گاز گرفتن در کودکان: چرا اتفاق می‌افتد و چه باید کرد
گاز گرفتن یکی از رفتارهایی است که بین بیشتر کودکان اتفاق می‌افتد و نشانهٔ بی‌ادب بودن یا غیرعادی بودن کودکان هم نیست. اما چرا این اتفاق می‌افتد و در مورد آن چه باید کرد؟ در این مطلب با راهکارهایی برای برخورد با گاز گرفتن کودک و روش‌های پیشگیری از آن آشنا شوید.
چرا بچه‌ها گاز می‌گیرند
شنیدن این مسئله که فرزند خردسال شما بچهٔ دیگری را گاز گرفته است یا احساس کردن دندان‌هایش در حال فرو رفتن در پوست خودتان می‌تواند تکان‌دهنده باشد. اما این رفتار اصلاً غیرمعمول و عجیب نیست.
بیشتر بچه‌ها تا وقتی به پیش‌دبستانی برسند، حداقل یک بار کسی را گاز گرفته‌اند و همچنین یک بار هم گاز گرفته شدهاند. بچه‌ها هرچه بزرگ‌تر می‌شوند و می‌توانند در مورد احساساتشان صحبت کنند، کمتر گاز می‌گیرند اما در این سن، گاز گرفتن در شرایطی که تعداد زیادی از بچه‌ها در کنار هم هستند هنوز شایع است.
به عنوان مثال، بچه‌ها ممکن است هنگامی که ترس، عصبانیت یا احساس درماندگی بر آنها غلبه می‌کند، دیگران را گاز بگیرند یا ممکن است گاز بگیرند چون کسی آنها را گاز گرفته است. بچه‌های خردسال هنگام دعوا اگر احساس کنند که گیر افتاده‌اند یا وقتی می‌ترسند که به آنها آسیب برسانند، غالباً گاز می‌گیرند.
کنار آمدن با یک تغییر اساسی مانند ورود نوازد جدید به خانواده یا عوض کردن خانه نیز می‌تواند ناراحتی عاطفی‌ای ایجاد کند که منجر به رفتار پرخاشگرانه می‌شود و گاهی اوقات بچه‌ها صرفاً برای محک زدن تأثیر گاز گرفتن، این کار را می‌کنند، زیرا آنها هیجان‌زده یا بیش از حد تحریک شدهاند یا گاز گرفتن آنها روش غلطی برای ابراز عشق است.
با این وجود، دانستن اینکه گاز گرفتن در بچه‌ها شایع است، این واقعیت را که کودک خردسال شما کودک دیگری را گاز گرفته یا خودش گاز گرفته شده است آسان‌تر نمی‌کند. ممکن است نه تنها از فهمیدن اینکه فرزند شما دیگران را گاز گرفته است ناراحت باشید، بلکه ممکن است والدین دیگر نیز در مورد این حادثه خشمگین باشند. ممکن است از فرزند شما دیگر در مهدکودک یا گروه بازی بچه‌ها استقبال نشود.
مهم‌ترین چیزی که باید در نظر داشته باشید این است که بچه‌ها نمی‌خواهند به دیگران حمله کنند. آنها کاملاً ترجیح می‌دهند که به جایش بازی کنند، محیط را کندوکاو کنند و از مصاحبت دوستانشان لذت ببرند. فهمیدن علت پشت گاز گرفتن است اولین قدم برای واداشتن فرزندتان به توقف این کار است. یک نکتهٔ اساسی این است که به آنچه فرزندتان تجربه می‌کند فکر کنید، هدف شما فقط متوقف کردن این رفتار نیست، بلکه کمک به رشد فرزندتان است.
