تفاوت و مزایای بازی ساختاریافته و بازی‌های آزاد برای بچه‌ها
با شنیدن کلمهٔ «بازی» چه چیزی به ذهنتان می‌آید؟ شاید کودکی را در حال ساخت یک برج با آجرهای لگو تصور کنید. شاید به یاد بیاورید که ساعت‌های زیادی را در حیاط خلوت خانه‌تان مشغول بازی قایم باشک می‌شدید و در بازی بسیاری جدی بودید. یا شاید به عروسک‌های باربی، سربازان اسباب‌بازی یا ماشین‌های مینیاتوری فکر کنید. این فعالیت‌ها به شدت متفاوت به نظر می‌رسند، اما همگی یک چیز مشترک دارند، این‌که ابزار مهمی برای درگیر کردن کودکان در کندوکاو و کاوش دنیا هستند. خیلی کلی می‌توان بازی‌ها را دو دسته کرد؛ بازی آزاد و بازی ساخت‌یافته. در این مطلب با مفهوم این بازی‌ها و مزایای آنها آشنا شوید.
بازی ساخت‌یافته و بازی آزاد
برای کودکان «بازی» راهی برای یادگیری نحوۀ فکر کردن در مورد دنیای اطراف و شناخت آن است. از طریق بازی است که آنها مهارت‌های اجتماعی خود را تمرین می‌کنند، مهارت‌های حرکتی را رشد می‌دهند و مفاهیمی را که در کلاس درس می‌آموزند، به طور عملی به کار می‌گیرند. حتی چیزی به سادگی سر خوردن از روی سرسره می‌تواند تأثیر مهم و ماندگاری در عملکرد مغز و رشد فیزیکی کودک داشته باشد، که علم هم این قضیه را ثابت کرده است. آکادمی‌های طب اطفال برتر دنیا این موضوع را تأیید کرده‌اند و روی ارتباط بین بازی و ارتباطات اجتماعی کودکان و رشد مغزی آنها تأکید دارند.
به عنوان والدین، راه‌های ساده و در عین حال مؤثری وجود دارد که فرزندتان را در بازی هدایت کنید. البته، منظور ما این نیست که فعالیت‌ها را به بچه‌ها دیکته کنیم؛ چون این دیگر بازی نیست، اما می‌توانید آنها را تشویق کنید تا فعالیت‌های مختلفی را انتخاب کنند که به آنها کمک می‌کند هم در بازی ساختاریافته و هم در بازی آزاد مشارکت کنند.
بازی ساختاریافته چیست؟
بازی دارای ساختار یا بازی ساختاریافته اصطلاحی است که برای اشاره به فعالیت‌های هدف‌گرا به کار می‌رود. نمونه‌هایی از بازی ساختاریافته شامل بازی‌های رومیزی یا بازی‌های خارج از خانه مانند گرگم به هوا، ورزش‌های سازمان‌یافته مانند فوتبال یا هر چیز دیگری است که کودک را ملزم می‌کند تا دستورالعمل‌هایی را برای تکمیل یک کار دنبال کند.
مزایای بازی ساختاریافته
مثال‌های بالا و سایر نمونه‌های بازی ساختاریافته، تأکید زیادی بر رشد مهارت‌های منطقی کودک دارند. این نوع بازی کودکان را برای دنبال کردن دستورالعمل‌ها و حل مشکلاتی که در مسیر پیش می‌آیند، به چالش می‌کشد. همچنین با ایجاد دستورالعمل‌ها و قوانینی که برای دستیابی به هدف مورد استفاده قرار می‌گیرد، نوعی «ساختار» و چارچوب ارائه می‌دهند. در ادامه به چهار مورد از مزایای اصلی بازی ساختاریافته می‌پردازیم:
تعیین اهداف و دستیابی به آنها
طبق تعریف، بازی ساختاریافته به کودک کمک می‌کند تا یاد بگیرد که چگونه هدف‌گذاری کند و بعد به اهداف خود دست یابد. حتی یک بازی رومیزی ساده می‌تواند به کودک این امکان را بدهد که نتیجۀ مورد نظر خود، مانند جمع‌آوری تعداد معینی تیله یا تکمیل یک الگو، را تعیین کند و بعد بهترین راه برای رسیدن به آن را پیدا کند. در مسیر بازی، کودکان یاد می‌گیرند چگونه با چالش‌هایی که پیش می‌آید مقابله کنند و چگونه به شکل کارآمدی برای رسیدن به هدفشان اقدام کنند.
