مننژیت در کودکان چیست و چطور درمان میشود؟
مننژیت چیست و چه عوارضی دارد؟ در این مطلب با مننژیت، علائم مننژیت، انواع، تشخیص، درمان و راههای پیشگیری از مننژیت آشنا شوید.
مننژیت چیست؟
مننژیت التهاب مننژها، یعنی پردههایی است که مغز و نخاع را میپوشاند. گاهی مننژیت را مننژیت ستون فقرات il مینامند. مننژیت معمولاً یا توسط ویروس مننژیت آسپتیک ایجاد میشود یا توسط باکتریهایی که از طریق گردش خون از بخشی عفونی در جای دیگری از بدن انتقال یافتهاند. عفونت قارچی نیز میتواند باعث مننژیت شود، اما این بسیار کمتر دیده میشود.
مننژیتی که کودکان را تا دو یا سه ماهگی مبتلا میکند، مننژیت نوزادی نامیده میشود. مننژیت، خواه ویروسی باشد و خواه باکتریایی، بسیار جدی است و هر گونه تأخیر در درمان ممکن است کودک را در معرض ریسک ناشنوایی، ناتوانی ذهنی و مرگ قرار دهد.
در کودکان و بچههای بزرگتر، مننژیت ویروسی، که شایعتر از مننژیت باکتریایی است، به طور معمول خفیفتر است و معمولاً طی ۱۰ روز خودبهخود از بین میرود. ویروسهای زیادی که باعث ایجاد مننژیت در کودکان میشوند، از گروهی به نام انتروویروسها هستند، مثلاً کوکساکی، ویروس بیماری دست، پا و دهان، نوعی انتروویروس ویروس است که میتواند منجر به مننژیت شود. سایر عفونتهای ویروسی، مانند اوریون، ویروس هرپس سیمپکلس که عامل تبخال است و آنفلوانزا نیز میتوانند باعث مننژیت شوند.
از طرف دیگر، مننژیت باکتریایی سریع بروز میکند و بسیار جدی است. بیشتر کودکان مبتلا به مننژیت باکتریایی بدون عوارض طولانی مدت بهبود مییابند، اما مننژیت باکتریایی میتواند باعث ناشنوایی، نابینایی، تأخیر در رشد، از دست دادن توانایی گفتار، مشکلات عضلانی، نارسایی غدد کلیوی و آدرنال، تشنج و حتی مرگ شود.
علائم مننژیت چیست؟
این قسمت پیچیدهٔ مشکل است، زیرا علائم مننژیت همیشه برای همه یکسان نیست و به ترتیب خاصی ظاهر نمیشوند. علائم مننژیت شامل موارد زیر است:
- تب بالا (علامت بارز)
- گردن سفت (علامت بارز)
- سردرد شدید (علامت بارز)
- حساسیت به نور
- استفراغ یا حالت تهوع
- گیجی
- خوابآلودگی
- بیعلاقگی به خوردن و آشامیدن
- راش یا حساسیت پوستی
اگر کودکتان مننژیت دارد، ممکن است متوجه برخی از این علائم شوید. مشاهدهٔ برخی علائم دیگر مانند سردرد و سردرگمی در کودک دشوار است. همچنین ممکن است کودکتان به طور مداوم گریه کند و ملاج یا قسمت نرم روی سر برآمده داشته باشد. شاید سخت باشد که بفهمید گردنش سفت است، اما ممکن است وقتی او را از زمین برمیدارید ناراحتیاش بیشتر شود و ممکن است متوجه سفتی در بدنش نیز بشوید.
اگر کوچکترین شکی دارید که فرزندتان ممکن است مننژیت داشته باشد، سریعاً با پزشک او تماس بگیرید، چون درمان سریع حیاتی است.
کودکان چگونه مننژیت میگیرند؟
هیچ توضیح سادهای برای اینکه چرا یک کودک مننژیت میگیرد و کودک دیگر نمیگیرد، وجود ندارد. ارگانیسمهایی که باعث ایجاد مننژیت باکتریایی میشوند، در دهان و گلوی بسیاری از بچهها و بزرگسالان سالم زندگی میکنند، بدون اینکه هیچ مشکلی ایجاد کنند. کودکان دارای سیستم ایمنی غیرطبیعی، کودکان مبتلا به بیماری سلول داسیشکل یا کودکانی که صدمات جدی به سر داشتهاند ریسک بیشتری دارند، اما هر كسی میتواند دچار این بیماری شود.
