خواندن را بدون دردسر و راحت به کودکانمان یاد بدهیم
راهی که فرزندتان از مرحلهٔ پیش از خواندن تا مرحلهٔ «خواندن پیشرفته» یا «خواندن روان» در پیش دارد، احتمالاً مسیر مستقیمی نخواهد بود. هر بچهای خواندن را با سرعت خاص خودش یاد میگیرد. در ارتباط با جدول زمانی یادگیری خواندن اصولی هست که باید در ذهن داشته باشید. در این مطلب با این اصول و همچنین نکات مفید و قدمهای سادهای را که میتوانید برای کمک به کودک در یادگیری خواندن بردارید، آشنا شوید.
یاد دادن خواندن به بچهها
صبور باشید
مغز کودک به صورت ذاتی برای خواندن سیمکشی نشده است.
تا به حال دچار این نگرانی شدهاید که کودک شما خواندن را «به طور طبیعی» یاد نگرفته؟ شما دیدهاید که او ظاهراً به خودش یاد میدهد راه برود و حرف بزند، پس نباید مهارت خواندن قدم بعدی باشد؟ شما در این نگرانی تنها نیستید، چون خیلی از والدین دیگر هم مثل شما هستند.
بسیاری از والدین نگران چگونگی پیشرفت مهارت خواندن فرزندشان هستند. دانستن اینکه مهارت خواندن با راه رفتن و صحبت کردن متفاوت است شاید خیالتان را راحت کند. خواندن یک مهارت طبیعی یا ذاتی نیست. درحالیکه بیولوژی مغز انسان به شکلی است که به ما امکان راه رفتن و حرف زدن را میدهد، اما نمیتوان همین حرف را در مورد خواندن زد. انسانها حداقل پنج میلیون سال است که راه میروند و صحبت میکنند، اما فقط از حدود پنج هزار سال پیش شروع به خواندن کردهاند و فقط در چند قرن اخیر بیشتر مردم باسواد و قادر به خواندن شدهاند. بنابراین طبیعی است که بچهها به کمک بزرگسالان، در قالب آموزش مستقیم خواندن، نیاز داشته باشند.
در سه یا چهار سالگی، بسیاری از کودکان مهارتهای اولیه پیش از سوادآموزی مانند شنیدن وزن شعرها و ابداع کلمات قافیهدار و یادگیری الفبا را نشان میدهند. از آن پس، بچهها میتوانند مهارتهای اولیه خواندن، مثل ارتباط دادن حروف الفبا یه صداها و سپس شنیدن آن صداها در کلمات را کسب کنند. به محض اینکه این مهارتها را به دست آوردند، میتوانند به مرحلهٔ ترکیب صداها با هم و خواندن کلمات و جدا کردن این اصوات برای هجی کردن حرکت کنند.
اگرچه خواندن شامل مراحل و مهارتهای زیادی است، اما لزوماً نباید مثل یک کار سخت و شاق باشد. خواندن را میتوان با بازی، داستان و ترانهها مفرح و هیجانانگیز کرد.
به آن وقت بدهید
بچهها تا پایان کلاس دوم نیازی به خواندن به شکل روان یا روانخوانی ندارند.
آیا تابه حال احساس فشار کردهاید که فرزندتان باید تا روز اول دبستان خواندن اسمش را یاد گرفته باشد؟ خیالتان راحت باشد، هر بچهای خواندن را با سرعت خاص خود یاد میگیرد. برخی از کودکان سه ساله میتوانند خواندن را فقط با کمی آموزش یاد بگیرند، درحالیکه بچههای دیگر تا پنج یا حتی 6شش سالگی آمادهٔ خواندن نیستند.
ممکن است بچههای قبل از پیشدبستان الفبا را ندانند یا نفهمند که کلمات برای رمزگشایی باید به اصوات تقسیم شوند، اما معمولاً میتوانند اسم خود یا کلماتی مانند «ایست» را تشخیص دهند. آنها همچنین ممکن است شروع به بازی با صداها، اختراع کلمات بیمعنی، گوش کردن به شعرها و تلاش برای تسلط بر عبارتهای زبانپیچان کنند که تمام اینها نشانههای آگاهی واجی یا واجشناسی است.
در پایان سن پیشدبستانیها، بسیاری از بچهها میتوانند تمام حروف الفبا را بشناسند و میتوانند آنها را نام ببرند و صدایشان را بیان کنند، هرچند این کار لزوم چندانی ندارد. برخی از بچهها هم میتوانند با آموزش مستقیم، رمزگشایی کلمات ساده مانند «آب»، «مامان»، «بابا» و غیره را شروع کنند که این هم ضروری نیست ولی بچهها تواناییاش را دارند. با پایان کلاس اول، بچهها به طور معمول میتوانند طیف گستردهای از کلمات تکهجایی را بخوانند و شروع به ادای حرف به حرف کلمات دیگر میکنند. با پایان کلاس دوم، بسیاری از بچهها شروع به خواندن یا رمزگشایی کلمات ناآشنای طولانی میکنند.
