نقطهٔ عطف رشد کودک نوپا: خودمراقبتی و مراقبت از خود
خودمراقبتی یا مراقبت از خود در کودکان نیز یکی دیگر از نقاط عطف رشد آنهاست. بچهها وقتی بزرگتر میشوند، یاد میگیرند که کارهایی، از پوشیدن پیراهن گرفته تا آماده کردن صبحانهشان را خودشان انجام دهند. تماشای مستقلتر شدن کودکتان میتواند حسی تلخ و شیرین در شما برانگیزد، اما این بخشی اساسی در رشد فردی و اجتماعی هر کودک است. در این مطلب میتوانید با روند رشد مهارت خودمراقبتی کودکان بیشتر آشنا شوید.
سن شروع کسب مهارت خودمراقبتی
فرزندتان احتمالاً مدتی بعد از اولین سالگرد تولد خود شروع به انجام برخی کارهای خودش خواهد کرد. اما هر کودکی با سرعت خاص خود پیشرفت میکند و ممکن است فرزندتان دوست داشته باشد که مجموعهای از مهارتها را یاد بگیرد و بعد به سراغ مجموعهٔ دیگری برود. بنابراین، سعی کنید بیش از حد نگران نشوید اگر فرزندتان به شکلی متفاوت از سایر بچههای همسنش پیشرفت میکند.
پیشرفتها تا ۱۸ ماهگی سریع و طوفانی خواهد بود و اگرچه کودکان تا سالها بعد هم هنوز به کمک و توجه زیادی نیاز خواهند داشت، اما بیشتر آنها خیلی زود یا تا تولد چهار سالگی، اصول اولیهٔ مراقبت از خود مثل لباس پوشیدن، شستن دستها، غذا خوردن و دستشویی رفتن را یاد گرفتهاند.
لذت بردن، خندیدن و شاد بودن، مهمترین خودمراقبتیای است که باید به بچهها یاد بدهیم
چگونگی رشد مهارت خودمراقبتی
اگرچه فرزندتان تا سالهای نوپایی پیشرفت چشمگیری درمهارتهای خودمراقبتی نخواهد داشت، اما اولین تلاشها را خیلی زود مشاهده خواهید کرد. در حدود هشت ماهگی، کودک شروع به درک چگونگی ارتباط اشیا با یکدیگر میکند و ممکن است شروع به استفاده از آنها بر اساس کاربردشان کند. مثلاً برس کشیدن موهایش، غان و غون پشت تلفن اسباببازی و چیزهایی شبیه به این را تجربه کند.
چند هفته بعد، او شروع به یادگیری نحوهٔ نوشیدن از یک لیوان کوچک یا فنجان میکند و طی ظرف چند ماه قادر به نگه داشتن فنجانش خواهد شد. نگه داشتن فنجان در یک دست اغلب در حدود ۲۴ ماهگی دیده میشود. تا ۱۱ ماهگی، او حتی دست یا پایش را بالا میآورد تا به شما در لباس پوشاندن به خودش کمک کند.
کودکتان در چند ماه اول پس از اولین سالگرد تولدش شروع به ساختن فردیت و هویت خود خواهد کرد. تا ۱۸ ماهگی، دیگر خودش را در آینه میشناسد و دیگر سعی نمیکند دستش را دراز کند تا کودک «دیگر» درون آینه را لمس کند. مدت کوتاهی پس از آن نیز، احتمالاً وارد دورهای میشود که در آن به بسیاری از چیزها «نه» خواهد گفت. این نه گفتن، روش او برای ابراز وجود و اعمال استقلال خود است.
نقاط عطف خودمراقبتی نوپا
با افزایش احساس فردیت در کودک، دستاوردهای فرزند شما در مراقبت از خود نیز افزایش خواهد یافت. او به طور طبیعی مهارتهای حرکتیاش را طی سه سال آینده بهبود و صیقل خواهد داد تا بتواند در مهارتهای زیر تسلط پیدا کند:
استفاده از قاشق و چنگال: بعضی از کودکان نوپا حتی از همان ۱۳ ماهگی خواهان استفاده از وسایل غذاخوری هستند و بیشتر بچهها تا ۱۷ یا ۱۸ ماهگی این مهارت مهم را یاد گرفتهاند. تا چهار سالگی، فرزند شما احتمالاً دیگر میتواند قاشق و چنگال را مثل یک بزرگسال نگه دارد و برای یادگیری آداب غذا خوردن آماده است. تا آن زمان، آمادهٔ کمک کردن به او در صورت لزوم باشید.
درآوردن لباس: اگرچه توانایی درآوردن لباسهای خود ممکن است باعث ماجراهای تعقیب و گریز زیادی بین شما و کودک نوپای برهنهتان شود، اما این دستاورد مهمی است. بیشتر کودکان انجام این کار را زمانی بین ۱۳ تا ۲۴ ماهگی یاد میگیرند.
لباس پوشیدن: کودک ممکن است از ۲۴ ماهگی بتواند لباسهای گشاد را خودش بپوشد، اما به چند ماه دیگر وقت نیاز دارد تا بتواند تیشرتش را بپوشد و یک یا دو سال دیگر هم طول میکشد تا بتواند بدون هیچ کمکی لباسهایش را بپوشد. همچنین در ۲۴ ماهگی، احتمالاً بتواند کفشهایش را دربیاورد.
