وضعیت بریچ در بارداری چیست؟
در ماه آخر بارداری، زمانی که دیگر فضای خالی زیادی در رحم وجود ندارد، جنین برای اینکه فضای کمتری را اشغال کند به سمت پایین رحم میچرخد، به شکلی که سرش به سمت پایین قرار میگیرد که وضعیتی عادی برای زایمان است. در برخی از موارد، وضعیت قرارگیری جنین به شکلی است که هنگام زایمان با پا خارج میشود. به این شکل قرارگیری، وضعیت بریچ (Breech) یا وارونه گفته میشود. در این مطلب با وضعیت بریچ در بارداری، انواع موقعیتهای بریچ و مشکلات و پیامدهای این نوع بارداری و زایمان بریچ آشنا خواهید شد.
بارداری بریچ چیست؟
اکثر نوزادان در حدود هفتههای ۳۶ و ۳۷ بارداری و پس از آن در موعد تولد به شکلی در رحم قرار دارند که سرشان به سمت پایین یعنی لگن مادر قرار میگیرد و آماده خارج شدن با موقعیت سربه پایین میشوند. این موقعیت که اصطلاحاً «نمایش سفالیک» نام دارد رایجترین و در عین حال ایمنترین وضعیت برای زایمان و تولد نوزاد است. اما در موارد معدودی ممکن است چرخش جنین در وضعیت سفالیک در زمان مناسب اتفاق نیفتد و کودک هنگام زایمان به شکلی قرار بگیرد که پاهای او به سمت پایین باشد. این وضعیت که بریچ یا وارونه نامیده میشود یکی از انواع بارداری است که میتواند مشکلاتی را هنگام زایمان ایجاد کند.
انواع مختلف بریچ جنین
وضعیتهای مختلفی برای قرارگیری جنین در رحم مادر وجود دارد. همانطور که پیش از این اشاره شد، حالت مطلوب قرارگیری جنین در رحم مادر به این شکل است که سر کودک به سمت پایین، صورتش به سمت پشت شما و چانه او روی سینهاش قرار داشته باشد. وضعیت بریچ حالتهای مختلفی دارد که شامل موارد زیر است:
بریچ فرانک (Frank breech)
بریچ فرانک رایجترین نوع وضعیت بریچ است، به خصوص زمانی که نوزاد در ترم کامل یعنی پس از 9 ماه متولد میشود. در این حالت، کودک در وضعیتی است که ابتدا با باسن خارج خواهد شد. پاهای او در امتداد بدن و قسمت تحتانی پاها و زیر مچ به سمت سر او است.
بریچ کامل (Complete breech)
بریچ کامل وضعیتی است که در آن هر دو زانوی کودک خم شده و پاها و باسن نوزاد به مجرای زایمان نزدیکتر است. در این حالت، کودک در وضعیتی است که با باسن در وضعیت نشسته خارج خواهد شد و پاها در شکم کودک جمع شده است. بریچ کامل 5 تا 10 درصد از بارداریها با وضعیت بریچ را تشکیل میدهد.
بریچ ناقص (Footling breech)
در بریچ ناقص که با نام «بریچ ناکامل» یا «بریچ فوتلینگ» یا پا هم شناخته می شود، یک یا هر دو پاهای نوزاد به سمت پایین به نحوی قرار گرفتهاند که ابتدا پای نوزاد وارد کانال زایمان شده و از واژن مادر خارج میشود. این نوع از بریچ جنین در زایمانهای نوزادان زودرس یا نوزادانی که قبل از موعد مقرر متولد میشوند، بیشتر دیده میشود.
بریچ عرضی (Transverse)
در این مورد از بریچ، کودک بهجای حالت عمودی، در عرض رحم به صورت افقی قرار میگیرد. در این موقعیت سر جنین در یک طرف بدن مادر و پاها در طرف دیگر قرار دارند. در این وضعیت، ابتدا شانه وارد کانال زایمان میشود.