حل مسئله
بازی ساختاریافته به کودکان چیزهای زیادی در مورد حل مسئله می‌آموزد، زیرا آنها باید موانع موجود در مسیر را شناسایی و بر آنها غلبه کنند. مسئلۀ پیش پای آنها ممکن است چیز ساده‌ای مثل یافتن و وصل کردن یک قطعه لگو به چیزی که می‌سازند، باشد یا ممکن است همکاری با یک خواهر یا برادر برای تکمیل پازلی پیچیده یا پیدا کردن یکی از دوستان خود در طول یک بازی قایم باشک باشد. سناریو هرچه که باشد، بازی ساختاریافته بچه‌ها را به شکلی فعالی درگیر یافتن راه‌حل‌های عملی برای رسیدن به هدف می‌کند.
گوش دادن فعال
هیچ پدر و مادری وجود ندارد که در مقطعی از گوش نکردن فرزندش به حرف‌های او، شکایت نکرده باشد. برای حل مشکل اقدام کنید و فرزندان خود را تشویق کنید تا در فعالیت ساختاریافته‌ای شرکت کنند که در آن گوش دادن یا خواندن دستورالعمل‌ها کلید نتیجۀ موفقیت‌آمیز است. وقتی کودک زمان بیشتری را صرف فعالیت‌های ساختاریافته می‌کند، به تدریج یاد می‌گیرد که گوش دادن و توجه به دستورالعمل‌ها کلید رسیدن به نتایج موفقیت‌آمیز است.
در مورد گوش نکردن بچه‌ها به حرف والدین بدانید.
استرس پایین
اگرچه بازی ساختاریافته برای همۀ کودکان مهم است، اما کودکان دارای اختلالات طیف اتیسم یا کودکانی که در بازی «آزادانه» تحت فشار قرار می‌گیرند، به طور قابل توجهی از فعالیت‌های ساختارمندتر و دارای چارچوب مشخص سود می‌برند. این فعالیت‌ها نتایج روشنی دارند و داشتن هدفی در ذهن می‌تواند به جلوگیری از پریشانی یا مضطرب شدن کودک کمک کند، زیرا او دیگر مجبور نیست برای کشف نحوۀ مشارکت در یک بازی دارای پایان باز تلاش کند.
بازی آزاد چیست؟
در طرف دیگر طیف بازی، «بازی آزادانه» یا بازی آزاد قرار دارد. بازی آزاد دقیقاً همان چیزی است که به نظر می‌رسد؛ یعنی بازی بدون ساختار و دارای پایان باز که به کودکان اجازه می‌دهد خلاقانه با یکدیگر و دنیای اطراف خود تعامل کنند. نمونه‌هایی از فعالیت‌های آزادانه شامل دویدن در پارک و زمین بازی، بازی‌های وانمودی مانند پوشیدن لباس نقشی مثل آشپز و پلیس و رنگ‌آمیزی است.