چه کار باید بکنید وقتی کودک شما گاز می‌گیرد
وقتی کودکتان یک کودک دیگر را گاز می‌گیرد چه کار کنید و چطور به هر دو کودک در چنین موقعیتی کمک کنید:
خونسردی خود را حفظ کنید: آرام باشید، مرزهایی تعیین کنید و سرزنش یا تنبیه نکنید. به زبان ساده و سرراست به فرزند خود بگویید که گاز گرفتن درد دارد و او مجاز به انجام آن نیست. اگرچه ممکن است وسوسه شوید که جدی بودن این رفتار را خوب به فرزندتان بفهمانید، اما مجازات شدید، مانند ضربه زدن به باسن بچه یا گاز گرفتن متقابل او، در واقع ممکن است باعث شود که احتمال انجام دوباره‌ٔ این کار توسط او بیشتر شود. کارشناسان گمان می‌کنند که چنین مجازاتی باعث عصبانیت و رنجشی در کودک می‌شود که به مرور زمان می‌تواند به «برون‌ریزی» حتی بیشتری منجر شود.
به هر دو کودک کمک کنید: اطمینان حاصل کنید که هر دو کودک در امان هستند. ابتدا بچه‌ها را از هم جدا کنید و مطمئن شوید که از دسترس گاز گرفتن یکدیگر دورند. هم بچه‌ای که گاز گرفته شده است و هم بچهٔ مهاجم به کمک شما نیاز دارند. ابتدا باید آسیب واردشده را بررسی کنید و در صورت لزوم علاوه بر مهر و محبت فراوان، برای آن مراقبت پزشکی بگیرید.
کودک مهاجم را نادیده نگیرید: کودکی که گاز گرفته، ممکن است طوری رفتار کند که انگار هیچ اهمیتی به کار نادرستش نمی‌دهد یا اینکه انگار اصلاً خبر ندارد که چقدر درد به دیگری تحمیل کرده است؛ در واقع، هیچ‌‌کس به اندازهٔ کودکی که همین حالا به کسی صدمه زده است خونسرد به نظر نمی‌رسد. اما احتمال و واقعیت بیشتر این هست که او اتفاقاً می‌داند چه کاری انجام داده است. مهربان بودن نسبت به او کمکش می‌کند تا برای بیان احساسات خود احساس راحتی کند؛ هم احساسش در مورد گاز گرفتن و هم در مورد اینکه در وهله‌ٔ اول چه چیزی او را کلافه یا پریشان کرد.
به کودکتان حس امنیت بدهید: بچهٔ خود را تشویق کنید وقتی ناراحت است نزد شما بیاید. شما ممکن است وقتی فرزندتان اوقات خیلی سختی دارد، مثلاً در مهدکودک یا پیش‌دبستانی نتوانید کنارش باشید اما او باید یاد بگیرد که می‌تواند از شما یا یک فرد بزرگسال دیگر کمک بخواهد. پیشنهاد کنید که وقتی مشکلی برایش پیش آمده است نزد شما بیاید و وقتی این کار را می‌کند توجه کامل خود را به او بدهید. صمیمیت او را با خودتان وقتی در کنار هم هستید به عنوان نوعی بیمه در برابر رفتارهای پرخاشگرانهٔ احتمالی وقتی کنارش نیستید تلقی کنید.
درباره‌ٔ این اتفاق صحبت کنید: وقتی هر دوی شما آرام شدید، لحظه‌ای آرام را انتخاب کنید و از کودکتان بپرسید: «چطور می‌تونی به یه نفر بفهمونی عصبانی هستی بدون اینکه بهش صدمه بزنی؟» یا «وقتی از رفتاری که بچه‌های دیگه باهات دارن خوشت نمیاد، چطوری می‌تونی از یه بزرگسال کمک بخوای؟» به حرف‌هایش گوش دهید و احساساتش را به او معرفی کنید تا بتواند حرف بزند و خودش و رفتارش را بیشتر بشناسد.
از بازی کمک بگیرید: برای حل و فصل این موقعیت‌ها از بازی نقش‌آفرینی کمک بگیرید. به عنوان مثال بگویید: «الان مثلاً تو دوستت یارین باش و عروسک من رو از دست من بگیر!» در این نقش بازی کردن‌ها او ممکن است جملات و پیام‌هایی را یاد بگیرد که بعداً بتواند استفاده کند. مثلاً یاد بگیرد بگوید: «نه! من از این کار خوشم نمیاد!» بسیاری از بچه‌های خردسال یک بار گاز می‌گیرند، بعد برای ترک آن کمک می‌گیرند و دیگر هم این کار را انجام نمی‌دهند.