هر بچهای با دیگری متفاوت است، بنابراین خیلی درگیر این نقاط عطف نشوید. با این وجود، اگر نگران پیشرفت فرزند خود در زمینهٔ یادگیری خواندن هستید، با پزشک متخصص اطفال یا معلم کودک خود صحبت کنید.
از تکرار استقبال کنید
خواندن دوباره و دوبارهٔ یک کتاب داستان، مهارتهای خواندن را تقویت میکند.
بسیاری از بچهها، به ویژه کودکان پیشدبستانی، دوست دارند یک داستان را بارها و بارها بشنوند. این کاملاً طبیعی است و باید از آن استقبال شود. شاید به نظر برسد که آنها فرصت خواندن داستانهای دیگر را از دست میدهند، اما بچهها وقتی داستانی را به طور مکرر میشنوند، ریتمها و ساختار زبان را میآموزند. آنها نسبت به داستان نوعی احساس مالکیت پیدا میکنند، آنچه را که در ادامهٔ داستان میآید پیشبینی میکنند و از وقتگذرانی با کتابی که به یک دوست خوب تبدیل شده است لذت میبرند. تکرار همچنین به بچهها کمک میکند ساختار داستانها، از جمله نحوهٔ پیشرفت طرح داستانی یا پلات و بسط دادن شخصیتها را درک کنند. این اولین قدم بزرگ در مسیر یادگیری خواندن است.
خواندن دوباره و دوبارهٔ یک کتاب لازم نیست که تکراری باشد. شما میتوانید با استفاده از صداهای خندهدار یا حتی اجرای بخشهایی از داستان، آن را هیجانانگیزتر کنید و چیزهایی را که یاد میگیرد اندکی بیشتر کنید. بهتر این است که صفحهها را به نوبت «بخوانید». حتی اگر کودک شما کاملاً قادر به خواندن کلمات روی صفحه نباشد، به احتمال زیاد داستان را به خاطر سپرده است. همچنین میتوانید برخی از قسمتها را به اشتباه بخوانید و بگذارید کودک تفاوت آنها را تشخیص دهد. اگر واقعاً نیاز دارید از صدمین بار خواندن یک داستان زنگ تفریحی بگیرید، از پدربزرگ و مادربزرگ، خاله یا عموها بخواهید داستان را با صدای خودشان ضبط کنند. به این ترتیب استراحتی خواهید داشت و کوچولوی شما هم میتواند داستان محبوب خود را با خانوادهاش سهیم شود.
کتابها را با هم سهیم شوید
کتاب خواندن برای فرزندتان به پرورش عشق او به کتاب خواندن کمک میکند.
کتابهای آموزشی و تمرینی مخصوص یادگیری خواندن را کنار بگذارید و کنار هم بنشینید و کتاب بخوانید! کتاب خواندن برای فرزندتان و کتاب خواندن او برای شما، باعث میشود از خواندن لذت ببرد. همچنین دایرهٔ واژگانش را گسترش میدهد و به او کمک میکند ساختار داستان را درک کند. برای تبدیل کردن کتاب خواندن به یک بخش ویژه از روز فرزندتان، هرگز زود نیست.
هر زمانی از روز میتواند مناسب باشد، یعنی بعد از مدرسه، قبل از شام، اولین فعالیت صبحها. قبل از خواب اغلب بهترین زمان برای خانوادههاست، زیرا به آرام شدن بچهها کمک میکند و آنها را برای خواب آماده میکند. یک داستان شبانه، همراه با آغوش شما میتواند به کاهش اضطراب کودک در مورد به خواب رفتن نیز کمک کند. شبی یک تا دو کتاب کوتاه برای شروع خوب است. اگر کودک شما به کتابهای چندفصلی علاقه دارد، خواندن یک فصل در هر شب میتواند رویکرد خوبی باشد.
لزومی ندارد که وقتی کودکتان قادر به خواندن شد، کتاب خواندن برای او را قطع کنید. به جایش، خواندن را تقسیم کنید. شما یک یا دو صفحه میخوانید و سپس نوبت او میشود. شنیدن کتابها به رشد توانایی او در زنده کردن یک داستان کمک میکند. بچههایی که میتوانند خود را در قصهها تصور کنند و از تخیلات خود برای ایجاد جهانی متعلق به خودشان استفاده کنند، معمولاً در بزرگسالی هم کتابخوانهای خوبی میشوند.
برای گنجاندن زمان مطالعهٔ بیشتر در طول روز، یک کتاب را همیشه دمدست نگه دارید. به این ترتیب، وقتی در صف چیزی هستید، یا منتظر شروع یک ملاقات، میتوانید آن را برایش بخوانید.
کودک را مجبور نکنید
بچهها زمانی بهتر یاد میگیرند که علایق خود را دنبال میکنند.
خواه هر روز کتاب داستان شاهزاده خانمها را بخواهد، یا هر روز درمورد حشرات کتاب بخواهد، آن را تشویق کنید! وقتی بچهها در مورد موضوعاتی که آنها را به هیجان میآورد کتاب میخوانند، بیشتر عاشق خواندن میشوند.