مزایای بازی آزاد
در نمونه‌های بالا و دیگر نمونه‌های بازی‌های بدون ساختار، کودکان فضا و فرصتی می‌یابند تا با ابداع «اهداف» و ایده‌هایی دربارۀ نحوۀ بازی، خلاقیت خود را تقویت کنند. اینجا، هیچ بزرگسالی وجود ندارد که بازی یا مسیرهای آنها را راهنمایی و مشخص کند که در نهایت بازی چگونه باید به نتیجه برسد. این ویژگی‌ها چند مزیت، از جمله موارد زیر دارد:
اکتشاف
بازی آزاد به کودکان این فرصت را می‌دهد تا با دنیای اطراف خود درگیر شوند. آنها می‌توانند چیزهایی را که برایشان جالب است کشف کنند و اطلاعات بیشتری در مورد شیوۀ کار دنیا بیابند. چگونه؟ به عنوان مثال، بازی در فضای باز را در نظر بگیرید. اگر کودک اجازه داشته باشد در حیاط یا یک پارک بدود، با درختان، آسمان، برخی حیوانات و گیاهان و غیره روبه‌رو خواهد شد. کنجکاوی کودکان در مورد چیستی چیزها و کارکردشان صرفاً با قرار گرفتن در معرض آنها تحریک می‌شود.
اجتماعی شدن
اجازه دادن به کودکان برای مشارکت در بازی آزاد، آنها را قادر می‌سازد تا مهارت‌های اجتماعی خود را تمرین کنند. آنها یاد می‌گیرند که چگونه با دیگران تعامل کنند، روابطی برقرار کنند و برای حل مشکلات و غلبه بر چالش‌ها با هم همکاری کنند. آنها همچنین این فرصت را دارند که در تعامل با همسالان خود، حس همدلی را تمرین کنند.
آزادی اشتباه کردن
به عنوان والدین، کاری که به‌هیچ‌وجه نمی‌خواهیم انجام دهیم این است که کودک را تشویق کنیم شکست بخورد. اما یک مزیت عالی بازی آزادانه این است که در یک محیط کم‌خطر، فضای مورد نیاز کودکان برای اشتباه کردن و اصلاح اشتباهات را فراهم می‌کند.
اعتماد به نفس
بازی آزاد شاید بیش از هر چیزی به دلیل تقویت اعتماد به نفس کودکان، به ویژه کودکان خجالتی، شناخته شده است. کودکان با این نوع بازی یاد می‌گیرند چگونه افکار و احساسات خود را در یک فضای امن مانند اتاق یا حیاط خانه بیان کنند. آنها توانایی تفکر سریع و پردازش احساسات حین کاوش دنیای اطراف را در خود ایجاد می‌کنند. در نهایت، این توانایی به اعتماد به نفس بیشتر تبدیل می‌شود و بچه‌ها دیدگاهی منحصربه‌فرد و خاص خودشان از زندگی پیدا می‌کنند که همیشه همراهشان خواهد بود.
ورزش بدنی
بازی آزادانه اغلب به شکل فعالیت فیزیکی است. حتی سر خوردن از سرسره یا نشستن روی تاب نیز فعالیت بدنی است. کودکان دنیای امروز فعالیت بدنی کافی ندارند، بنابراین تشویق به بازی خلاقانه در فضای باز راهی عالی برای کمک به حفظ سلامت ذهن و بدن آنهاست.
چطور بین هر دو نوع بازی تعادل برقرار کنیم؟
کودکان ذاتاً طوری برنامه‌ریزی شده‌اند که به سوی هر دو نوع بازی آزاد و ساختاریافته کشیده شوند، زیرا هر دوی این بازی‌ها بخش مهمی از رشد کودک هستند. به عنوان والدین، وظیفۀ ما این است که هر دو نوع بازی را تشویق کنیم. راه‌های ساده‌ای وجود دارد که از مزایای بازی آزاد بهره ببرید و در عین حال به اهمیت بازی ساختاریافته در رشد کودک توجه داشته باشید. پیشنهادهای زیر را ببینید:
کودک را مجبور نکنید
فکر خیلی خوبی است که مرتب کودک خود را در معرض بازی‌ها و فعالیت‌های جدید قرار دهید. در واقع، یکی از بخش‌های جذاب فرزندپروری این است که کودکتان را با چیزهای جدید، مانند یک ورزش یا بازی‌ای آشنا کنید که خودتان در کودکی دوست داشتید. اما بین معرفی نوع جدیدی از بازی و وادار کردن کودک به انجام آن تفاوت وجود دارد. به عنوان مثال، کودک شما ممکن است علاقه‌ای به شوت کردن توپ فوتبال در حیاط نداشته باشد. ممکن است ترجیح دهد با یک جعبهٔ شن بازی کند یا با تور حشره‌گیری خود به دنبال شکار حشرات و پروانه‌ها برود. به فعالیت‌هایی که توجه فرزندتان را جلب می‌کند و آنهایی که توجهش را جلب نمی‌کنند دقت کنید و به ترجیحات او احترام بگذارید.
