ریفلاکس در کودکان
برای نوزادان کاملاً طبیعی است که پس از تغذیه یا حتی گاهی بدون علت مشخص یا هشداردهندهای استفراغ خفیفی داشته باشند یا بالا بیاورند که به آرامی اتفاق میافتد و کودک را آزار نمیدهد و به او فشاری وارد نمیکند. در واقع بیشتر نوزادان استفراغ میکنند ولی هیچ عوارض دیگری را نشان نمیدهند. این عارضه ریفلاکس معمولی و بیخطر یا فیزیولوژیک نیز نامیده میشود و برای بیشتر کودکان تا سن یک سالگی این اتفاق میافتد. اما وقتی کودکان آنقدر زیاد استفراغ میکنند که این موضوع در رشد آنها تأثیر میگذارد یا باعث مشکلات دیگری شود، این وضعیت را بیماری ریفلاکس معده به مری مینامند.
در این مطلب میتوانید با علائم و دلایل رفلاکس در کودکان، تشخیص و درمان و زمان مراجعه به پزشک برای این مشکل آشنا شوید.
ریفلاکس در کودکان چیست؟
رفلاکس در کودکان به شرایطی گفته میشود که محتویات معده نوزاد به مری برگردد و کودک مایع یا غذای خورده شده را تف میکند. مری لوله عضلانی است که دهان را به معده متصل میکند.
ریفلاکس در کودکان سالم به دفعات زیادی در طول روز اتفاق میافتد. تا زمانی که کودک سالم است و روند رشد خوبی دارد، رفلاکس موضوع نگرانکنندهای نیست. این عارضه که گاهی رفلاکس معده به مری (GER) نیز نامیده میشود، با بزرگتر شدن نوزاد کمتر رخ میدهد و ادامه یافتن آن پس از 18 ماهگی معمولاً غیرعادی است.
در موارد نادر، رفلاکس در کودکان منجر به کاهش وزن یا کندی رشد در مقایسه با کودکان همسن و همجنس او میشود. این علائم ممکن است نشاندهنده یک مشکل در سلامت مثل داشتن آلرژی، انسداد در دستگاه گوارش یا «بیماری ریفلاکس معده به مری» (GERD) باشد. این بیماری شکل جدیتری از رفلاکس معده به مری است که باعث مشکلات جدی در سلامت میشود.
علائم ریفلاکس در کودکان
در بیشتر موارد، رفلاکس در کودکان جای نگرانی ندارد. معمولاً اسید معده در کودکان به اندازهای نیست که گلو یا مری او را تحریک کند و باعث ایجاد علائم شود. چنانچه کودک شما هرکدام از این علائم را داشت به پزشک مراجعه کنید:
- وزن نمیگیرد.
- به طور مداوم و با شدت تف میکند به طوری که محتویات معده از دهانش خارج میشود. به این حالت استفراغ جهشی یا پرتابی میگویند.
- مایع سبز یا زردی را تف میکند.
- خون یا محتویات معده را که شبیه تفاله قهوه است، تف میکند.
- از غذا خوردن امتناع میکند.
- در مدفوع او خون وجود دارد.
- دچار مشکل در تنفس یا سرفهای است که از بین نمیرود.
- از 6 ماهگی یا بعدتر شروع به تف کردن میکند.
- بعد از غذا خوردن به طور غیرعادی تحریکپذیر است.
- انرژی زیادی ندارد و بیحال است.
برخی از این علائم نشاندهنده بیماریهای جدی اما قابل درمانی مثل انسداد در دستگاه گوارش یا بیماری گرد (GRED) است.
علت رفلاکس در کودکان
در نوزادان، حلقه عضلانی بین مری و معده هنوز به طور کامل رشد نکرده است. این عضله اسفنکتر تحتانی مری (LES) نامیده میشود. وقتی عضله نامبرده به طور کامل رشد نکرده است، به محتویات معده اجازه میدهد تا به مری برگردند. به مرور زمان، این عضله بالغ میشود. در این شرایط، وقتی کودک چیزی را قورت میدهد عضله باز میشود و در مواقع دیگر کاملاً بسته است و محتویات معده را در همان جا نگه میدارد.
برخی از عواملی که در رفلاکس در نوزادان نقش دارند در کودکان شیرخوار شایع هستند و اغلب نمیتوان از آنها اجتناب کرد. این عوامل شامل دراز کش بودن در بیشتر مواقع و تغذیه با رژیم غذایی کاملاً مایع است.
گاهی ریفلاکس در کودکان میتواند ناشی از بیماریهای جدیتری باشد، از جمله:
- بیماری رفلاکس معده به مری (GRED). در این وضعیت اسید کافی برای تحریک و آسیب به پوشش به مری وجود دارد.
