده است، آن هم با تأیید پزشکش به او ندهید، اما سایر فرآوردههای لبنی مشکلی ندارند. شیردهی نیز ممکن است تا حدی از کودک در مقابل ابتلا به آلرژی محافظت کند، پس سعی کنید تغذیه با شیر مادر را هرچه بیشتر ادامه دهید، به ویژه اگر سابقهٔ خانوادگی آلرژی دارید.
درمان آلرژی غذایی کودک
پزشکان میگویند تعدادی روش نویدبخش در حال مطالعه است و در چند سال آینده احتمالاً درمانهای بهتری برای آلرژی غذایی در دسترس خواهد بود. با این حال، در حال حاضر هیچ دارویی وجود ندارد که از واکنشهای آلرژیک به مواد غذایی جلوگیری کند یا آلرژی را به طور قطعی درمان کند و آمپولهای آلرژیای که برای تب یونجه استفاده میشوند برای این آلرژیهای غذایی مؤثر نیستند. برخی نکاتی که میتوانند به شما برای کنترل آلرژی غذایی در کودک کمک کنند شامل موارد زیر است:
پرهیز کامل: راهحل ضروری برای پیشگیری از بروز واکنشهای آلرژیک، پرهیز کامل از آن مادهٔ غذایی است و پرهیز از یک غذای خاص، پیچیدهتر از چیزی است که به نظر میرسد. برخی مواد غذایی آلرژیزا ممکن است در غذاهای بعید و نامحتملی وجود داشته باشند و حتی مقدار اندکی از یک ماده میتواند برای ایجاد یک واکنش حاد کافی باشد. بیشتر افرادی که واکنش حاد آلرژیک داشتهاند، غذایی خوردهاند که فکر میکردهاند ایمن است و حاوی آن مادهٔ آلرژیزا نیست. پس توجه به این نکته لازم است.
توجه به ترکیبات غذاها: شما باید در خواندن برچسب مواد غذایی دقیق باشید، بدانید که باید از چه مواد غذایی و غذاهایی پرهیز کنید. تولیدکنندگان مواد غذایی طبق قانون ملزم هستند که ترکیبات مواد غذایی را روی برچسب محصولات خود درج کنند. همچنین در مورد مواد تشکیلدهندهٔ غذاهای رستوران و غذاهای خانهٔ دوستان و اطرافیانتان با دقت سؤال کنید.
مراجعه به متخصص تغذیه: اگر فرزند شما باید از خوردن بسیاری از مواد غذایی پرهیز کند، با پزشک او دربارهٔ مراجعه به یک متخصص تغذیه مشورت کنید تا مطمئن شوید مواد مغذی موجود در رژیم غذایی او کافی است و باعث مشکلی در رشد کودک نخواهد شد.
توجه به رژیم خودتان: پروتئینهایی که باعث آلرژی میشوند میتوانند از طریق شیر مادر به کودک منتقل شوند. بنابراین، اگر به کودکی مبتلا به یک آلرژی غذایی شیر میدهید، ممکن است مجبور باشید که خودتان هم خوردن آن غذای مشکلساز را کنار بگذارید.
تعویض شیر خشک: اگر شما کودکتان را که به نظر میرسد به شیر گاو آلرژی دارد با شیر خشک تغذیه میکنید، ممکن است لازم باشد که نوع شیر خشک او را تغییر دهید. برخی از کودکانی که به شیر گاو آلرژی دارند، به سویا نیز حساس هستند، بنابراین ضروری است که قبل از هر گونه تغییری، با پزشک کودک خود صحبت کنید.