جدول زمانی رشد: اجتماعی شدن و جامعه‌پذیری
شما به عنوان یک والد، اولین دوست و همبازی فرزندتان هستید. او با کمک شما و اطمینان و اعتمادی که از شما می‌گیرد، یاد خواهد گرفت که چگونه با دیگران ارتباط برقرار کند. برای دو سال آینده، او به این تجربیات اولیه اتکا خواهد کرد و بازی کردن، شرکت در گفت‌وگو، پیدا کردن دوست و شاد کردن خانواده را یاد خواهد گرفت. اجتماعی شدن بچه‌ها فرایندی ادامه‌دار است که در این مطلب به بررسی روند و رشد آن تا اتمام سه سالگی پرداخته شده است.
۱۲ تا ۱۸ ماهگی
در طول سال اول زندگی، کودک عمدتاً روی مهارت‌های فیزیکی مانند گرفتن و برداشتن اشیا و یادگیری راه رفتن متمرکز شده است. او از مدت کوتاهی بازی با دیگران، مثلاْ با مادربزرگ و پدربزرگ لذت می‌برد، اما شما و شاید یک پرستار یا مراقب همیشگی محبوب را ترجیح می‌داد.
اکنون که کودکی نوپا شده، داستان کمی متفاوت است. فرزندتان به طور رو به افزایشی به دنیای اطراف خود علاقه‌مند شده است، اگرچه هنوز هم همه چیز را برحسب ارتباطی که با خود او دارد درک می‌کند. اما در حینی که یاد می‌گیرد صحبت کند و ارتباط برقرار کند، افراد دیگر را نیز کشف می‌کند و می‌فهمد تلاش برای برانگیختن واکنشی در آنها چقدر سرگرم‌کننده است.
البته در بسیاری از کودکان نوپا این سن، زمان اوج اضطراب جدایی نیز هست. بنابراین، ممکن است کودک نوپای شما گاهی اوقات به طور غیرمعمولی چسبنده و کم‌رو باشد ولی نگران نباشید، چون این حالت معمولاً بعد از ۱۸ ماهگی کاهش می‌یابد.
در همین سن است که کودک نوپا دیگر واقعاً از مصاحبت بچه‌های دیگر، هم هم‌‌سن و سال خودش و هم بزرگ‌تر از او، لذت می‌برد. البته ممکن است متوجه شوید که او و دوستانش بیشتر در «بازی موازی» شرکت می‌کنند، یعنی نزدیک یکدیگر می‌نشینند اما به تنهایی بازی می‌کنند. کودکان نوپای بزرگ‌تر در حدود ۱۸ ماهگی شروع به تعامل بیشتر با همبازی‌هایشان می‌کنند اما به شدت از اسباب‌بازی‌های خود در مقابل دیگران محافظت می‌کنند.
بچه‌ها در این سن ممکن است مثل دراکولاهای کوچک رفتار کنند و دوستانشان را گاز بگیرند، اما این معمولاً مربوط به مطالعات آنها در مورد کارهایی که می‌توانند با دندان خود انجام دهند و ناتوانایی آنها در فهماندن منظورشان است. معمولاً وقتی کودکتان یاد می‌گیرد احساسات خود را از طریق کلمات بیان کند، گاز گرفتن و دیگر اشکال پرخاشگری مثل کشیدن مو یا لگد زدن ناپدید و فراموش می‌شوند.
۱۹ تا ۲۴ ماهگی
کودک نوپا در حدود دو سالگی، شروع به برقراری ارتباط فعالانه با کودکان دیگر می‌کند. اما اینجا هم مثل هر مهارت دیگری، با آزمون و خطاست که یاد می‌گیرد چگونه معاشرت کند. در حال حاضر، او قادر نیست دارایی‌های خود را با دیگران به اشتراک بگذارد. دلیلش این است که در لحظه زندگی می‌کند و نمی‌تواند چیزی فراتر از لحظهٔ حاضر را تصور کند. بنابراین، مفهوم نوبتی بودن، یعنی انتظار برای بازی با یک اسباب‌بازی بعد از اینکه دوستش شانس بازی داشته باشد، برایش بی‌معنی است.
