راهکارهای ساده برای بهبود کیفیت خواب نوزادان
یک نوزاد چه زمانی باید بخوابد؟ آیا خواب نوزاد هم مثل ما ساعت مشخصی دارد؟ خوابیدن در بین نوزادان به حدی متفاوت و گیج‌کننده است که بسیاری از والدین را سردرگم می‌کند. خواب این دوست‌داشتنی‌های کوچک در برخی از مواقع به اندازه‌ای سخت و زمان‌بر می‌شود که پدر و مادرها را به دردسر می‌اندازد. اما واقعیت این است که سیستم خواب نوزادان بیش از هر چیز به خودشان بستگی دارد. در واقع سیستم بدنی هر نوزادی تعیین‌کنندۀ میزان و کیفیت خواب اوست. با این وجود تغییر ساعت خواب نوزادان به ویژه در ماه‌های نخست تولد بسیاری از والدین مخصوصاً مادرها را خسته، کلافه و البته نگران می‌کند.
نوزادان بی‌خواب و مادران نگران
نسرین ۲۶ ساله یک پسر پنج ماهه دارد. پسر او شب‌ها نمی‌خوابد و بی‌تابی می‌کند. خودش می‌گوید تا دو ماهگی خواب فرزندش خوب و به اندازه بوده، اما الان چند هفته است که برنامهٔ خوابش به هم خورده و همین مسئله نوزادش را ضعیف و لاغر کرده است: «آن اوایل روزی ۱۵ ساعت می‌خوابید، «آرشان» بعضی وقت‌ها فقط وقتی گرسنه بود از خواب بیدار می‌شد، اما از ماه سوم همه چیز به هم خورد. انگار برنامۀ بدنش تغییر کرد، روزها کمتر می‌خوابید. آن اوایل فکر کردم به خاطر این است که بزرگ‌تر شده. هر روز خواب او کمتر شد. الان طوری شده که در روز فقط یک ساعت می‌خوابد.»
این مادر همچنین دربارۀ بی‌خوابی‌های شبانۀ نوزادش به «مادرشو» می‌گوید: «شب‌ها تا ساعت سه یا چهار صبح بیدار است. همسرم به خاطر شغلش زود می‌خوابد. من می‌مانم و «آرشان». بعضی وقت‌ها کنار تختش خوابم می‌برد ولی او همچنان بیدار است. صبح‌ها هم خیلی زود بیدار می‌شود. به خاطر همین بی‌خوابی‌ها صورتش آب رفته. فکر می‌کنم ضعیف شده است، می‌ترسم به خاطر همین چیزها در این فصل زود مریض شود. خودم هم انرژی قبل را ندارم. شب‌ها به خاطر آرشان بی‌خوابم. روزها هم باز به خاطر او زودتر بیدار می‌شوم. واقعاً ادامۀ این شرایط برایم سخت است. به دکتر هم مراجعه کرده‌ام اما فایده‌ای نداشته. او می‌گوید باید صبر داشته باشم تا به مرور زمان خواب کودک تنظیم شود.»
مریم هم از بی‌خوابی‌های دخترش حسابی کلافه شده، این زن ۳۳ ساله می‌گوید که هر کاری کرده تا زمان خواب دختر شش ماهه‌اش را درست کند، اما ساعت خواب او هنوز هم نامنظم است و شب‌ها تا صبح بیدار است: «اصلاً خواب ندارد، هر شب تا سپیدهٔ صبح بیدار است. در طول روز هم درست نمی‌خوابد. کل خواب او چهار تا پنج ساعت است. شب‌ها حدود ساعت ۱۰ انگار تازه انرژی می‌گیرد، چند نوبت شیر می‌خورد بعد هم دوست دارد که با او بازی کنم، اگر هم بخواهم او را بخوابانم گریه می‌کند.»
این مادر جوان دربارهٔ کارهایی که برای تنظیم خواب نوزادش انجام داده است هم به مادرشو می‌گوید: «من شنیده‌ام کودکان در این سن حداقل باید ۱۲ ساعت بخوابند. چند بار از بی‌خوابی‌های «مانترا» با پزشک صحبت کردم، او به من گفت که این مورد نگران‌کننده‌ای نیست و هر نوزادی شرایط بدنی خودش را دارد. اما از طرف دیگر بچه‌های هم‌سن او را می‌بینم که ساعت خواب منظم‌تری دارند. دنبال راهکاری هستم که به من کمک کند. از این شرایط واقعاً خسته شده‌ام. بیشتر برای بچه نگرانم. می‌ترسم این بی‌خوابی‌ها در رشد و قدرت حافظهٔ او تأثیر بدی داشته باشد.»
تجربه‌ای موفق از یک مادر باهوش
اما سمیه شرایطش متفاوت است. او با استفاده از برخی روش‌ها توانسته برنامهٔ خواب دخترش را منظم کند. با این حال این دختر هشت ماهه هم بعضی وقت‌ها بی‌خواب می‌شود و مادر و پدرش را به زحمت می‌اندازد: «شارینا آن اوایل خیلی اذیت می‌کرد. اصلاً خوابش منظم نبود، هر هفته ساعت خواب و بیداری‌اش تغییر می‌کرد؛ یک هفته از ظهر تا شب بی‌وقفه می‌خوابید، هفتهٔ بعد به طرز عجیبی شرایطش کاملاً برعکس می‌شد. حتی چند هفته‌ای هم یک ساعت به یک ساعت بیدار می‌شد. شرایط خواب او من و همسرم را حسابی کلافه و نگران کرده بود. اما بالاخره وضع خوابش درست شد.»