وضعیتهای نادر دیگری نیز وجود دارد که در آن ممکن است کودک به پهلو قرار بگیرد و با آرنج یا پشت خارج شود. با شروع سه ماهه سوم بارداری ممکن است پزشک از طریق لمس شکم مادر تشخیص دهد که کودک در چه وضعیتی قرار گرفته است و مکان قرارگیری سر، پشت و باسن او را شناسایی کند. حدود یک چهارم کودکان در این زمان در حالت بریچ یا وارونه قرار دارند، اما اکثر آنها معمولاً در طول دو ماه بعدی خودبهخود میچرخند و در وضعیت سفالیک قرار میگیرند، بهصورتیکه سر آنها به سمت پایین خواهد بود.
علت وضعیت بریچ جنین در بارداری
علت دقیق وضعیت بریچ جنین مشخص نیست و در بیشتر موارد اینطور به نظر میرسد که پدیدهای کاملاً اتفاقی است و خوشبختانه بیشتر نوزادانی که در وضعیت بریچ قرار دارند، به هنگام تولد کاملاً سالم هستند. برخی از شرایطی که ممکن است احتمال وضعیت بریچ را افزایش دهد عبارتاند از:
- بارداری چندقلویی (دوقلو یا بیشتر). این نوع بارداری باعث میشود که قرار گرفتن همۀ نوزادان در موقعیت مناسب، دشوارتر باشد.
- حجم خیلی زیاد یا خیلی کم مایع آمنیوتیک
- شکل رحم طبیعی نیست یا دارای رشد غیرطبیعی مانند فیبروم است. در بیشتر اوقات، رحم شبیه به یک گلابی وارونه است. اگر شکل رحم متفاوت باشد، ممکن است فضای کافی برای قرارگیری مناسب نوزادی با رشد کامل وجود نداشته باشد.
- جفت سرراهی. حالتی که جفت تمام یا بخشی از دهانه رحم را پوشانده است.
- نوزاد زودرس. این بدان معناست که سن جنین کمتر از 37 هفته است و ممکن است تا قبل از آن به موقعیت سر به پایین برنگشته باشد.
- نقص مادرزادی که باعث شود سر جنین به پایین نچرخد.
- داشتن سابقۀ بارداری
- سابقۀ داشتن وضعیت بریچ در گذشته
- کوتاهی بند ناف
- مادر در حالت بریچ به دنیا آمده است، یا خواهر یا مادر او در حالت بریچ به دنیا آمدهاند.
- بالا بودن سن مادر (به ویژه سنین 45 سال و بالاتر).
- وزن کم نوزاد به وقت زایمان
- جنسیت دختر
تشخیص بریچ در بارداری
تشخیص اینکه جنین در وضعیت بریچ است یا خیر دشوار نیست، به خصوص اگر سابقه چنین بارداری را داشته باشید. محلی که متوجه لگد و احساس قرارگیری سر کودک میشوید، راهنمایی است که از طریق آن میتوان به بریچ بودن یا نبودن کودک پی برد. بنابراین به هنگام معاینات منظم بارداری حتماً به پزشک خود بگویید که حرکت جنین را در کدام قسمت شکم احساس میکنید.
پزشک ممکن است بتواند به کمک معاینه و لمس شکم و قرار دادن دست خود در مکانهای خاصی از شکم مادر، تشخیص دهد که نوزاد به کدام سمت قرار دارد. با تشخیص اینکه سر، پشت و باسن کودک کجاست، معمولاً میتوان متوجه شد که وضعیت قرار گرفتن نوزاد به هنگام تولد چگونه خواهد بود. پزشک همچنین ممکن است با کمک گرفتن از آزمایشات تصویربرداری مثل سونوگرافی برای تأیید وضعیت چرخش جنین استفاده کند.
تأثیر وضعیت بریچ بر بارداری
بارداری معمولاً تحت تأثیر وضعیت بریچ قرار نمیگیرد و تنها ممکن است حرکات جنین در این وضعیت کمی متفاوتتر احساس شود. بطوری که لگدهای جنین در قسمت تحتانی شکم و سر کودک به شکل یک توده سفت در نزدیکی دندههای مادر احساس میشود. خوشبختانه اکثر نوزادان بریچ سالم به دنیا میآیند، هرچند خطر ابتلا به برخی نقایص مادرزادی کمی افزایش مییابد. همچنین لازم است که در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر در دوران بارداری با پزشک خود تماس بگیرید:
- دلپیچه یا انقباضات شکمی شدید
- خونریزی واژینال
تأثیر وضعیت بریچ جنین بر زایمان
اگر نوزاد بعد از هفته 36 بارداری در حالت بریچ قرار گیرد، احتمالاً برنامه زایمان تغییر خواهد کرد. در چنین حالتی، پزشک ممکن است، چرخاندن جنین در رحم، به گونهای که سر در وضعیت رو به پایین قرار بگیرد را مد نظر قرار دهد. برنامه ریزی برای زایمان واژینال یا سزارین نیز از جمله مواردی است که پیش از موعد زایمان، مورد بررسی پزشک قرار میگیرد.