- تنگی دریچه پیلور. پیلور یک دریچه عضلانی است که به غذا اجازه میدهد تا از معده خارج شده و به عنوان بخشی از فرایند گوارش وارد روده کوچک شود. در عارضه تنگی پیلور، دریچه ضخیم شده و بزرگتر از حالت طبیعی میشود. دریچه ضخیم شده غذا را در معده گیر میاندازد و مانع از ورود آن به روده کوچک میشود.
- عدم تحمل غذایی. پروتئین موجود در شیر گاو رایجترین محرک برای ریفلاکس در کودکان است.
- ازوفاژیت ائوزینوفیلیک. در این بیماری بدن نوع خاصی از گلبولهای سفید خون می سازد که به پوشش مری آسیب میرسانند. این گلبول سفید ائوزینوفیل نامیده میشود.
- سندرم ساندیفر. این عارضه باعث کج شدن و چرخش غیرعادی سر و حرکاتی شبیه تشنج میشود. سندرم ساندیفر یکی از عوارض نادر بیماری ریفلاکس معده به مری است.
عوامل خطرساز ریفلاکس در کودکان
ریفلاکس در کودکان اتفاق شایعی است. اما برخی فاکتورها احتمال بروز آن را بیشتر میکند، از جمله:
- تولد زودرس
- بیماریهای ریوی، مانند فیبروز کیستیک
- بیماریهایی که بر سیستم عصبی تاثیر میگذارد، مانند فلج مغزی
- جراحی قبلی روی مری
عوارض رفلاکس در کودکان
رفلاکس در نوزادان معمولاً خود به خود برطرف میشود و به ندرت پیش میآید که برای نوزادان مشکلی ایجاد میکند. اگر کودک شما بیماری جدیتری مانند GRED داشته باشد، ممکن است از لحاظ رشد از سایر کودکان عقب بماند. برخی تحقیقات نشان میدهد نوزادانی که مکرراً تف میکنند ممکن است در اواخر دوران کودکی به بیماری رفلاکس معده به مری مبتلا شوند.
تشخیص ریفلاکس در کودکان
پزشک کار خود را با معاینه فیزیکی کودک شروع میکند و سوالاتی در مورد علائم او میپرسد. اگر کودکتان سالم است، طبق انتظار معمول رشد میکند و معمولاً نیازی به انجام آزمایش نیست. با این حال، در برخی موارد پزشک آزمایشهای زیر را توصیه میکند:
- سونوگرافی. این نوع عکسبرداری میتواند تنگی پیلور را در کودکان مبتلا به ریفلاکس تشخیص دهد.
- تستهای آزمایشگاهی. آزمایش خون و ادرار میتوانند به شناسایی یا رد علل احتمالی استفراغ مکرر و وزنگیری ضعیف کمک کنند.
- پایش PH مری. برای اندازهگیری اسیدیته مری کودک، پزشک لوله نازکی را از طریق بینی یا دهان کودک وارد مری میکند. لوله به دستگاهی متصل است که اسیدیته را کنترل میکند. برای انجام این تست ممکن است لازم باشد کودک در بیمارستان بماند.
- اسکن اشعه ایکس. این روش میتواند مشکلات موجود در دستگاه گوارش مانند انسداد را شناسایی کند. ممکن است قبل از آزمایش مایع حاجب با شیشه شیر به کودک داده شود.
- آندوسکوپی فوقانی. پزشک لوله مخصوصی را که دارای یک دوربین و یک لامپ است از طریق دهان کودک به مری، معده و قسمت فوقانی روده کوچک میفرستد. به این لوله آندوسکوپ میگویند. ممکن است نمونههایی از بافت این نواحی نیز برای آنالیز برداشته شود. برای شیرخواران و کودکان، آندوسکوپی معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام میشود.
درمان رفلاکس در کودکان
تا زمان برطرف شدن خود به خودی رفلاکس، میتوان با ایجاد برخی تغییرات در تغذیه کودک رفلاکس در کودکان را کاهش داد. پزشک ممکن است توصیه کند که اگر کودک را با شیر مادر تغذیه میکنید، شیر گاو را از رژیم غذایی خود حذف کنید و اگر تغذیه با شیر خشک انجام میشود، از یک شیر خشک ضدحساسیت استفاده کنید، زیرا علائم ریفلاکس میتواند به علت ناتوانی معدۀ کودک در تحمل برخی پروتئینها در شیر ایجاد شود. اگر این اقدامات مؤثر نباشد، پزشک میتواند دارو تجویز کند.
