معرفی کتاب به کودکان: چطور کودکی کتابخوان تربیت کنیم؟
کتاب خواندن سن و زمان ندارد و هیچوقت برای سوق دادن بچهها به سوی کتاب زود نیست. اما در مورد کودکان نوپا، فعلاً هدف این است که به شکل غیرمستقیم عشقی همیشگی به کتاب خواندن را در آنها بپرورانیم، نه اینکه آنها را وادار کنیم قبل از دبستان، خودشان بتوانند کتابهای کودکان را کلمه به کلمه بخوانند. در این مطلب با توصیههایی جامع برای پرورش یک کودک کتابخوان آشنا شوید.
با اندیشهٔ درست شروع کنید
برخی از والدین میخواهند که تحصیلات کودکانشان بیشتر از حد معمول باشد و خیلی سریعتر از معمول و خیلی زودتر از موعد هم صورت گیرد، غافل از اینکه کودکان از طریق بازی است که بهترین شکل یادگیری را خواهند داشت، پس از همین شروع به کتاب خواندن به چشم یک فعالیت لذتبخش نگاه کنید، نه یک وظیفهٔ ناخوشایند خستهکننده که قاعدتاً هم یا فراموش میشود یا اثر خوب و مفیدش را نخواهد داشت.
عشق خودتان به کتاب را نشان دهید
بچهها همیشه از شما تقلید میکنند و این کار را دوست دارند. اگر او در گوشه و کنار خانه کتاب ببیند و بداند که شما کتابها را دوست دارید و در اوقات فراغت یا در ساعتهایی مشخص مینشینید و کتاب میخوانید، یاد میگیرد که کتابها برای زندگی روزمره ضروری هستند. الگوسازی برای کودک از عشق و علاقهٔ خود شما به کتابخوانی، بسیار تأثیرگذارتر از هر کار و روش دیگری برای انس کودکتان با کتاب است.
برنامهٔ روزانه برای کتابخوانی داشته باشید
معین کردن ساعتی مشخص برای کتاب خواندن، روال روتین خوشایندی ایجاد میکند که کودکان بسیار دوست دارند. به همین دلیل، داستان خواندن قبل از خواب، همیشه یک کار محبوب بین بچهها بوده است. اما فراموش نکنید که بسیاری از رویدادهای روزانهٔ دیگر نیز فرصتهای خوبی برای کتاب خواندن فراهم میکنند.
سنت کتاب خواندن را با یک داستان مخصوص وقت صبحانه، یک داستان مخصوص وقت حمام یا داستانی مخصوص زمان بازگشت از خانهٔ مادربزرگ شروع کنید. برخی از کودکان نوپا و بچههای بزرگتر که خواب سنگینی دارند، میتوانند روز خود را خیلی بهتر شروع کنند اگر والدینشان به جای اینکه آنها را کشانکشان از تخت بیرون بیاورند، با کتاب خواندن بیدارشان کنند.
از کتاب برای ایجاد پیوند با کودک استفاده کنید
فعلاً هدف از کتاب خواندن، تلفظ و خواندن دقیق کلمات نیست. در این سن، هدف از کتاب خواندن علاقه پیدا کردن به تعامل با مادر و پدر یا شخص مراقب کودک است. وقتی درحالیکه برای کودکتان کتاب میخوانید، او روی پای شما یا در آغوشتان باشد، کودکتان فقط از کتاب لذت نمیبرد، بلکه از امنیت و توجه کامل شما نیز برخوردار میشود.
کتابهایی متناسب با سن کودک انتخاب کنید
کودکان نوپا عاشق کتابهای مقوایی، کتابهای ضدآب مخصوص حمام و کتابهای نقش برجسته هستند؛ کلاً هر نوع کتابی که بتوانند به راحتی در دست نگه دارند و به تنهایی با آن بازی کنند. آنها عاشق کتابهایی همراه با تصاویر روشن، واضح و واقعگرایانه هستند و البته شعرهای آهنگین و قافیهدار را نیز بسیار دوست دارند.
