مراحل خواندن در کودک: یادگیری خواندن در کودکان از چه سنی است و چند مرحله دارد؟
یادگیری خواندن فرایندی است که تکمیلش میتواند سالها طول بکشد. اما خواندن چند مرحله دارد و کودک شما در کدام مرحلهٔ خواندن قرار دارد؟ در این مطلب با چهار مرحلهٔ خواندن در کودکان، این موضوع که کودک شما در کدام مرحله از یادگیری خواندن قرار دارد و چگونه میتوانید به او در تقویت مهارتهای خواندن در هر مرحله کمک کنید و همچنین این که کودکتان چگونه رمزگشایی از معنای حروف و کلمات را یاد میگیرد آشنا شوید.
مراحل خواندن در کودکان
اگرچه هر کودکی با سرعت خاص خودش یاد میگیرد اما کودکان در مسیر خواندن از این چهار مرحله میگذرند:
- مرحلهٔ پیش از خواندن
- خواندن ابتدایی
- خواندن متوسط
- خواندن پیشرفته
بعضی از کودکان این مهارت را سریعتر یا کندتر از دیگران میآموزند، اما بهطورکلی، بچهها مهارت خواندن را در حد فاصل دو سالگی تا کلاس دوم به ترتیب زیر یاد میگیرند، اما جدول زمانی ثابتی برای آن وجود ندارد.
مرحلهٔ پیش از خواندن: دو تا چهار سالگی
اگر کودک شما بیشتر کارهای زیر را انجام میدهد احتمالاً در مرحلهٔ پیش از خواندن است:
- با کتاب به عنوان اسباببازی بازی میکند اما هنوز نمیفهمد که آنها حاوی داستانهایی هستند.
- کتابها را میبیند و از شنیدن آنها لذت میبرد، اما هنوز درک نمیکند که صفحات حاوی کلماتی هستند که با یک داستان مطابقت دارند.
- به رنگهای روشن و تصاویر موجود در کتابها جلب میشود، اما نمیفهمد که آن تصاویر، داستانی را به تصویر میکشند.
- نمیتواند هیچ کلمه یا حرفی در صفحات کتاب را شناسایی کند، اما ممکن است به یادگیری اسم حروف الفبا علاقهمند به نظر برسد.
- وانمود میکند که با مداد یا خودکار مینویسد.
- از نگاه کردن به کتابها و مجلات به تنهایی لذت میبرد.
شما چطور کمک کنید
بیشتر کودکان دو تا چهار ساله در مرحلهٔ پیش از خواندن هستند. کتابهای هرچه بیشتری را برای کودکتان بخوانید. بهترین گزینهها، کتابهایی با جملات قافیهدار، کلمات الگودار و تصاویر واضح دارند و داستانهایی هستند که خودتان در کودکی دوست داشتید.
مرحلهٔ خواندن ابتدایی: چهار تا شش سالگی
اگر کودکتان بیشتر موارد زیر را انجام دهد احتمالاً در مرحلهٔ ابتدایی خواندن است:
- برای فهمیدن روایت داستان، به تصاویری در هر صفحه نیاز دارد.
- میتواند نام حروف الفبا را بگوید و صدای بسیاری از حروف را میداند.
- کتابها را حفظ و سعی میکند آنها را بارها و بارها بخواند.
- کتابها را بدون لحن، یعنی بیحالت و بدون تأکید روی چیزی، با صدای بلند میخواند و برای علائم نگارشی مکث نمیکند.
- وقتی با یک کلمهٔ ناآشنا روبهرو میشود میتواند ابتدای آن را بخواند، اما بقیهٔ کلمه را از خودش درمیآورد یا آن را جا میاندازد.
شما چطور کمک کنید
بسیاری از بچههای کودکستانی میتوانند در این سطح از خواندن باشند و یکی از مهارتهای اصلی آنها توانایی تمایز و فرق گذاشتن بین صداهایی است که حروف ایجاد میکنند. داشتن این «گوش» شنوا برای تمایز حروف الفبا به بچهها کمک میکند تا مسیر یادگیری خواندن را تسریع کنند.
کتاب خواندن همراه کودکتان میتواند تأثیر زیادی در پیشرفت مهارت خواندن داشته باشد. صحبت با کودک در مورد تصاویر، اشاره به کلمات هنگام خواندن آنها و خواندن در همه جا، مثل خواندن علائم راهنمایی و علائم موجود در فروشگاهها، فقط چند مورد از راههای کمک به خوانندهٔ کوچکتان برای رفتن به مرحلهٔ بعدی است.
مرحلهٔ خواندن متوسط: شش تا هشت سالگی
اگر کودکتان بیشتر موارد زیر را انجام دهد احتمالاً در مرحلهٔ خواندن متوسط است:
- در اکثر مواقع روان میخواند و اشتباهات کمی دارد، اما گاهی اوقات برای هجی کلمات، یعنی ادا کردن حرف به حرف کلمات، متوقف میشود.