برای جلوگیری از گاز گرفتن کودکان چه کنید
برای پیشگیری از گاز گرفتن کودکان چه کارهایی می‌توانید انجام بدهید. اولین راه این است که دلیل گاز گرفتن را بیابید. راهنمایی‌های زیر در کشف این علت و پیشگیری از گاز گرفتن به شما کمک می‌کند:
وقت بگذارید و فکر کنید: در مورد اینکه فرزندتان چه موقع و چرا گاز می‌گیرد فکر کنید. آیا در گروه بازی و زمانی است که کودک دیگری اسباب‌بازی‌ای را که او می‌خواهد با آن بازی کند، از دستش می‌قاپد؟ وقتی که بچه‌های دیگر دورش ازدحام کرده‌اند؟ آیا وقتی به نوزاد جدیدتان شیر می‌دهید، سعی می‌کند شما را گاز بگیرد؟ پس اول موقعیت و علت را پیدا کنید و سرنخ‌هایی درباره‌ٔ آنچه او را عصبانی می‌کند داشته باشید. پس از مدتی، شما احتمالاً قادر خواهید بود پیش‌بینی کنید که کودکتان چه موقع احتمال حمله خواهد داشت تا آمادهٔ مداخله باشید.
از مربی و معلم کودک کمک بگیرید: با مربی یا معلم فرزندتان صحبت و سعی کنید درباره‌ٔ محیط مهد یا کلاس کودک خود اطلاعات بیشتری کسب کنید. آیا معلم برای مداخله در رفتار پرخاشگرانهٔ کودک، حالا چه گاز گرفتن باشد، مشت زدن یا تمسخر مداوم، تلاش می‌کند؟ شما باید مطمئن شوید که کودک خود را در وسط یک محیط بزن‌بزن آزاد که در آن بچه‌ها باید از خود دفاع کنند، رها نمی‌کنید. اگر متقاعد شدید که معلم وضعیت را تحت کنترل دارد، از او بپرسید که با گاز گرفتن چگونه برخورد می‌کند؟ مربی‌های آگاه معمولاً برای مقابله با مشکلات رفتاری متداول، روش‌های ابداعی خودشان را دارند. این همچنین فرصتی است تا مطمئن شوید که واکنش‌های او به گاز گرفتن ضررش بیشتر از نفعش نباشد.
کودک خود را با دقت تماشا کنید: علائم هشداردهنده، مانند گریه کردن، فریاد زدن، پا کوبیدن و جهش به جلو، اغلب پیش‌درآمد گاز گرفتن اتفاق هستند. اگر فرزندتان قبلاً گاز گرفته است، او را زیر نظر بگیرید و قبل از انجام دوباره‌ٔ این کار مداخله کنید.
مسیر توجه فرزندتان را تغییر دهید: اگر احساسات فرزندتان در حال طغیان است و نگرانید که او آمادهٔ گاز گرفتن دوستش است، توجه او را به سمت فعالیت متفاوتی مانند رقصیدن، نقاشی یا یک بازی هدایت کنید.
قبل از اینکه دوباره گاز بگیرد، جلویش را بگیرید: اگر به نظر می‌رسد کودکتان آماده می‌شود که دوباره گاز بگیرد، زود به سکتش بروید و با آرامش جلوی گاز گرفتن او را بگیرید. می‌توانید چیزی مثل این بگویید: «من نمی‌تونم بذارم به دوستت صدمه بزنی»، یا «فکر نکنم بذارم اون دندون‌ها به من نزدیک‌تر بشن.» و در این حین به آرامی اما قاطعانه پیشانی او را چند سانت دور از شانه‌ٔ خود نگه دارید یا دستتان را با ملایمت جلوی دهان او کاسه کنید.
کودک را از موقعیت دور کنید: اگر فرزندتان به هر حال شما را گاز می‌گیرد یا سعی می‌کند کودک دیگری را گاز بگیرد، احتمالاً فکر خوبی است که او را از آن موقعیت دور کنید یا فعلاً جلسهٔ بازی را تمام کنید.
