کودکان خواندن را چطور یاد می‌گیرند
فرزند شما خواندن را چگونه یاد می‌گیرد؟ در این مطلب با چگونگی یادگیری خواندن در کودکان و راه‌هایی برای تقویت مهارت خواندن در کودکتان آشنا شوید.
یادگیری خواندن در کودک
یادگیری خواندن فرایندی است که مستلزم تسلط بر سه مهارت اساسی است. این مهارت‌ها عبارتند از نحو، معناشناسی و فونیکس. نحو یا دستور زبان و علائم نگارشی، نحوۀ ترکیب و کنار هم قرارگیری کلمات، عبارت‌ها و بندها برای ایجاد جملات و پاراگراف‌هاست. معناشناسی نحوۀ ارتباط کلمات و جملات یک گروه با یکدیگر است. فونیکس به صداهایی که حروف تولید می‌کنند و رابطۀ بین کلمات نوشتاری و گفتاری یا درک مطلب اشاره دارد.
وقتی کودکتان خواندن را یاد می‌گیرد، این سه حوزۀ رهگشا را با هم و به صورت یک کل توسعه می‌دهد، نه یک به یک. با این حال، بیشتر بچه‌ها درک نحو و معنا را قبل از فونیکس شروع می‌کنند. یعنی فرزند شما قبل از این‌که بفهمد صدای یک حرف به چه صورت است، یاد خواهد گرفت که جملات یک کتاب از چپ به راست نوشته می‌شود.
بهترین کاری که می‌توانید برای کمک به رشد فرزندتان در هر سه زمینه انجام دهید این است که او را هر روز در معرض کتاب و مطالعه قرار دهید، چه از طریق خواندن با صدای بلند قبل از خواب، رفتن به زمان داستانخوانی در کتابخانه‌ها، یا فقط خواندن دستور پخت یک شیرینی.
مراحل خواندن در کودک را ببینید.
نحو
کودکی که نحو را درک می‌کند، از زبان نوشتاری آگاهی دارد؛ یعنی ساختار دستوری و رابطه کلمات با یکدیگر را درک می‌کند. مهارت‌های نحوی با درک ساختار یک کتاب و کلمات و جملات درون آن آغاز می‌شود.
به عنوان مثال، زمانی که فرزند شما کودکی شیرخوار بود، کتاب‌ها را وارونه نگه می‌داشت، به آنها دهان می‌زد یا از آنها به عنوان تشکی برای نشستن استفاده می‌کرد. وقتی به مهدکودک نزدیک شد، فهمید که کتاب دارای یک جلد پشت و روست، کلمات از چپ به راست خوانده می‌شوند و کتاب صفحه به صفحه پیش می‌رود. هنگامی که فرزندتان ساختار کتاب را درک کرد، شروع به درک آنچه در داخل آن است مثل کلمات، جملات، پاراگراف‌ها و در نهایت، فصل‌ها خواهد کرد.
وقتی فرزندتان به کتاب‌های جدید می‌پردازد، شروع به درک توقف‌ها و شروع‌ها و مکث‌های یک جمله و هدف نقطه‌گذاری و علائم نگارشی می‌کند.
تقویت مهارت نحوی در خوانندگان تازه‌کار
چند راه برای توسعۀ مهارت‌های نحوی در خوانندگان تازه‌کار به این شکل است:
کتاب‌های شعر قافیه‌دار و کتاب‌های حاوی الگوی کلمات را برایش بخوانید: کتاب‌هایی با الگوهای کلمات تکراری انتخاب‌های خوبی هستند.
وقتی برای فرزندتان کتاب می‌خوانید، کلمات را با انگشت دنبال کنید: این به فرزند شما نشان می‌دهد که یک جمله چگونه پیش می‌رود، که نقطه نشان‌دهندۀ توقف در جریان داستان و سایر روابط بین زبان نوشتاری و گفتاری است.
با فرزندتان نامه‌ای بنویسید: و روی بر بخش‌های مختلف نامه مثل مقدمه، جملات، پاراگراف‌ها وپایان‌بندی تأکید کنید.