معمولاً به دلیل ریسک آسیبدیدگی و پیامدهای چنین وضعیتی، زایمان بریچ از راه واژینال ایمن نیست. در بیشتر موارد، زایمان سزارین برنامهریزی شده ایمنترین و کمخطرترین راه برای زایمان این نوزادان است. در برخی موارد، این امکان وجود دارد که نوزاد داخل رحم به حالت سر به پایین چرخانده شود. در این صورت، کودک شما با سر به دنیا میآید. به طور کلی نظر پزشکان در مورد زایمان واژینال نوزادان بریچ متفاوت است. با پزشک خود در مورد خطرات و مزایای انواع مختلف زایمان برای نوزاد بریچ صحبت کنید.
نشانههای وضعحمل در زایمان بریچ
داشتن نوزاد بریچ تفاوتی در برخی از اولین علائم وضعحمل یا نشانه های آغاز زایمان مانند انقباضات شکمی یا پارگی غشاها مثل پارگی کیسه آب ایجاد نمیکند. در بیشتر موارد، پزشک سزارین برنامهریزی شده را توصیه میکند. اگر زایمان شما برنامهریزی شده باشد، ممکن است علائم وضعحمل را نداشته باشید بدین معنی که ممکن است سزارین قبل از شروع علائم انجام شود. اگر نزدیک به زمان وضعحمل هستید و برای زایمان به بیمارستان میروید، پزشک بریچ بودن وضعیت جنین را برای آخرین بار چک میکند. او ممکن است زایمان طبیعی را امتحان کند، اما به احتمال زیاد جانب احتیاط را نگه میدارد و سزارین را انجام میدهد.
روشهای زایمان در صورت نچرخیدن کودک
انتخاب نوع زایمان در بیشتر موارد بستگی به شرایط مادر و جنین دارد. اگر چه در بیشتر موارد، سزارین امنترین راه برای به دنیا آوردن نوزاد بریچ است، با این حال، برخی از پزشکان ممکن است به دلیل تجربه زیاد در زایمان نوزادان بریچ پس از بررسی های لازم و در نظر گرفتن احتمال عوارض موافق زایمان به روش طبیعی باشند. در مورد ترجیحات خود، مزایا و ریسکهای هر روش زایمان طبیعی یا سزارین از قبل با پزشک خود صحبت کنید. در ادامه به مزایا و معایب هر روش میپردازیم:
زایمان به روش سزارین
اکثر کودکانی که در وضعیت بریچ باقی میمانند با عمل سزارین به دنیا میآیند. در ایالات متحده نیز بیشتر نوزادان بریچ با این روش متولد میشوند. تحقیقات نشان داده است که زایمان سزارین برنامهریزی شده برای نوزادانی که در وضعیت بریچ قرار دارند، روش ایمنی محسوب میشود. درصورتیکه پزشک تشخیص دهد، باید برای سزارین برنامهریزی کنید که معمولاً موعد آن زودتر از هفتۀ ۳۹ نخواهد بود. همچنین شاید پزشک پیش از شروع سزارین برای اطمینان از تغییر نکردن وضعیت قرارگیری کودک، دوباره معاینۀ واژن یا سونوگرافی انجام دهد.
وقتی برای زایمان سزارین برنامهریزی کردهاید، ممکن است پیش از موعد عمل سزارین، زایمان شما آغاز یا کیسۀ آب پاره شود. در این صورت با پزشک تماس بگیرید و مستقیم به بیمارستان بروید. در شرایط نادر، اگر احتمال عوارض زایمان واژینال پایین باشد و پزشک هم تجربه زیادی در زایمان طبیعی نوزادان بریچ داشته باشد، احتمال دارد که نخست زایمان به شیوه طبیعی را داشته باشید و چنانچه زایمان خوب پیش نرفت بلافاصله برای سزارین آماده شوید. این شیوه «امتحان زایمان طبیعی» یا سزارین اورژانس با شروع روند زایمان طبیعی نامیده میشود.