کودک تقریباً دو ساله‌ٔ شما همچنین ممکن است در حضور بزرگسالان دستپاچه یا خجالتی باشد. درحالی‌که بعضی از کودکان نوپا کاملاً اجتماعی هستند و برای هر کسی که به آنها گوش دهد در مورد جدیدترین اسباب‌بازی‌هایشان حرف می‌زنند و حرف می‌زنند. اما بسیاری از بچه‌ها در این سن در برخورد با افراد غریبه می‌ترسند و البته چرا نباید بشوند؟ آدم‌بزرگ‌ها بسیار بلندقدتر هستند، صدایشان خیلی بلندتر است و از کودک نوپای شما و همسالانش جسورتر و راحة تر هستند.
برای مثال، هنگامی که در یک میهمانی هستید، ممکن است فرزندتان صورتش را زیر دامن شما بپوشاند و با دیگر افراد هیچ حرفی نزند، یا ممکن است حتی گریه کند و از اتاق فرار کند. اگر اجتماعی به نظر نمی‌رسد، هدفش آزمایش کردن شما و بی‌ادبی نیست، او صرفاً دارد از حق خود برای پیشرفت آهسته، یعنی حقی که کودکان نوپا دارند استفاده می‌کند.
اگرچه احساس راحتی در کنار بزرگ‌ترها مهارت خوبی برای کودک نوپاست، اما هیچ عجله‌ای برای کسب آن وجود ندارد. فرزندتان وقتی آماده باشد روی دامن خاله‌اش بنشیند یا با بهترین دوست شما گپ بزند، خودش آن را به شما خواهد فهماند.
۲۵ تا ۳۰ ماهگی
بچه‌ها معمولاً بین دو تا سه سالگی خودمحور می‌شوند. آنها هنوز بلوغ عاطفی لازم را برای اینکه بتوانند خود را جای دیگران بگذارند ندارند و فرض می‌کنند که همه همان احساسی را دارند که آنها دارند.
در حینی که کودکتان در کنار بچه‌های دیگر کسب تجربه می‌کند، کم‌کم به اشتراک گذاشتن چیزها و بازی نوبتی را می‌پذیرد. او ممکن است همیشه سخاوتمند نباشد، اما می‌تواند یاد بگیرد که برای مثال اجازه دهد همبازی‌هایش قبل از او روی سرسره بروند یا اولین خوراکی روی میز را بردارند. اما تلاش‌های او هنوز آزمایشی و تجربی است و به همین سادگی هم ممکن است یک دقیقه‌ٔ بعد سلطه وقدرت خود را اعمال کند و دیگر اجازهٔ این کار را به دیگر بچه‌ها ندهد.
همچنین در این سن، کودک نوپا ممکن است کم‌کم یک یا دو دوست را که برایش عزیز هستند از دیگر دوستانش متمایز کند. وقتی او را کنار این دوستان تماشا می‌کنید ممکن است خیلی علاقه‌مند به آنها به نظر نرسد و حتی ممکن است بیشتر وقت‌ها در حال فریاد کشیدن باشد، اما احتمالاً در خانه از این دوستانش یاد می‌کند، با صدای بلند به آنها شب‌به‌خیر می‌گوید و وقتی عکسی از آنها می‌بیند، با حالتی از خوشحالی آنها را تشخیص می‌دهد. او از این طریق به شما اطلاع می‌دهد که اینها کسانی هستند که روی او تأثیر گذاشته‌اند. آنها بهترین رفقایش هستند، حداقل تا جایی که کودکان نوپا می‌توانند بهترین رفیق هم باشند.
اگرچه ممکن است تلاش برای آموزش رفتارهای مؤدبانه به یک کودک دو ساله آرزویی دور از دسترس به نظر بیاید، اما کودک نوپای شما شروع به درک اهمیت آداب اجتماعی کرده است. او ممکن است وقتی به همسایگانتان معرفی‌اش می‌کنید از سلام دادن خودداری کند یا وقتی عمویش برای تولدش به او اسباب‌بازی هدیه می‌دهد، فراموش کند که بگوید «ممنونم»، ولی با این حال ممکن است چند دقیقه بعد برگردد و «سلام» بگوید یا عمویش را با اشتیاق در آغوش بگیرد.
اما هیچ مشکلی در این رفتار او وجود ندارد، چون کودکتان آداب معاشرت را به تدریج طی دو سال آینده یاد می‌گیرد. اگر شما با احترام با او رفتار کنید، او هم می‌آموزد که چگونه با دیگران به همان شیوه رفتار کند.