اگر مادر مبتلا به باکتریهای استرپتوکوک گروه ب باشد، برخی از نوزادان در طول تولد به شکل خیلی مهلکی از مننژیت مبتلا میشوند. به همین دلیل است که زنان باردار برای این باکتری مورد آزمایش قرار میگیرند. اگر آزمایش مادر از لحاظ باکتریهای استرپتوکوک گروه ب (GBS) مثبت باشد، قبل از زایمان به او آنتیبیوتیک داده میشود.
خوشبختانه مننژیت معمولاً به اندازهٔ آنفلوانزا مسری نیست. اگر فرزند شما مننژیت گرفته است، فقط افرادی که با او تماس خیلی نزدیک دارند، باید خیلی محتاط باشند. مثلاً از بوسیدن او و استفاده از وسایل غذاخوری یا لیوان مشترک با او خودداری کنید. اطمینان حاصل کنید که همهٔ اعضای خانواده مرتباً دستهای خود را میشویند. همچنین اگر فرزندتان مننژیت باکتریایی دارد، پزشک ممکن است توصیه کند که اعضای خانواده یک دوره آنتیبیوتیک را به عنوان یک اقدام پیشگیرانه مصرف کنند.
مننژیت چطور تشخیص داده میشود؟
فقط یک پزشک میتواند به شما بگوید که چقدر جدی است، زیرا علائم مننژیت ویروسی و باکتریایی بسیار مشابه هستند. اگر پزشک به مننژیت مشکوک شود، یک پونکسیون کمری (Lumbar puncture) انجام میدهد، که به نام بذلنخاع نیز شناخته میشود. در بعضی موارد، پزشک قبل از انجام پونکسیون کمری، یک سیتیاسکن انجام میدهد، تا علل احتمالی دیگر را رد کند و اطمینان حاصل کند که انجام عمل پونکسیون کمری ایمن است.
پونکسیون کمری آزمایش خوشایندی نیست، اما معمولاً بیشتر از آن که دردناک باشد ناراحتکننده است. کودک شما باید به پهلو و در حالت جنینی، با زانوهای خم و رو به بالا دراز بکشد و برای آزمایش بیحرکت نگه داشته شود. پزشک ممکن است برای کاهش هر گونه ناراحتی، یک بیحسکنندهٔ سطحی به پوستش بزند. او سپس یک سوزن کوچک و توخالی را به فضای بین مهرهها وارد میکند تا کمی از مایع نخاعی را برای آزمایش بیرون بکشد. اگر در حین زایمان تزریق اپیدورال داشتید، محل تزریق سوزن را میدانید. این پروسه حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه طول میکشد. نمونه خون و ادرار نیز گرفته میشود.
پزشک احتمالاً بعد از اولین تجزیه و تحلیل مایع مغزی-نخاعی، ظرف حدود یک یا دو ساعت اطلاعاتی از بیماری به دست میآورد. تجزیه و تحلیل بیشتر با اطمینان بیشتری مشخص خواهد کرد که آیا کودک به مننژیت مبتلا شده است یا خیر و آیا در اثر ویروس ایجاد شده یا باکتری و کدام باکتری؟ گزارش کامل ممکن است تا ۷۲ ساعت آماده نشود، اما معمولاً ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت اطلاعات اولیهای در دسترس قرار میگیرد.
اگر فرزندتان خیلی ناراحت باشد، پزشک احتمالاً منتظر نتایج آزمایش نخواهد ماند. او بلافاصله شروع به معالجه میکند و آن را ادامه خواهد داد، مگر اینکه آزمایشات هیچ علائمی از باکتری نشان ندهد، که به این معنی است که اگر بیماری مننژیت باشد، به احتمال زیاد ناشی از ویروس است.