زایمان به روش طبیعی
اگر فرایند وضعحمل شما آنقدر سریع باشد که در آستانه زایمان به بیمارستان برسید، ممکن است زایمان بریچ طبیعی داشته باشید. یک سناریو دیگر این است که دوقلو باردار باشید و کودک اول در وضعیت مناسب و دیگری در وضعیت بریچ قرار داشته باشد. در چنین حالتی پزشک ممکن است زایمان طبیعی را برای فرزند اول توصیه کند. وقتی یک نوزاد در وضعیت سر به پایین به دنیا بیاید، برای نوزاد بریچ جا باز میشود.
عوارض زایمان بریچ به روش طبیعی
برخی از نوزادان بریچ را میتوان به شکل سالم از مسیر واژن به دنیا آورد. با این حال، زایمان به شیوه طبیعی برای نوزاد با وضعیت بریچ میتواند با خطراتی همراه باشد که این خطرات عبارتاند از:
- آسیب به پاها یا بازوهای کودک، مثلاً در رفتگی یا شکستگی استخوانها
- مشکلات بند ناف. این مورد میتواند باعث کاهش اکسیژن رسانی به نوزاد شود و در نتیجه به آسیب عصبی یا مغزی منجر شود.
- پیچیدن بند ناف به دور گردن یا بازوها
بزرگترین خطر زایمان بریچ زمانی است که بدن نوزاد خارج شود، اما سر او در دهانۀ رحم گیر بیفتد.
چرخاندن جنین بریچ
کودکانی که در زمان تولد هنوز در وضعیت بریچ قرار دارند، بعید است که دیگر خودشان بچرخند و در وضعیت درست قرار بگیرند، بنابراین اگر در هفته ۳۷ بارداری هنوز کودک شما در وضعیت بریچ است، پزشک ممکن است با توجه به شرایط شما کارهایی را برای کمک کردن به چرخش کودک و قرارگیری او در وضعیت سفالیک انجام دهد. یکی از این روشها چرخش سفالیک خارجی یا ECV نامیده میشود.
در این روش پزشک سعی میکند با استفاده از فشار آوردن بر شکم مادر و هدایت جنین با دست، کودک را در موقعیت مناسب قرار دهد و کمک کند تا سرش به سمت پایین و در وضعیت درستش قرار گیرد. علاوه بر روش چرخش جنین بریچ به روش سفالیک خارجی، برخی اقدامات طبیعی هستند که به اصلاح موقعیت قرارگیری جنین کمک میکنند. نیروی جاذبه و انجام برخی تمرینات بدنی، تغییر در وضعیت خوابیدن، تحریک حرکات جنین به شیوههای سنتی یا کمک گرفتن از طب مکمل، کایروپراکتیک، موسیقی و هیپنوتیزم از این راهکارها محسوب میشوند.
چرخاندن نوزاد بریچ چه خطراتی دارد؟
استفاده از روشهای نامبرده برای چرخش جنین بریچ کاملاً بدون خطر نیست و برای برخی از زنان باردار ممکن است کمی آزاردهنده باشد. شما باید در مورد مزایا و معایب روشهای چرخش جنین با پزشک صحبت کنید. اگرچه مشکلات احتمالی در سفالیک خارجی خیلی شایع نیست، اما در برخی موارد ممکن است خیلی خطرناک باشد و به این خاطر برخی از پزشکان با انجام این روش موافق نیستند.
سفالیک خارجی در موارد معدودی ممکن است موجب جدا شدن جفت از رحم شود که در نتیجۀ آن کودک شما باید به سرعت از طریق سزارین خارج شود. همچنین این روش ممکن است موجب کاهش ضربان قلب کودک شما شود، البته درصورتیکه این اتفاق بیفتد و خودبهخود و به سرعت برطرف نشود، شما نیازمند زایمان فوری و یا اصطلاحاً سزارین اورژانسی هستید. خطر خونریزی، امکان برگشت دوباره جنین به حالت بریچ نیز از دیگر عوارض این اقدام است.