نسبت به فرزندتان بامحبت بمانید: مهربان بودن وقتی می‌خواهید از گاز گرفتن او جلوگیری کنید ممکن است سخت باشد، چون شاید خودتان عصبانی یا برآشفته باشید یا میل خیلی شدیدی به فریاد زدن بر سر او یا متوقف کردنش با اعمال زور احساس کنید. اما اگر وقتی سعی می‌کنید او را مهار کنید بتوانید به یاد بیاورید که چقدر دوستش دارید، ممکن است در کنار شما آن‌قدر احساس امنیت کند که احساس ناراحتی یا عصبانیت خود را به شما ابراز کند. این واقعاً به شما کمک می‌کند خود جای فرزندتان بگذارید و به یاد داشته باشید او در هر لحظه تمام تلاشش را می‌کند. شاید مجبور شوید چند بار به این شکل مداخله کنید تا او بالاخره بتواند جلوی گاز گرفتن خود را بگیرد.
گاز گرفتن را تشریح و تفسیر کنید: درباره‌ٔ گاز گرفتن صحبت کنید، اما موعظه نکنید یا یک بازی ساده انجام دهید. از فرزندتان بخواهید غذاهایی را که دوست دارد گاز بزند، به شما بگوید. یا اسم اشیای روزمره مثل کاپ‌کیک، میز، سگ و موز را نام ببرید و از او بپرسید که گاز زدن کدامشان اشکالی ندارد. می‌توانید به تدریج چیزهای خنده‌داری مثل ماشین، جاروبرقی و کفش بابا را هم نام ببرید و هر دو به آن بخندید.
چیزی برای گاز گرفتن به او بدهید: اگر کودکتان فقط باید دندان‌های خود را در چیزی فرو ببرد، یک سیب کوچک جایگزین خوب و رضایت‌بخشی خواهد بود!
از روش تقویت مثبت استفاده کنید: بیشتر بچه‌ها در این سن معمولاً با بچه‌های دیگر همکاری می‌کنند و به طور فزاینده‌ای به ایجاد دوستی‌های جدید علاقه‌مند هستند. گاز گرفتن معمولاً در حدود سه سالگی، یعنی هنگامی که زبان و مهارت‌های اجتماعی کودک بیشتر رشد می‌کند، کاهش می‌یابد. بچه‌ها در این سن می‌توانند احساسات خود را بیان کنند، چیزهایشان را با دیگران به اشتراک بگذارند و دیدگاه و احساس کودک دیگر را درک کنند. با ستایش از آن نوع رفتار خوبی که به او کمک می‌کند دوستان جدیدی پیدا کند و آنها را حفظ کند، از هوش هیجانی در حال رشد فرزندتان استفاده کنید.
با او به قرارهای بازی بروید: شاید لازم باشد تا زمانی که مشکل گاز گرفتن فرزندتان حل می‌شود، در قرارهای بازی همراه فرزند خود باشید یا حداقل از قبل به والدین دیگر هشدار بدهید و به آنها بگویید که چه تدابیری در مورد فرزند شما بهتر جواب می‌دهد. اگر فکر می‌کنید که آنها قادر نخواهند بود اوضاع را به شکلی آرام و مهرآمیز مدیریت کنند، احتمالاً بهتر است زمان قرار بازی را تغییر دهید تا خودتان بتوانید آنجا حاضر باشید.
هرگز برای مقابله به مثل فرزند خود را گاز نگیرید: برخی والدین فکر می‌کنند که این کارتاکتیک باعث می‌شود تا این نکته که گاز گرفتن دردناک است به کودک فهمانده شود. اما کاری که این روش می‌کند در واقع این است که به فرزندتان راه غلطی برای مقابله با پرخاشگری نشان می‌دهد، یعنی دست زدن به تهاجمی شدن متقابل. حتی «گازهای محبت‌آمیز» از طرف والدین نیز می‌تواند در عادت گاز گرفتن کودک نقش داشته باشند، بنابراین هرگز کودک خود را حتی به عنوان شوخی گاز نگیرید.