تقویت مهارت نحوی در خوانندگان متوسط و پیشرفته
چند راه برای تشویق و توسعۀ مهارت‌های نحوی خوانندگان متوسط و پیشرفته به شکل زیر است:
به کار روی مهارت‌های نحوی با کمک شعر ادامه دهید: خواندن کتاب‌های شل سیلور استاین را امتحان کنید.
با بیانی لحن‌دار کتاب بخوانید: روی تمام نقطه‌ها توقف کنید، بر علامت تعجب و علامت سؤال تأکید کنید و روی ویرگول‌ها مکث کنید. اغراق در این نشانه‌ها به کودک شما کمک می‌کند تا نحو را به خوبی درک کند.
زمان جملات را تمرین کنید: کتاب محبوب خود را بردارید و سعی کنید زمان جملات را تغییر دهید. برای مثال، متن را از «ما امروز به پارک می‌رویم» به «دیروز به پارک رفتیم» تغییر دهید. این تکنیک، ساختار دستور زبانی را برجسته می‌کند.
معناشناسی
مهارت‌های معنایی شامل توانایی تشخیص و تعریف کلمات، پیش‌بینی طرح یک داستان، درک شخصیت‌ها و صحبت در مورد معنای یک پاراگراف یا یک بخش کامل کتاب و بحث در مورد کتاب پس از خواندن آن است.
وقتی فرزند شما به معناشناسی تسلط پیدا کرد، معنای بلوک‌ها یا واحدهای طولانی متن را درک می‌کند و مترادف‌ها و متضادها را می‌فهمد. او قادر خواهد بود کلمات را جایگزین کند. مثلاً «سطل» به جای «لگن» یا «فنجان» به جای «لیوان» و کلمات دارای معانی مشابه را متمایز کند.
تقویت مهارت معناشناسی برای خوانندگان مبتدی
چند راه برای تشویق و توسعه مهارت‌های معنایی برای خوانندگان مبتدی به این شکل است:
کتاب‌هایی بخوانید که داستان می‌گویند: به دنبال کتاب‌هایی جان‌دار باشید، کتاب‌هایی که در آنها روایت، خود یک داستان است.
در حین خواندن کتاب در مورد آن صحبت کنید: از فرزندتان بخواهید پایان داستان را پیش‌بینی کند. بپرسید: «در مورد اتفاقی که افتاده چه احساسی داری؟ فکر می‌کنی بعدش چی می‌شه؟»
جریان خواندن را حفظ کنید: اگر فرزند شما در حال یادگیری بلند خواندن است، در میانۀ جمله به خاطر یک کلمۀ دشوار متوقف نشوید. اگر فرزندتان روی آن کلمه گیر کرده است، کلمه را بگویید، معنای آن را توضیح دهید و سپس جمله را ادامه دهید. این کار درک جمله و بقیۀ داستان را تشویق می‌کند. یک وقت دیگر برگردید و دوباره آن کلمه را مرور کنید.
تقویت مهارت معناشناسی برای خوانندگان متوسط و پیشرفته
مهارت‌های معنایی در خوانندگان متوسط و پیشرفته را به شکل زیر تقویت کنید:
باز هم کتاب‌هایی بخوانید که داستان می‌گویند: خوانندگان در حال رشد و پیشرفته را به خواندن کتاب‌های طولانی‌تر تشویق کنید، به خصوص کتاب‌هایی که باید طی چند روز یا چند هفته خوانده شوند. کتاب‌های طولانی‌تر کودکان را تشویق می‌کنند تا آنچه را که خوانده شده است مقل شخصیت‌ها و رویدادها به خاطر بسپارند و پیش‌بینی کنند که در ادامه چه اتفاقی می‌افتد. خوانندگان کمتر پیشرفته ممکن است قبل از رفتن به فصل جدید نیاز به مرور مطالب قبلی داشته باشند.
در حین خواندن کتاب‌ها دربارۀ آنها صحبت کنید: حتی اگر فرزندتان به طور مستقل مطالعه می‌کند، قبل و بعد از زمان داستانخوانی دربارۀ کتاب صحبت کنید. از کودک خود بخواهید پایان داستان را پیش‌بینی کند و موضوع یا درس اخلاقی آن را توضیح دهد. بپرسید: «در مورد اتفاقی که افتاده چه حسی داری؟ فکر می‌کنی بعدش چه اتفاقی می‌افته؟» اگر فرزندتان در حال خواندن تدریجی یک کتاب چندفصلی است، می‌توانید قبل از رفتن به فصل بعد، مطالب فصل قبلی را مرور کنید.