لازم به ذکر است که هیچ شواهدی مبنی بر اینکه این روشها جواب میدهند یا اینکه همه آنها بیخطر هستند، وجود ندارد. قبل از امتحان آنها خصوصاً قبل از بکارگیری روشهای طبیعی که پیشتر اشاره شد با پزشک خود مشورت کنید و به هیچ وجه تجربه گذشتگان و روشهای سنتی را جایگزین توصیههای پزشکتان نکنید. چه بسا پیروی از این روش ها بدون مشورت پزشک تهدیدی برای سلامت مادر و کودک است.
چه سؤالاتی باید از پزشکم بپرسم؟
فهمیدن اینکه جنین در وضعیت بریچ است، میتواند باعث نگرانی شما در مورد زایمان شود. اینکه سؤالات زیادی داشته باشید، کاملاً طبیعی است. تعدادی از سؤالاتی که باید از پزشک بپرسید میتواند شامل موارد زیر باشد:
- چگونه میتوانم بفهمم که کودک در وضعیت بریچ است؟
- مزایا و ریسکهای چرخاندن جنین بریچ چیست؟
- اگرجنین در وضعیت بریچ باقی بماند، چه گزینههایی برای زایمان وجود دارد؟
- اگر نوزاد بریچ به دنیا بیاید، چه خطراتی برای من و نوزادم دارد؟
به طور خلاصه، وضعیت بریچ جنین که حدود 3 تا 4 درصد از تمام بارداریهای فولترم را تشکیل میدهد، موقعیتی است که سر جنین به سمت سینه مادر و باسن او نزدیک به کانال زایمان است یا وضعیت قرار گیری جنین در رحم به گونهای است که جنین با پاها یا باسن از واژن خارج میشود. قرار داشتن در وضعیت بریچ در اوایل بارداری پدیدهای کاملاً رایج است، اما همانطور که گفته شد، در اکثر مواقع جنین تا هفتۀ 36 بارداری تغییر موقعیت داده و در وضعیت سر به پایین به سمت لگن مادر قرار میگیرد.
هنگامی که جنین در وضعیت بریچ قرار گرفته است، زایمان طبیعی میتواند پیچیده و خطرناک باشد. بنابراین در بیشتر موارد، پزشکان زایمان به روش سزارین را توصیه میکنند. لازم به یادآوری است قبل از هرگونه تصمیم و اقدامی برای انتخاب نوع زایمان و تغییر موقعیت جنین باید با پزشکتان مشورت کنید.
با نصب اپلیکیشن مادرشو میتوانید جواب تمام سؤالهایتان را پیدا کنید. از قبل از بارداری تا پس از زایمان با شما هستیم و هر هفته اطلاعات متناسب با وضعیت شما را برایتان ارسال میکنیم.
سوالات متداول
تقریباً همه نوزادان در مقطعی از زمان بریچ هستند. با پیشرفت بارداری، کودک به طور طبیعی به حالت سر به پایین حرکت میکند. این چرخش احتمالاً بین 32 تا 36 هفتگی اتفاق میافتد. پزشک شکم شما را لمس میکند و تعیین میکند که کودک کجا قرار گرفته است. این کار در اکثر ویزیتهای سهماهۀ سوم انجام میشود.
تشخیص وضعیت بریچ جنین دشوار نیست. پزشک با معاینه کردن و لمس کردن شکم مادر و درخواست انجام سونوگرافی بریچ بودن نوزاد را تأیید میکند.
بیشتر نوزادان قبل از رسیدن به ترم کامل (37 هفته) به حالت سر به پایین درمیآیند. اگر نوزاد شما در هفته 37 هنوز در وضعیت بریچ قرار دارد، پزشک ممکن است روش هایی برای چرخش جنین بسته به شرایط مادر توصیه کند.
هیچ کاری وجود ندارد که بتوانید انجام دهید تا از قرارگیری نوزاد خود در حالت بریچ جلوگیری کنید. اگر کودک شما در وضعیت بریچ قرار دارد، به این دلیل نیست که شما کار اشتباهی انجام دادهاید یا مراقبت کافی نداشته اید.
وجود نقایص مادرزادی در نوزادان بریچ اندکی شایعتر است. ممکن است این نقایص دلیل نچرخیدن کودک به حالت سر به پایین باشد.