- برای پی بردن به معنای داستان از تصاویر و همچنین سرنخهای مربوط به متن نوشته و بقیهٔ جمله استفاده میکند.
- با کلمهای ناشناخته روبهرو میشود، آن را حرف به حرف تلفظ میکند و معمولاً میتواند معنا را بر اساس متن نوشته بفهمد.
- میتواند به سؤالات ساده در مورد داستان پاسخ دهد.
- گاهی اوقات با صدای بلند و با لحن و بیان معنادار میخواند و روی بیشتر علائم نگارشی مکث میکند.
- از خواندن کتابهای جدید لذت میبرد؛ به این شکل که کتابهای آسانتر را به تنهایی میخواند و کتابهای دشوارتر را با کمک یک کودک بزرگتر یا بزرگسال میخواند.
شما چطور کمک کنید
با ورود بسیاری از کودکان به کلاس اول و معمولاً بین شش تا هفت سال، آنها میتوانند آنچه را که در صفحه میبینند «رمزگشایی» کنند. بچهها در مرحلهٔ خواندن متوسط میتوانند حروف را با صداها تطبیق دهند و کلمات گفتاری را با قرینهٔ نوشتاری آنها مطابقت دهند.در این مرحله، مهمترین کاری که میتوانید انجام دهید این است که به خوانندهٔ جوان خود آزادی شکوفا شدن بدهید. به فرزندتان اجازه دهید کتابهای خودش را انتخاب کند، به تنهایی کتاب بخواند و هر جایی که میخواهد؛ البته در حد معقول، کتاب بخواند. در مرحلهٔ خواندن متوسط، بچهها به تمرین هرچه بیشتر خواندن مستقل نیاز دارند. بهترین راه برای تشویق بیشتر مطالعه این است که به آنها اجازه دهید هر چیزی را ک هدوست دارند بخوانند تا بتوانند از آن لذت ببرند. مهمتر از همه، از تبدیل کردن خواندن به یک «تکلیف» خودداری کنید.
مرحلهٔ خواندن پیشرفته: هشت سال به بالا
کودک شما اگر بیشتر موارد زیر را انجام میدهد احتمالاً در مرحلهی خواندن پیشرفته است:
- به شکل روان و بدون وقفه و گسستگی، یا با وقفههای اندک، میخواند
- کتابهای چندفصلی (Chapter book) سن شش تا ۱۰ سالگی را میخواند و میتواند بیشتر داستان یا کل آن را کاملاً درک کند. کتاب چندفصلی کتابی است که در آن داستان از طریق فصلهای پیوسته به هم روایت میشود اما برعکس کتاب بزرگسالان پر از عکس و تصویر است. به عبارت دیگر، داستانهایی دارند که به اندازهٔ کافی طولانی هستند و میتوانند به فصل تقسیم شوند، اما به اندازهٔ یک رمان گسترده و پیچیده نیستند.
- از کتابهای بدون عکس لذت میبرد.
- کلمات ناشناخته را در واژهنامه و جاهای دیگر جستوجو میکند یا معنای کلمه را میپرسد و معمولاً دفعهٔ بعدی که به آن برمیخورد معنایش را به خاطر میآورد.
- میتواند به سؤالات مربوط به محتوای کتاب پاسخ دهد و احساسات و افکار خود را در مورد داستان بیان کند.
- با درک کامل از علائم نگارشی و ریتم، با صدای بلند و در تمام مدت با لحن معنیدار میخواند.
- کتابهای چندفصلی را میخواند و به داستانهای طولانیتر و پرجزئیاتتر علاقه نشان میدهد.
شما چطور کمک کنید
بسیاری از کودکان تبحر در خواندن را در کلاس دوم به دست میآورند. در این مرحله، آنها دیگر مجبور نیستند هر کلمه را با دقت و حرف به حرف هجی کنند. خواندن حالت خودکارتر و اتوماتیکتری پیدا میکند و میتوانند انرژی خود را به لذت بردن از معنای آنچه میخوانند منتقل کنند.
توجه و اهمیت به روش یادگیری کودک و ایجاد خلاقیت در او میتواند به تقویت و تثبیت مهارتهای خواندن پیشرفته کمک کند. برای فراگیران فیزیکی میتوانید مثلاً یک «روزنامهٔ خانوادگی» بامزه در خانه تأسیس کنید یا نشانگر کتاب بسازید. برای فراگیران شنیداری، در اینترنت یا در دنیای آفلاین به دنبال برنامهٔ داستانخوانی باشید یا از بچه بخواهید برای کسی کتاب بخواند. کتاب خواندن برای پدربزرگ و مادربزرگ یا حتی یک حیوان خانگی میتواند تأثیر خوبی داشته باشد. برای فراگیران بصری نیز، یک دفتر عکس درست کنید و کپشنها یا توضیحاتی در شرح آنچه در عکسها میگذرد بنویسید تا رابطهٔ بین تصاویر و داستان را تقویت کنید.