۳۱ تا ۳۶ ماهگی
آیا تا به حال کوچولوی خود را غرق گفت‌وگو با یک دوست خیالی دیده‌اید؟ نگران نباشید، داشتن دوستان خیالی در این سن نرمال و طبیعی هستند و راه را برای پیدا کردن دوستان واقعی هموار می‌کنند. او یاد می‌گیرد که چگونه می‌تواند پیوندهای عمیقی با اشخاصی غیر از شما برقرار کند و این کاری است که شما باید تشویق کنید.
در این سن، کودک نوپا در حال بهبود روابط خود با دوستان واقعی و همچنین خیالی‌اش است. او با دیگران، به ویژه شما یکدل‌تر و موافق‌تر می‌شود. مثلاً وقتی احساس ناامیدی می‌کنید آن را حس می‌کند و اشاره می‌کند که «مامان ناراحته». اما هنوز در این زمینه خیلی تبحر ندارد. او ممکن است وقتی هم‌بازی‌اش زمین می‌خورد بخندد یا وقتی برادرش گریه می‌کند نخواهد او را تسلی دهد. دلیلش این است که هنوز مهارت‌های شناختی لازم برای گذاشتن خود جای دیگری را که پایه و اساس همدلی هستند، در او کاملاً رشد نیافته است. اما این بدان معنا نیست که شما نمی‌توانید رفتار همدلانه و مهربانانه را برایش الگوسازی کنید، چون شما همواره شما بهترین معلم او هستید.
برخی از آموزش‌های شما در مورد آداب رفتاری ممکن است تا قبل از تولد سه سالگی در ذهنش جا بیفتد. اگر شما از همان آغاز همیشه رفتار باملاحظه را برای او الگوسازی کرده‌اید، احتمالاً حالا که ذهنش دارد اهمیت مهربان بودن با دیگران را درک می‌کند، نشانه‌های کوچکی از آن الگو را نشان می‌دهد، اما این هنوز قابل پیش‌بینی نیست، زیرا او هنوز یک کودک نوپای تغییرپذیر و در حال تکامل است.
بعد از سه سالگی
کودکتان در حدود سه سالگی، نقطهٔ عطف دیگری را تجربه خواهد کرد. او با اعتماد به نفس‌تر، مستقل‌تر و منطقی‌تر می‌شود؛ حداقل در بیشتر وقت‌ها. کودکان خردسال اگرچه هنوز به راهنمایی، عشق و توجه شما احتیاج دارند، اما قادر به بیان نیازها و خواسته‌های خود هستند و این تعداد الم‌شنگه‌ها و دردسرها را کاهش می‌دهد. کنجکاوی فرزند شما نیز افزایش می‌یابد، زیرا او سعی می‌کند بفهمد همه چیز، از یک وسیلهٔ برقی ساده گرفته تا گربهٔ خانگی شما چگونه کار می‌کنند.
بچه‌ها به طور طبیعی عاشق سایر افراد، به ویژه کودکان دیگر هستند و جذب آنها می‌شوند. با رشد فرزندتان، او می‌آموزد که چگونه در موقعیت‌های اجتماعی به دیگران پاسخ دهد و لذت او از مصاحبت آنها احتمالاً افزایش خواهد یافت. کودکان در این سن از تماشای دیگران و تعامل با آنها چیزهای فوق‌العاده زیادی می‌آموزند. وقتی فرزندتان می‌فهمد که چگونه با بچه‌های دیگر همدردی و همدلی کند و قدر داشتن همبازی را بداند، دوستی‌های ماندگارتری برقرار می‌کند.
علائم هشداردهنده در رشد اجتماعی کودک
اگر کودک شما از یک تا سه سال دارد و بیش از حد پرخاشگر به نظر می‌رسد و قادر به تعامل و معاشرت با بچه‌های دیگر بدون گاز گرفتن، زدن یا هل دادن آنها نیست، لازم است در مورد این رفتارها با پزشک متخصص کودک صحبت کنید.
این پاسخ‌ها اغلب از ترس یا احساس ناامنی ریشه می‌گیرد، مثلاً وقتی که یکی از والدین به دلیل طلاق یا هر موردی حضور ندارد و غایب است یا نقل مکان، اسباب‌کشی، عوض کردن خانه و تغییری در زندگی کودک در پیش است. اگرچه همه‌ٔ بچه‌ها می‌توانند نسبت به دیگران نامهربان شوند، به ویژه وقتی بر سر اسباب‌بازی دعوا می‌کنند یا بیش از حد خسته هستند، اما غیرعادی است که کودکی همواره و همیشه پرخاشگر باشد، پس مشورت با پزشک را فراموش نکنید.