احترام گذاشتن به ترجیحات کودک به چه معناست؟ فرزندتان را به خاطر این‌که فکر می‌کنید کاراته یک فعالیت ساختاریافتۀ خوب است، وادار به شرکت در کلاس‌های کاراته نکنید. اگر کاراته را دوست ندارد، کلاسش را کنسل و دوباره ارزیابی کنید. شاید فرزندتان ترجیح می‌دهد بسکتبال یا والیبال بازی کند، یا شاید ترجیح می‌دهد فعلاً از ورزش زنگ تفریح بگیرد و در یک تیم رباتیک یا کتابخوانی عضو شود. به او اجازه دهید احساس خود نسبت به هر فعالیت را به شما بگوید و آماده باشید به او در یافتن جایگزین‌هایی که برایش جذاب باشد، کمک کنید.
به واکنش فرزندتان توجه کنید
در حالت ایده‌آل، کودکان باید در هر دو نوع فعالیت ساختاریافته و آزاد شرکت جویند. با این حال، بسیاری از کودکان نمی‌توانند زمان و توجه خود را به طور مساوی بین این دو نوع بازی تقسیم کنند. یک مثال مشهور از این موضوع در کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم دیده می‌شود. این کودکان ممکن است برای شرکت موفقیت‌آمیز در بازی آزاد مشکل داشته باشند، زیرا فقدان جهت‌دهی یا چارچوب در این نوع فعالیت می‌تواند برایشان طاقت‌فرسا باشد. آنها ممکن است از بازی‌های آزاد ناراحت یا گیج شوند، یا ممکن است برای تعامل با همسالانی که در این فعالیت‌ها شرکت دارند، دچار مشکل شوند.
از برنامه‌ریزی بیش از حد خودداری کنید
به برنامهٔ روزانه فرزندتان دقت کنید. آیا شما از آن دسته والدینی هستید که هر دقیقه از روز فرزندشان را برنامه‌ریزی می‌کنند؟ ممکن است کودک شما برای شرکت در بازی‌های آزاد و بدون ساختار نیاز به زمان داشته باشد. وقتی کودکی فقط فعالیت‌های دارای چارچوب و هدف‌محور مانند کلاس‌های ورزش و موسیقی را تجربه می‌کند، فرصتی برای اعمال خلاقیت خود در حین بازی آزاد ندارد.
از سوی دیگر، برخی از والدین در جهت دیگر زیاده‌روی می‌کنند و فرزندان خود را تشویق می‌کنند که همیشه از طریق بازی آزاد خود را سرگرم کنند. متأسفانه، این رویکرد می‌تواند به صرف زمان بیش از حد با نمایشگرهایی مانند تلویزیون و کنسول بازی تبدیل شود.
اگر شما از آن دسته والدینی هستید که می‌گذارید فرزندتان خودش را سرگرم کند، به خصوص جلوی تلویزیون یا تبلت، در این صورت استفادۀ روزانه از بازی‌های ساختاریافته راهی عالی برای جدا کردن او از مبل و درگیر کردن او با دنیای اطراف است. برای مثال، در نظر بگیرید که کودکتان را در یک کلاس هنری، تیم ورزشی یا باشگاه ثبت‌نام کنید تا تشویق شود که در فعالیت‌های ساختارمندتر نیز شرکت کند.