اما این بدان معنا نیست که کودک دو سالهٔ شما از کتاب داستانهایی که برادر بزرگش انتخاب میکند خوشش نمیآید، چون این موضوعی است که نمیتوانید از قبل بدانید ولی چیزی که الان باید از آن مطمئن شوید این است که او به کتابهای سادهتر نیز دسترسی داشته باشد.
کتاب خواندن را به یک تفریح تبدیل کنید
هنگام کتاب خواندن برای کودکتان کمرویی و خویشتنداری خود را فراموش کنید و مثل خرس کتاب قصه خُرخُر کنید و مثل یک موش زبل جیغ بکشید. بچهها به همان اندازهٔ بزرگسالان نمایش دوست دارند، بنابراین و دور از تصور شما، یک کودک نوپا ممکن است خیلی هم دوست داشته باشد که وانمود کند گرگ ترسناک قصهٔ شنگول و منگول است! او را به این اجراها تشویق کنید، حتی اگر این کارتان خواندن داستان را کند میکند. اگر فرزندتان فعالانه در کتاب خواندن شرکت کند، بهرهٔ بیشتری از داستان میبرد.
در مورد راههای مطالعه برای کودکان بیشتر بدانید.
کتابهایی با موضوعات مورد علاقهاش انتخاب کنید
کتابهایی در مورد فعالیتهای مورد علاقهٔ کودکتان انتخاب کنید. مثلاً اگر کودکتان شنا، توپبازی یا حیوانات مختلف را دوست دارد، کتابهایی با این موضوعات برایش تهیه کنید. اگر هم کارتونی آموزنده و مناسب سن کودکتان وجود دارد که او عاشق شخصیت آن است، میتوانید خواندن کتابهایی دربارهٔ شخصیتهای آن کارتون را نیز امتحان کنید.
سرنخ علایق کودکتان را دنبال کنید، اما قبل از اینکه در مورد آنها نتیجهگیری کنید، ابتدا طیف گستردهای از کتابها را امتحان کنید، چون این امکان وجود دارد که دختر کوچکتان که عاشق بازی کردن با عروسکش است، دوست داشته باشد که کتاب قصهای در مورد پرستارها و آتشنشانها یا کتابی غیرداستانی در مورد حیوانات را بارها و بارها بشنود.
در مورد آنچه میخوانید صحبت کنید
کودکان وقتی کلمات را زیاد میشنوند راحتتر آنها را یاد میگیرند. پس هنگام پیادهروی، حین بازی و هر وقت میتوانید با کودک گفتوگوهایی دربارهٔ کتابها داشته باشید. با او صحبت کنید و از استفاده از کلمات و عبارات پیچیده نترسید.
سؤال پرسیدن و توضیح دادن فرزندتان را تشویق کنید. کودکان نوپا کنجکاوند و از همه چیز جهان شگفتزده میشوند، بنابراین در تلاش کردن برای کشف و کنکاش علایقش تردید نکنید.
بارها و بارها بخوانید
«تکرار» ویژگی مشخصهٔ سالهای نوپایی است. پس اگر در تمام ماه گذشته، هر شب مثلاً کتاب «موش زرنگ» را خواندهاید و کودکتان هنوز هم میخواهد دوباره آن را بشنود، باز هم آن را برایش بخوانید.
دلیل اینکه بچهها دوست دارند یک داستان را بارها و بارها بشنوند این است که آنها تشنه و شیفتهٔ یاد گرفتن هستند. به زودی متوجه میشوید که کودک نوپایتان هم واژگان محبوب خود را حفظ کرده و هم مشتاق است که خودش آنها را تکرار کند که هر دوی اینها نشانهٔ افزایش آمادگی او برای کتاب خواندن است.
زمان تماشای نمایشگرها را به حداقل برسانید
استفاده از تبلت، موبایل، لپتاپ، تماشای تلویزیون و دیگر مانیتورها کاری منفعلانه و یکطرفه است. به همین دلیل، پزشکان توصیه میکنند تا وقتی کودکان حداقل ۱۸ ماهه باشند به آنها اجازهٔ تماشای تلویزیون یا بازی با اپلیکشینها و بازیهای دیجیتال را ندهید.
