والدین چگونه میتوانند خواب کودکانشان را تنظیم کنند؟
چه زمانی برای خواب کودکان مناسبتر است؟ استراحت در چه ساعتی از شبانهروز میتواند به رشد بهتر کودکان کمک کند؟ میزان خواب و زمان آن چه تأثیری در خلق و خو و رفتار کودکان دارد؟ هرچند خواب منظم کودکان همیشه کار راحتی نیست و بسیاری از والدین به خصوص مادران از نامنظمی خواب کودکان خسته و کلافه میشوند، اما واقعیت این است که خواب کافی و در زمان مناسب طی سالهای ابتدایی زندگی میتواند عامل مؤثری در رشد جسمی و ذهنی کودکان باشد. زمان مشخص خواب حتی از طول زمان استراحت هم مهمتر است و ارتباط مستقیمی با تکامل جسمی و روحی کودکان دارد. به طوری که اختلال درازمدت خواب میتواند عوارض جبرانناپذیری در سلامت کودکان به دنبال داشته باشد. «در ماههای نخست زندگی کودکان فرمول خاصی برای به خواب رفتن آنها وجود ندارد، اما پس از شش ماهگی با توجه به ترشح هورمون خواب و کاهش نیاز به شیر، به دلیل شروع غذای کمکی، باید زمان خوابیدن و مدت آن منظمتر شود و رفتهرفته برنامهٔ مشخصی برای زمان استراحت کودکان تعریف و اجرا شود.» اینها را رزیتا داوری آشتیانی، فوق تخصص روانپزشکی کودکان و نوجوانان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، به مادرشو میگوید. به گفتهٔ این روانپزشک، تنظیم زمان خواب از مدتزمان استراحت برای کودکان مهمتر است، چرا که بینظمی و آشفتگی در زمان به خواب رفتن بر رشد جسمی و فکری و حتی خلق و خوی کودکان تأثیرات منفی میگذارد.
بهترین موقع برای خواب کودکان چه زمانی است؟
قبل از پاسخ دادن به این پرسش باید به این نکته توجه داشته باشیم که خواب نیاز فیزیولوژیک هر انسانی است. از طرف دیگر هورمون رشد هم در زمان خواب ترشح میشود. به همین دلیل خواب مناسب همراه با احساس امنیت میتواند از بسیاری از مشکلات رفتاری کودکان جلوگیری کند. اما در پاسخ به سؤال شما باید گفت زمان مناسب خواب در سنین مختلف برای کودکان متفاوت است. در واقع شرایط فیزیولوژیک کودکان در سنین مختلف باعث پدید آمدن این تفاوتها میشود.
به طور کلی نوزادان از بدو تولد چه زمانی را باید خواب باشند؟
از بدو تولد تا شش ماهگی زمان مشخصی برای خواب کودکان وجود ندارد، به خصوص تا دو ماه نخست که نوزادان بیشتر خواب هستند و تنها برای رفع نیازهایشان بیدار میشوند. اما از شش ماهگی به بعد با توجه به شروع غذای کمکی کودکان در طول شب نیازشان به تغذیه با شیر بسیار کم میشود، لذا باید برنامهریزی مناسبی برای خوابشان از سوی والدین انجام شود. از سوی دیگر ترشح هورمون خواب از این سن آغاز میشود. در واقع از شش ماهگی به بعد ساعت فیزیولوژیک بدن فعال میشود و به همین دلیل باید با رفع عادتهای مزاحم و مخل خواب، کودکان را برای استراحت بر اساس زمان مشخص آماده کرد.
چه عادتهایی در روند خواب مناسب کودکان اخلال ایجاد میکند؟
یکی از موارد شایع خوابیدن در آغوش مادر است. بسیاری از بچهها عادت دارند به مادر بچسبند. این موضوع علاوه بر اینکه خواب کودکان را مختل میکند، باعث میشود والدین به خصوص مادران هم خواب راحت و مناسبی نداشته باشند و در طول روز کلافه و بیانرژی باشند که این مورد هم به طور غیرمستقیم بر رشد فکری و جسمی کودکان اثرگذار است. یکی دیگر از موارد محرکهای نوری مثل تلویزیون، کامپیوتر و صفحهنمایش تلفنهای همراه است. کودک حداقل یک ساعت قبل از خواب باید از این وسایل دور باشد.