از هر دو نوع بازی لذت ببرید
مهم‌تر از هر چیزی، از تماشای رشد و تکامل فرزندتان از طریق بازی لذت ببرید. حتی کودکان خردسال در حال رشد دادن استعدادها و توانایی‌های خود، و همچنین علائق و بیزاری‌های خاص خود هستند. داشتن فرزندی که بتواند ساعت‌ها بنشیند و پازل‌ها را کنار هم بگذارد، اشکالی ندارد. بروید و به او کمک کنید! داشتن کودکی که می‌خواهد ساعت‌ها تاب بخورد اشکالی ندارد، با یک دست آن تاب را هل دهید و با دست دیگر چای خود را بنوشید. والدین هرگز نباید یکی از انواع بازی را منع یا سعی کنند فرزندان خود را از چیزی که دوست دارند، دور کنند. به جای این کار، علایق آنها را تشویق کنید و خلاق باشید!
اگر کودکی دارید که بازی آزاد را بیشتر از فعالیت‌های ساختاریافته دوست دارد، یک فعالیت ساختاریافته را به شکل مخفیانه در بازی آزاد او بگنجانید. برای مثال، اگر کودکی دارید که عاشق دویدن و بازی کردن در بیرون از خانه است، او را در یک لیگ فوتبال یا کلاس شنا ثبت‌نام کنیدو این فعالیت‌ها جنب و جوش مورد علاقۀ او را فراهم می‌کنند، اما در عین حال، دارای ساختار و هدف‌گرا هستند. اگر کودکی دارید که آرام می‌نشیند و مشغول رنگ‌آمیزی و نگاه کردن به کتاب‌ها می‌شود، او را به طبیعت‌گردی ببرید تا بتواند چیزهای جدیدی برای گنجاندن در نقاشی‌های خود بیابد.
کسل شدن را با آغوش باز بپذیرید
برخی والدین تمایل دارند برنامه‌های روزانهٔ کودک خود را کاملاً پر کنند، زیرا نمی‌خواهند فرزندانشان بی‌حوصله و کسل شوند. اما هیچ ایرادی ندارد که در طول روز به فرزندتان زمانی خالی و بدون کار خاصی برای انجام دادن بدهید. این بازه‌های بیکاری دو هدف را دنبال می‌کنند. اول، آنها به مغز و بدن کودک اجازه می‌دهند پس از مدتی مشغولیت و فعالیت، دوباره شارژ شود. دوم، فرصت‌هایی را برای بچه‌ها فراهم می‌کنند تا بدون کمک یک بزرگسال به دنبال کارهایی برای انجام دادن بگردند. این‌که به فرزندتان یاد بدهید که ریلکس باشد و از اوقات فراغت لذت ببرد، مهارتی است که در تمام طول زندگی به آن نیاز دارد و مفید خواهد بود.
در بازی فرزند خود مشارکت کنید
والدین سرشان خیلی شلوغ است؛ کار، وعده‌های غذایی، لباس‌شویی، رساندن بچه‌ها به مدرسه و ده‌ها وظیفۀ دیگر. ما تمایل داریم بازی فرزندمان را فرصتی برای انجام کارهای دیگر بدانیم و بعضی روزها این امر اجتناب‌ناپذیر است. می‌دانیم که قرار نیست لباس‌ها خودبه‌خود تا بشوند، اما یک دقیقه مکث کنید و بازی را به عنوان فرصتی برای تعامل با کودک خود در نظر بگیرید. خواه در حیاط، بازی مجسمه را انجام دهید و خواه به فرزند خود کمک کنید تصویری از یک پرنده بکشد، بازی فرصت‌های زیادی برای تعامل با فرزندتان فراهم می‌کند.
در دنیای امروز، بازی را اغلب به عنوان یک کار «اضافی» در روتین زندگی کودکان تلقی می‌کنند، اما در واقع بازی برای رشد سالم و متعادل بچه‌ها ضروری است. بهترین راه برای انجام این کار به فرزندتان و شرایط خانوادهٔ شما ارتباط دارد، اما قطعاً با کمی فکر و تأمل برای تمام بچه‌ها و والدین امکان‌پذیر است.