آنها همچنین به والدین تأکید میکنند که زمان تماشای رسانهها و کار با نمایشگرها برای بچههای بین دو تا پنج سال را به فقط یک ساعت در روز محدود کنند و بعد از آن هم همچنان به شکل پایداری محدودیتهایی برای زمان تماشای نمایشگرها ایجاد کنند.
کتابهای دیجیتال، چه کتابهای الکترونیکی ساده و چه اپلیکشینهای تعاملی کتاب داستان میتوانند یک سرگرمی گهگاه باشند، اما آنها هم برای کودکان و هم بزرگسالان حواسپرتی ایجاد میکنند. محققان دریافتهاند که والدین و فرزندان هنگام خواندن یا شنیدن کتاب الکترونیکی سؤالات کمتری میپرسند و کودکان مشکل بیشتری در دنبال کردن داستان دارند. پس بهترین کار این است که به خواندن و استفاده از کتابهای کاغذی پایبند بمانید.
کودکان از طریق تعامل با دیگران بهتر یاد میگیرند. بنابراین، مغز فرزندتان را با بازیهای بدون سیم و بدون نمایشگر تقویت کنید. کتاب خواندن با فرزندتان و انجام سایر فعالیتهای تعاملی و بدون چارچوب مؤثرترین راه برای رشد دادن مهارتهای استدلالی فرزندتان است و به او میآموزد که خلاقانه فکر کند.
کودک را به یک کتابخانه ببرید
کودکان اغلب داستانخوانی در یک کتابخانهٔ بزرگتر مخصوص بچهها را هم دوست دارند و برای کودکان نوپا این یک ماجراجویی شگفتانگیز و بزرگ است. پس بچهها را با این فضاهای عمومی مخصوص کودکان نیز آشنا کنید.
قصهگویی را به بخشی از زندگی تبدیل کنید
وقتی سر میز شام یا با کودکتان در حمام مشغول شستوشویش هستید، برایش قصه بگویید. مثلاً داستانهای کلاسیک قدیمی و حکایات مربوط به دوران کودکی خودتان، یا داستانهایی که کودکتان را به عنوان شخصیت اصلی داستان معرفی میکند. از نقاشیهای کودک یا عکسهای محبوب او کتابی تهیه کنید و در مورد آنها قصهای بسازید یا از او بخواهید که ماجرای عکسها را برایتان تعریف کند.
در همه جا به کلمات اشاره کنید
در همه جا میتوانید به فرزندتان نشان دهید که کلمات بخش مهمی از زندگی ما هستند. به عنوان مثال، حتی کمسنترین کودکان نوپا نیز به سرعت یاد میگیرند که یک تابلوی راهنمایی و رانندگی میگوید: «توقف»! بعضی از والدین نیز روی اشیای خانه برچسب میزنند، مثلاً روی قفسههای مرتبط، برچسب لگوها، عروسکها و سایر اسباببازیها را میچسبانند.
اگر فرزند شما به مهدکودک یا پیشدبستانی میرود، هر روز یادداشتی روی ظرف ناهار او بچسبانید، حتی اگر هنوز نتواند کلمهٔ گربه را بخواند، دیدن این کلمه روی یک تکه کاغذ، به همراه نقاشی یا برچسبی از یک بچه گربهٔ بامزه، یکی از بهترین بخشهای آن روزش خواهد بود. اگر این کار به نظرتان خیلی پیچیده به نظر میرسد، کشیدن یک قلب یا شکلکهای خندان و عبارت «دوستت دارم» را امتحان کنید.
با کتاب خواندن به کودک پاداش ندهید
بهتر است از ساعت داستانخوانی به عنوان پاداش استفاده نکنید. برای مثال، به فرزندتان نگویید که اگر شامش را تا آخر بخورد برایش داستان میخوانید. وقتی کتاب خواندن با ماجرای پاداش و تنبیه ارتباط داده میشود، دیگر تجربهٔ مثبتی نخواهد بود. به جایش، زمانهای مناسبتری برای کتاب خواندن انتخاب کنید، مثلاً زمانی که میخواهید کودکتان قبل از چرت روزش آرام بگیرد.