این مادر ۲۹ ساله دربارهٔ چگونگی تنظیم خواب این نوزاد به «مادرشو» می‌گوید: «وقتی برای چک‌آپ به پزشک «شارینا» مراجعه کردیم به ما گفت که خواب نوزاد و به‌هم‌ریختگی ساعت آن کاملاً طبیعی است و منظم شدن آن در هر کودکی با توجه به شرایط متفاوت است و زمان می‌برد. وقتی این حرف‌ها را از پزشک شنیدم متوجه شدم هیچ‌کس به اندازهٔ من نمی‌تواند به خواب شارینا کمک کند. نخست شرایط خانه و اتاق او را بررسی کردم؛ یعنی دقت کردم او در چه شرایطی بهتر به خواب می‌رود. کم‌کم متوجه شدم نور و لباس کم برای «شارینا» بهتر است. اتفاق جالب دیگر محل خواب او بود. شارینا بیشتر اوقات وقتی در اتاق ما شیر می‌خورد به خواب عمیق و طولانی‌تری می‌رفت. در این مدت سعی کردم این موارد را رعایت کنم. خیلی تأثیرگذار بود، الان خواب او تقریباً منظم و به اندازه است. شب‌ها حدود ۱۰ ساعت و روزها هم جمعاً چهار تا پنج ساعت خواب راحتی دارد. البته هنوز هم بعضی وقت‌ها بدقلقی می‌کند.»
نکاتی که به خواب راحت و عمیق نوزادان کمک می‌کند
با این همه عباس مؤمن‌زاده، متخصص اطفال، بی‌خوابی و نامنظم بودن ساعت خواب نوزادان در چند ماه نخست تولد را موضوع نگران‌کننده‌ای نمی‌داند. او معتقد است والدین به جای نگرانی‌های بی‌مورد در خصوص خواب نوزادانشان به تغذیه و برطرف کردن ناهنجاری‌های بازدارندهٔ استراحت درست و عمیق نوزادان توجه کنند: «هر نوزاد تا دو ماهگی حدود ۱۵ ساعت در شبانه‌روز به خواب نیاز دارد. البته این زمان در نوزادان مختلف کمی متفاوت است. نکتهٔ مهمی که خیلی از والدین از آن بی‌اطلاع هستند خواب نوزادان با چشمان باز است. در واقع بسیاری از کودکان تازه متولدشده با چشمان باز در خواب هستند، اما والدین به تصور اینکه او بیدار است بابت کم بودن ساعت خواب فرزندشان نگران می‌شوند.
به طور کلی یک نوزاد تا وقتی احساس گرسنگی نکند از خواب بیدار نمی‌شود، به همین دلیل هم ما به مادران توصیه می‌کنیم که اگر نوزادی بیش از چهار ساعت خوابید، او را بیدار کنند و شیر بدهند. در مواردی هم بی‌خوابی به دلیل مشکلات دستگاه گوارشی در نوزادان است، که این مورد نیز با مراجعه به پزشک برطرف می‌شود. اما هیچ‌کدام از اینها دلیلی برای نگرانی نیست، والدین به خصوص مادران باید شرایط خواب مناسب را برای نوزادان فراهم کنند.»
این متخصص اطفال در توضیح بیشتر عواملی که به گفتهٔ او مانع اصلی خواب مناسب کودکان است به مادرشو می‌گوید: «به جز مواردی چون بیماری و مشکلات دستگاه گوارش که خواب کودک را دچار مشکل می‌کنند، پوشاندن بیش از حد لباس و دمای بالای محیط یکی از شایع‌ترین عواملی است که مانع خواب مناسب نوزادان می‌شود. بسیاری از والدین به خصوص در چنین فصولی از سال به تصور حفظ سلامتی فرزندانشان با این کار مانع استراحت به‌موقع آنها می‌شوند. در این شرایط نوزاد هم مثل سایر انسان‌ها به اصطلاح بدخواب می‌شود و بهانه‌گیری می‌کند و در نهایت وقتی این رفتار طی چند شب ادامه داشته باشد ساعت خواب نوزاد تغییر می‌کند.»
او ادامه می‌دهد: «ناهنجاری‌های صوتی یکی دیگر از عوامل بازدارندهٔ تنظیم خواب نوزادان است. آنها برای استراحت به فضای آرام و بی‌صدایی نیاز دارند، همچنین نور هم در خواب نوزادان مؤثر است.» این متخصص اطفال همچنین به مادران توصیه کرد: «نوزادان تا هشت ماهگی برای استراحت و خواب به آغوش مادر نیاز دارند و مادران باید در زمان استراحت نوزادان کنار آنها باشند. آغوش مادر در تنظیم خواب کودک نقش مهمی دارد. همچنین والدین دمای محیط خانه را معتدل و کمی خنک نگه دارند. به طور کلی گرمای بیش از حد مانع خواب راحت است. از طرفی دیدن تصاویر از تلویزیون و صفحه‌نمایش گوشی‌های همراه تأثیرات مخربی روی مغز نوزادان می‌گذارد و برنامهٔ خواب آنها را به هم می‌ریزد.»