یک کودک در سن شش ماهگی به چه میزان خواب احتیاج دارد و چه زمانی برای به رختخواب رفتن این گروه سنی مناسب است؟
توصیهٔ ما ایجاد یک زمان مشخص برای استراحت و تغذیه است. والدین باید زمان مشخصی به کودکان غذا بدهند و زمان مشخصی را هم برای خواب آنها در نظر بگیرند. به طور معمول کودکان از شش ماهگی تا سه سالگی به ۱۱ ساعت خواب شبانه و حدود سه ساعت خواب روزانه احتیاج دارند. بهترین زمان برای خواب شب کودکان بین ساعت ۸ تا ۹ شب است؛ یعنی در این بازه زمانی در رختخواب باشند. اما عملاً سبک زندگی این روزها به خصوص در شهرهای بزرگ اجرای این برنامه را سخت میکند. خیلی از والدین به خصوص پدرها دیر به خانه بازمیگردند و از سوی دیگر کودک باید تعاملی هم با پدرش داشته باشد. با این وجود توصیهٔ ما اجرای دقیق برنامهٔ خواب منظم است. یعنی والدین میتوانند حداقل زمان خوابیدن کودکان را منظم کنند. اجرای منظم این برنامه باعث میشود کودک در سنین بالاتر هم خواب درست و اصولی داشته باشد و از مشکلات بعدی جلوگیری کند.
چرا بسیاری از کودکان به این راحتی حاضر نمیشوند به رختخواب بروند؟
بله، در دنیای امروز با گسترش وسایل ارتباط جمعی و توسعهٔ روزافزون آنها اجرای دقیق برنامهٔ خواب کودکان کار سختی است. اما با این همه میتوان با استفاده از ترفندهایی این موضوع را برای کودکان جا انداخت؛ برای مثال ما به والدین توصیه میکنیم بعد از شام کودک لباس خوابش را بپوشد، مسواک بزند، سپس در رختخواب برای او قصهای کوتاه خوانده شود و بعد هم با خاموش کردن چراغ اتاق او را تنها بگذارند. اجرای مداوم این برنامه میتواند به والدین کمک کند تا کودکان به زمان مشخص استراحت تن دهند.
برای والدینی که کودکان کوچکتری دارند چه توصیهای دارید؟
خیلی از والدین از بدخوابی کودکان خود گلایه دارند. اما مشکل اصلی این کودکان کمسن و سال برای خواب عدم احساس امنیت است. چندی پیش آزمایش جالبی روی کودکان انجام شد. این آزمایش نشان داد برخلاف تصور عموم، کودکانی که خواب خوبی دارند هم در طول شب چند باری از خواب بیدار میشوند اما آنها یاد گرفتهاند که چگونه خودشان را آرام کنند. استفاده از عروسکهای ساده و نرم یا حتی بالش و پتویی نرم که کودکان با لمس آن احساس آرامش کنند از روشهایی است که میتواند برای خواب بیدردسر کودکان مفید باشد.
بیخوابی یا نبود زمان مشخص برای خواب چه عوارضی برای کودکان به دنبال دارد؟
همانطور که اشاره کردم در کودکان هورمون رشد در زمان خواب ترشح میشود. پس خواب تأثیر مستقیمی بر رشد فیزیکی کودکان دارد. از سوی دیگر کمخوابی یا خواب نامنظم میتواند موجب بدخلقی شود. افراد بزرگسال هم اگر استراحت کافی نداشته باشند، تحریکپذیری بالاتری پیدا میکنند و همین مسئله عاملی برای بروز خشونت است. از سوی دیگر خستگی ناشی از کمخوابی تمرکز را کاهش میدهد و تأثیر منفی در یادگیری دارد. ضمن آنکه خواب نامنظم حالتهای افسردگی و اضطراب را تشدید میکند. همهٔ این موارد دربارهٔ کودکان هم صدق میکند.