درمان مننژیت ویروسی چطور است؟
اگر مننژیت ویروسی باشد، سیستم ایمنی کودک شما احتمالاً به اندازهای قوی هست که از عهدهٔ آن برآید. در این حالت غالباً هیچ درمانی لازم نیست، هرچند گاهی اوقات پزشک دارو تجویز میکند، به ویژه د صورتیکه فرزندتان هنوز نوزاد باشد. میتوانید کودک را مثل زمانی که دچار آنفلوانزا باشد، تسکین دهید. با استراحت، مایعات فراوان، داروهای مسکن و تببر و ناز و نوازش. در بعضی موارد، کودک باید برای نظارت دقیق روی علائمش چند روز در بیمارستان بماند، مخصوصاً اگر خیلی کمسن باشد.
درمان مننژیت باکتریایی چگونه است؟
برای از بین بردن باکتریها، پزشکان جریان خون را پر از آنتیبیوتیکهای قوی میکنند. کودکان زیر یک سال اغلب باید تا دو هفته در بیمارستان زیر تزریق داخل وریدی بمانند. این وضعیت میتواند بسیار دشوار باشد، اما در حدود ۸۵ درصد از موارد بیماری را درمان میکند، به شرطی که بیماری در حدود روز اول ظاهر شدن علائم تشخیص داده شود. برای همین است که تماس فوری با پزشک در صورت مشکوک بودن به مننژیت اینقدر مهم است.
آیا مننژیت قابل پیشگیری است؟
هیچ چیز صد درصد قابل پیشگیری نیست. اما مهمترین کاری که میتوانید انجام دهید واکسینه کردن فرزندتان است. واکسنهای فلج اطفال، سرخک، اوریون، واریسلا (آبلهمرغان) و آنفلوانزا همگی به محافظت در برابر اشکال ویروسی مننژیت کمک میکنند.
علاوه بر این، اطمینان حاصل کنید که او علیه باکتری مجرمی که در گذشته خیلی شایع بود یعنی هموفیلوس آنفلوانزا نوع ب یا هیب واکسینه شده است. این واکسن معمولاً در دو، چهار و شش ماهگی تجویز میشود و طبق نظر پزشک و در صورت نیاز، یک دوز دیگر هم بین ۱۲ تا ۱۸ ماهگی دریافت میشود.
واکسن دیگری به نام واکسن مننژوکوک نیز در حال حاضر برای پیشگیری از یکی از شایعترین و کشندهترین اشکال مننژیت، که توسط باکتری پنوموکوک ایجاد میشود، به طور روتین برای کودکان تزریق میشود.
رعایت بهداشت میتواند به جلوگیری از شیوع برخی از انواع مننژیت کمک کند. پس موارد زیر را جدی بگیرید:
- دستها را به خوبی و مرتب بشویید، به خصوص بعد از استفاده از توالت، تعویض پوشک و قبل از درست کردن غذا یا خوردن آن و مطمئن شوید کودکتان نیز دستهایش را میشوید یا اگر کوچک است، این کار را برای او انجام دهید.
- هنگام سرفه دهان خود را بپوشانید. از یک دستمال استفاده کنید یا داخل آرنجتان سرفه کنید. وقتی فرزندتان به اندازهٔ کافی بزرگ شد، به او نیز بیاموزید که همین کار را انجام دهد.
- سطوحی را که ممکن است آلوده باشند، از جمله کنترل تلویزیون، دستگیرهٔ درها و اسباببازیها را تمیز کنید. شما میتوانید مواد ضدعفونیکننده بخرید یا میتوانید با استفاده از مخلوطی از یک چهارم لیوان سفیدکننده و حدود ۳/۷۸ لیتر آب، خودتان آن را تهیه کنید.
- از به اشتراک گذاشتن نوشیدنی، ظروف غذاخوری، مسواک و سایر وسایلش شخصی با دیگران خودداری کنید.
- اگر فکر میکنید در خانه موش دارید، اقدامات لازم برای از بین بردن آنها و پاکسازی مناطق آلوده را انجام دهید. موشها میتوانند نوعی مننژیت ویروسی به نام کوریومننژیت لنفوسیتی (LCM) را منتقل کنند. برای تمیز کردن هم از دستکشهای لاستیکی استفاده کنید و از محلولی حاوی یک لیوان و نیم سفیدکننده با حدود ۳/۷۸ لیتر آب استفاده کنید.