درمان دارویی
معمولاً وقتی ریفلاکس در کودکان عارضه ثانویهای ایجاد نکرده است از داروها برای کودکان استفاده نمیشود. اما پزشک کودک ممکن است یک داروی مسدودکننده اسید را برای چند هفته یا چند ماه توصیه کند. این داروها شامل سایمتیدین، فاموتیدین و امپرازول منیزیم هستند. در صورت داشتن شرایط زیر پزشک ممکن است داروی مسدودکننده اسید را توصیه کند:
- کودک وزنگیری ضعیفی دارد و تغییر در تغذیه موثر نبوده است.
- کودک از غذا خوردن امتناع میکند
- داشتن التهاب مری
- داشتن آسم مزمن
عمل جراحی
در موارد نادر، ممکن است برای درمان رفلاکس در کودکان به جراحی نیاز باشد. جراحی تنها در صورتی انجام میشود که کودک به اندازه کافی وزن اضافه نمیکند یا به دلیل ریفلاکس دچار مشکل تنفسی شده است. طی جراحی، اسفنکتر تحتانی بین مری و معده سفت میشود. این تغییر از برگشت اسید به مری جلوگیری میکند.
راههایی برای کاهش ریفلاکس در کودکان
برای به حداقل رساندن علائم رفلاکس در کودکان علاوه بر درمان دارویی و جراحی یکسری اقدامات مراقبتی است که در رفع علائم کمک میکند. این تغییرات عبارتند از:
- به کودک در وضعیت عمودی شیر بدهید. سپس او را به مدت 30 دقیقه پس از شیر خوردن در حالت نشسته نگه دارید. مراقب باشید که کودک را خیلی تکان ندهید.
- کم کردن شیر مادر یا شیر خشک در هر وعدۀ تغذیه نیز ممکن است به تخفیف علائم رفلاکس در کودکان کمک کند. میتوانید کم کردن مقدار شیر را با افزایش تعداد وعدههای تغذیه جبران کنید و حتماً پس از هر وعده غذا آنقدر او را تحریک به آروغ زدن کنید تا آروغ کاملی از او بگیرید.
- برای گرفتن آروغ کودک وقت بگذارید. آروغ گرفتن مکرر در حین شیر خوردن و و بعد از آن میتواند از تجمع هوا در معده کودک جلوگیری کند.
- درست بعد از شیر خوردن، او را برای چرت زدن یا حتی تعویض پوشک نخوابانید یا را روی شکمش قرار ندهید.
- اگرچه خوابیدن نوزاد روی شکم ممکن است به کاهش علائم ریفلاکس معده به مری کمک کند، اما کارشناسان این کار را توصیه نمیکنند، زیرا ریسک سندرم مرگ ناگهانی نوزاد را افزایش میدهد. بنابراین کودک را به پشت بخوابانید.
- دور نگه داشتن نوزاد از دود دخانیات نیز میتواند علائم ریفلاکس را کاهش دهد.
به خاطر داشته باشید که ریفلاکس در کودکان معمولاً جای نگرانی چندانی ندارد.
آماده شدن برای ملاقات پزشک
قبل از اینکه به متخصص بیماریهای گوارشی کودکان مراجعه کنید لازم است گزارش صحیحی از وضعیت کودک به پزشک دهید. بدین منظور تمامی علائم کودکتان، از جمله علائمی که به نظر میرسد ارتباطی با ریفلاکس ندارند را به پزشک گزارش دهید. استرسهای عمده، تغییرات اخیر زندگی و سابقه پزشکی خانوادگی، تمام داروها، ویتامینها یا سایر مکملهایی که کودک مصرف میکند به همراه دز مصرفی آنها نیز از مواردی هستند که باید پزشک کودک را مطلع کنید.
پزشک نیز احتمالاً از شما در مورد زمان شروع علائم و شدت آن و وضعیتهایی که باعث بهبود یا تشدید شرایط میشوند سوالاتی میپرسد.
بنابر آنچه گفته شد اگر نوزاد شما خیلی استفراغ خفیف میکند اما ناراحت به نظر نمیرسد و به خوبی هم وزن اضافه میکند، احتمالاً لازم نیست به پزشک مراجعه کنید، هرچند برای رفع نگرانی باز هم گفتن این موضوع به پزشک کودکتان بهتر است. اما اگر احساس میکنید که این استفراغها فرزند شما را اذیت میکند یا روی وزنگیری مناسب کودک اثر نامطلوبی گذاشته است، در اولین فرصت یک وقت ملاقات از پزشک بگیرید. ریفلاکس در کودکان مبتلا توسط پزشک تشخیص داده میشود و به تسکین ناراحتی فرزندتان کمک میکند.
سوالات متداول
مشکل در وزن گرفتن، تف کردن غذا و خارج شدن محتویات معده، استفراغ و امتناع از غذا خوردن از رایج ترین علائم ریفلاکس است.
معمولاً پزشک توصیه میکند که تعداد دفعات شیردهی را زیادتر کنید و در مواردی توصیه به مصرف نوع خاصی از شیر خشک دارد.