فرهنگ لغت شخصی ایجاد کنید: اگر فرزندتان با واژه‌ها درگیری و تقلا دارد، در حین خواندن کتاب، کلمات ناآشنا را در یک فرهنگ لغت خانگی یادداشت کنید. بعداً کلمات را با هم در واژه‌نامه جست‌وجو کنید، تعریف را یادداشت و فرزندتان را تشویق کنید که کلمات ناآشنا را مرور کند.
برای فرزندتان کتاب بخوانید: هیچ کودکی برای این کار بیش از حد بزرگ نیست. بخشی از یک کتاب طولانی‌تر را با صدای بلند و با لحن بخوانید. داستان را در پایان هر فصل مورد بحث قرار دهید و فرزندتان را تشویق کنید که در حین خواندن شما دربارۀ داستان سؤال بپرسد، به خصوص اگر کلمۀ خاصی را نمی‌فهمد، یا می‌توانید به نوبت بخوانید، یعنی شما یک صفحه را می‌خوانید و فرزندتان صفحۀ بعدی را.
فونیکس
فونیکس بخش مکانیکی فرایند خواندن است، یعنی توانایی فرزند شما در درک صداهایی که حروف در ارتباط با یکدیگر تولید می‌کنند. توانایی فونیکس شامل توانایی بیان حرف به حرف یا هجی کلمات؛ که در زبان انگلیسی برای تشخیص خانواده‌های کلمات مانند کلمات ph، کلمات -at و کلمات th است و در فارسی برای تمایز کلماتی مانند «سرد» و «مرد»؛ و تشخیص کلمات دارای حروف متفاوت اما صداهای مشابه مانند «سرو» و «ثروت» است.
مهارت‌های فونیکس همچنین شامل درک ریشه‌ها، پیشوندها و پسوندها، به عنوان مثال، دانستن کاری که «نا» یا «بی» در ابتدای یک کلمه انجام می‌دهد و متمایز کردن واژه‌های همنام، مثل «خورده» و «خرده» و «حیات» و «حیاط» است.
تقویت مهارت فونیکس در خوانندگان مبتدی
چند راه برای تشویق و توسعۀ مهارت‌های فونیکس در خوانندگان مبتدی به شکل زیر است:
- کتاب‌های شعری، شعرهای کودکانه، سرودها و آهنگ‌ها را با فرزندتان مرور کنید.
- با هر قافیه، به کلمات مشابه اشاره کنید و دربارۀ تفاوت آنها بحث کنید. مثلاً «موش» چه تفاوتی با «گوش» دارد؟
- از کتاب‌های آموزش الفبا برای بحث در مورد کلماتی که ابتدا و انتهای آنها یکسان و متفاوت است، استفاده کنید.
- نام اعضای خانواده و دوستان خود را یادداشت کنید و هر نام را با فرزندتان هجی کنید، یعنی حرف به حرف ادا کنید. به عنوان مثال، نام‌ها را بر اساس حرف اول گروه‌بندی کنید: «مادربزرگ و پدربزرگ، مامان و من، ریما و نینا».
تقویت مهارت فونیکس در خوانندگان در حال رشد و پیشرفته
چند راه برای تشویق و توسعه مهارت‌های فونیکس در خوانندگان در حال رشد و پیشرفته را بدانید:
- به صورت روزانه کودک خود را با مطالب خواندنی جدید مانند روزنامه‌ها و مجلات آشنا کنید. از مهارت‌های فونیکس برای هجی و بیان کلمات و از مهارت‌های معنایی برای کشف معنای آن بر اساس متن جمله یا پاراگراف استفاده کنید.
- از فرزندتان بخواهید برای شما کتاب بخواند. وقتی با کلمات جدید یا سخت مواجه شد، آنها را برای او تلفظ و معنایشان را تعریف کنید و سپس اجازه دهید فرزندتان جمله را بخواند. مشکلات تکرارشونده را در ذهن خود یادداشت کنید.