مسواک زدن: فرزندتان ممکن است از همان ۱۶ ماهگی بخواهد به این کار کمک کند، اما احتمالاً تا زمانی بین سه و چهار سالگی قادر به نگه داشتن مسواک به شکلی مسلط نخواهد بود. دندانپزشکان میگویند، حتی در آن زمان هم بچهها تا خیلی بعدتر از آن نمیتوانند دندانهای خود را به طور کامل مسواک بکشند. دندانپزشکان اطفال توصیه میکنند که تا سن مدرسه یا بعد از آن، والدین هر شب دندانهای فرزندانشان را به دقت مسواک بزنند. اگر کودکتان مایل به مسواک زدن است، به او اجازه دهید تا مسواک صبح را خودش بزند و مسواک شب را شما بزنید یا بگذارید ابتدا او مسواک بزند و بعد شما آن را تکمیل کنید.
شستن و خشک کردن دست: مهارت شستن دستها در ۲۴ ماهگی یا همین حدود کسب میشود و چیزی است که بچهها باید قبل از یادگیری استفاده از توالت یا همزمان با آن بیاموزند؛ مطمئناً شما نمیخواهید که کودکتان میکروبها را در همه جای خانه و زندگی پخش کند.
دستشویی رفتن: بیشتر بچهها حداقل بین ۱۸ تا ۲۴ ماهگی از نظر فیزیکی آمادهٔ آموزش استفاده از دستشویی و توالت نیستند. دو علامت اصلی آمادگی کودک این است که بتواند خودش شلوارش را به تنهایی بالا و پایین بکشد و وقتی به دستشویی رفتن نیاز دارد، آن را بفهمد.
آماده کردن صبحانه: کودکان از سه سالگی ممکن است وقتی گرسنهاند بتوانند خودشان یک کاسه یا لیوان شیر همراه کمی جو دوسر پرک به عنوان غلات صبحانه آماده کنند و بیشتر بچهها تا چهار یا پنج سالگی میتوانند این کار را انجام دهند. اگر فرزند شما میخواهد این کار را امتحان کند، با گذاشتن یک کاسه یا لیوان کوچک از جو دوسر پرک در کابینتهای پایین آشپزخانه و شیر در پایین یخچال، آن را برایش آسان کنید.
به مروز زمان، فرزند شما در مهارتهای خودمراقبتی بهتر و بهتر خواهد شد. چشم به هم بگذارید، او قادر خواهد بود بند کفشهایش را گره بزند و به تنهایی دوش بگیرد و بعد از آن دیگر چیزی نمانده است تا بتواند لباسهایش را در لباسشویی بیندازد، ناهار بپزد و بعد هم به سینما برود. لذت بردن و خندیدن همراه کودکان را از یاد نبریم، این یکی از مهمترین وظایفی است که ما به عنوان والدین داریم.
نقش والدین در کمک به رشد خودمراقبتی
اما والدین با چه راهکارها و روشهایی میتوانند به روند رشد خودمراقبتی کودکشان کمک کنند؟ برخی از توصیهها به شکل زیر است:
تشویقش کنید: مثل همیشه مهم است که از او تعریف و تمجید شود. هر وقت کودکتان مهارت جدیدی را امتحان میکند، خواه موفق شود و خواه نشود، بگویید به او افتخار میکنید که تلاشش را کرد و ترغیبش کنید تا دوباره امتحان کند.
خیلی عجله نکنید: برای کمک به او خیلی عجله نکنید. این مهم است که کودک فرصت کافی داشته باشد تا هر چیزی را با سرعت خاص خود یاد بگیرد. بنابراین، قبل از این که آماده باشد او را تحت فشار نگذارید.
انعطافپذیر باشید: اگر یادگیری شستن دستهایش به معنای این است که دستشویی چند روز کثیف خواهد بود یا اگر یادگیری لباس پوشیدن به این معناست که یک هفتهٔ تمام را با یک پیراهن قرمز جیغ و یک جفت دمپایی انگشتی بگذراند، بهتر است با این موارد کنار بیایید، چون هرچه بیشتر تمرین کند، موفقتر خواهد بود!
مراقب باشید: وقتی کودکتان شروع به تلاش برای انجام کارهایش میکند، چهارچشمی مراقبش باشید. محدودیتهایی را تعیین کنید و آنها را برایش توضیح دهید. مثلاً به او بگویید که چرا هنوز نباید اجاق گاز را به تنهایی روشن کند یا گوشت را خودش ببرد. احتمالاً از این موضوع خوشحال نخواهد شد، اما در نهایت علت آن را میفهمد.
تأخیر رشد مهارت خودمراقبتی کودک
کودکان به شکل متفاوتی کسب مهارت میکنند، برخی از آنها سریعتر از دیگران هستند و برخی دیرتر، اما اگر فرزندتان تا دو سالگی هنوز علاقهای به انجام هیچ کاری به طور مستقل نشان نداده است، در ویزیت بعدی فرزندتان به پزشکش در این مورد بگویید. به خاطر داشته باشید که کودکان زودرس هم ممکن است دیرتر از همسن و سالهای خود به این نقطه و دیگر نقاط عطف رشد برسند.