روشی آسان برای ایجاد تنوع در فهرست خواندن کودک، در عین پایبندی به موضوعات محبوب او، این است که ترکیب خوبی از کتاب داستانی و غیرداستانی داشته باشید. کتابها و داستانهای غیرداستانی درک عمیقتری از دنیای اطراف به بچهها میدهند و ثابت شده است که درک مطلب را گسترش میدهند. کتابهای داستانی نیز به بچهها کمک میکنند ساختار داستانی و مهارتهای روایی را بیاموزند و خواندن آنها جذاب است.
اگر میخواهید تنوع موضوعات «روتین خواندن» فرزندتان را بیشتر کنید، از کتابخانهٔ شهر خود دربارهٔ کتابهایی که احتمالاً دوست خواهد داشت، کمک و مشاوره بگیرید. شما همچنین میتوانید یک قفسه کتاب چرخان درست کنید که شامل مخلوطی از چند کتاب دلخواه او و چند کتاب جدید باشد. به این ترتیب، شما با ملایمت، بچهٔ خود را به امتحان کردن گزینههای جدید ترغیب میکنید، بدون اینکه او را مجبور کنید دست از خواندن موضوعات مورد علاقهاش بردارد.
اشتراک رفتاری را در نظر بگیرد
وقتی کتاب میخوانید، فرزندتان از شما الهام میگیرد.
خوشبختانه وقت گذاشتن برای غرق شدن در یک کتاب خوب توسط والدین واقعاً نشانهٔ فرزندپروری خوب است! بچهها باهوشند، بنابراین وقتی چیزی به آنها داده میشود که «برایشان خوب است»، در مقابل چیزی که فقط برای سرگرمی است، به سرعت تشخیص میدهند. بنابراین اگر نگرش مثبتی در مورد خواندن نشان دهید، کودک شما کمکم خواندن را به عنوان یک فعالیت لذتبخش میبیند. وقتی در مورد کتابهایی که میخوانید صحبت میکنید، به او یاد میدهید که همین کار را انجام دهد.
دفعهٔ بعد که هوا بارانی بود، برای خودتان فنجانی چای درست کنید و یک کتاب، مجله، روزنامه یا کتابخوان الکتریکی را بغل کنید. این ممکن است الهامبخش فرزندتان شود یا میتوانید یک زمان مطالعهٔ خانوادگی را شروع کنید. برنامهریزی کنید که 15 تا 30 دقیقه بعد از شام یا صبحهای جمعه همه بنشینید و کتاب بخوانید.
راه عالی دیگری برای به اشتراک گذاشتن عشق شما به کتاب خواندن، تهیهٔ یک «فهرست دلخواه» با فرزندتان است. در طول یک وعدهٔ غذایی، میتوانید گفتوگو را با جملاتی مانند این شروع کنید: «فکر میکنم میخوام بعدش یه کتاب در مورد پرندگان بخونم، تو میخوای در مورد چی بخونی؟». دفعهٔ بعدی که کتاب سفارش میدهید یا از کتابخانه کتاب امانت میگیرید، هر دو به فهرست دلخواه خود مجهز باشید.
بازی بسازید
بچهها وقتی تظاهر به خواندن کتابهای تصویری محبوبشان میکنند، مقدمات مهارت خواندن را در خود ایجاد میکنند.
وقتی بچهها وانمود میکنند که چیزی را میخواهند، در حال ایجاد اولین مهارتهای لازم برای خواندن هستند. در دست داشتن یک کتاب و ورق زدن فقط مهارتهای حرکتی نیستند، بلکه آنها درک درستی از ترتیب و توالی پیشرفت داستانها را نشان میدهند. اگر کودک شما کتاب را به روش صحیح باز میکند و حروف را با انگشتان خود از راست به چپ اسکن میکند، این آگاهی از حروف چاپی را نشان میدهد. اگر متوجه شدید که کودک شما عروسکش را برمیدارد و برایش کتاب میخواند، نشان میدهد که او میداند کتابها داستانهایی برای به اشتراک گذاشتن در خود دارند.
بچهها وقتی کتابهای تصویری را ورق میزنند و داستان خودشان را میسازند، مهارتهای داستانسرایی را تمرین میکنند که نه تنها خلاقیت آنها را رشد میدهد بلکه بعداً نیز در درک ساختار داستانها به آنها کمک میکند. این نوع بازی وانمودی باید تشویق شود، چون شعف و بازی بخش مهمی از یادگیری خواندن هستند.
یک راه عالی برای تقویت تظاهر به خواندن مشارکت در بازی است. هر وقت کودکتان تظاهر به خواندن کرد، همراهی کنید و از او بخواهید تا برای شما داستانی بخواند. حتی بچههایی که هنوز شروع به حرف زدن نکردهاند میتوانند با حالات چهره، حرکات دست و غان و غون خود داستانی برای شما «بخوانند». اگر بچهٔ بزرگتری دارید، میتوانید با بالا بردن دست خود و سؤال پرسیدن، کلاس درس را بازسازی کنید و او را در نقش معلم کلاس قرار دهید.
