دز دارو و نحوهٔ دارو دادن به کودکان
کودکان در مقایسه با بزرگسالان نسبت به داروها حساس‌تر هستند. در صورت مصرف دز اشتباه یا مصرف در زمان اشتباه، حتی برخی از بی‌خطرترین داروها نیز می‌توانند بی‌اثر یا مضر باشند. در این مطلب با این موضوع که چطور با خاطری جمع به فرزندانتان دارو بدهید آشنا شوید.
چطور و چقدر به بچه‌ها دارو بدهید
چگونه و چه میزان باید به بچه‌ها دارو داد؟ قبل از هر چیز یادمان باشد هرگز به کودکانمان خودسرانه داروهای مختلف مثل دارویی که کودک دوستمان را خوب کرده است یا دارویی که خواهرمان قسم می‌خورد به بچه‌اش داده است و خوب شده ندهیم! سپس در ادامه نکات مهمی را در مورد چگونگی دادن داروهای تجویزی پزشک به بچه‌ها ببینید:
بدون تجویز پزشک به کودک دارو ندهید
در مورد دارویی که می‌خواهید به فرزند خود بدهید با داروساز حاضر یا پزشک فرزندتان صحبت کنید. اگر داروی مربوطه بدون نسخه است، به طور مشخص بپرسید که دارو چه کاربردی دارد و چه عوارض جانبی‌ای را می‌تواند ایجاد کند. همچنین بپرسید که پس از چه مدت شروع به اثرگذاری می‌کند و اثر آن چه مدت ادامه می‌یابد.
آیا این دارو با سایر داروهایی که کودکتان مصرف می‌کند تداخل خواهد داشت؟ و اگر یک دز از دارو را جا انداختید، چه باید بکنید؟ آیا دارو باید در یخچال نگهداری شود یا فقط در معرض گرما یا نور قرار نگیرد؟ آیا می‌توانید آن را در غذا بریزید، یا همزمان با مصرف این دارو باید از دادن غذاهای خاصی به کودک خودداری کنید؟
بعضی از داروها باید بعد از خوردن غذا، یا برعکس با معدهٔ خالی مصرف شوند. برخی دیگر در صورت مصرف شدن همراه غذاهایی خاص، به شکل مؤثرتری در بدن جذب می‌شوند.
آیا اقدامات احتیاطی دیگری نیز وجود دارد؛ مثل این که باید کودک خود را در طول مصرف دارو از نور آفتاب دور نگه دارید؟ قبل از خارج شدن از داروخانه مطمئن شوید که دز دارو و نحوهٔ مصرف و زمان مصرف آن را فهمیده‌اید.
هیچ‌وقت خودسرانه به بچه‌ها دارو ندهید، این کار خیلی بیشتر از چیزی که فکر می‌کنید ممکن است مضر باشد. اما اگر به هر دلیل اورژانسی‌ای می‌خواهید از یک داروی بدون نسخه استفاده کنید، ابتدا از پزشک یا داروساز سؤال کنید که آیا برای کودکتان بی‌خطر است یا نه. اگر بروشور دارو دز مختص کودکان را مشخص نکرده است، احتمالاً دارو مناسب کودک نیست. همچنین اگر فرزندتان هر نوع آلرژی‌ای دارد، حتماً به پزشک و داروساز بگویید.
مطالب بخش آلرژی کودک را ببینید.
دز درست دارو را پیدا کنید
چطور مطمئن شوید فرزندتان مقدار دارویی را که نیاز دارد دریافت می‌کند؟ اطالاعات روی بروشور دارو را با دقت کامل بخوانید. بروشور را هنگام خرید داروی جدید، هنگام مصرف آن و هنگام اندازه‌گیری دز آن بخوانید.
برای اطمینان از این‌که کودکتان دز مناسب برای سن و وزن خود را دریافت می‌کند، دستورات روی بسته‌بندی دارو را دنبال کنید. اگر دستورالعمل‌ها را نفهمیدید، با داروساز یا پزشک تماس بگیرید. چند نکته‌ٔ دیگر که باید به خاطر بسپارید:
اعداد را با دقت و بی‌عجله بخوانید: اعداد نوشته‌شده در دستورالعمل‌ها را با دقت کامل بررسی کنید تا به طور تصادفی دز دارو را دو برابر یا نصف نکنید. وقتی عجله دارید، به راحتی ممکن است به ۱/۲ نگاه کنید و آن را 2 ببینید. خواندن دستورالعمل‌ها و اندازه‌گیری دز دارو را در جایی با نور کافی انجام دهید.
به نوع و ماهیت دارو اهمیت بدهید: آگاه باشید که برخی از داروهای بدون نسخه‌ٔ مخصوص کودکان شیرخوار، مانند استامینوفن اطفال، تغلیظ‌شده هستند، یعنی نباید به یک کودک بزرگ‌تر به اندازه‌ٔ دز معمول یک بزرگسال از این دارو بدهید.
دارو را کم و زیاد نکنید: هرگز به کودک خود بیش از آنچه در بروشور یا دستورالعمل دارو توصیه شده است، ندهید. حتی اگر او مورد شدیدی از سرماخوردگی، عفونت گوش، گلودرد یا تب داشته باشد، باز هم داروی بیشتر بهتر نیست. مقدار مصرف بر اساس میزان دارویی که بی‌خطر است مشخص می‌شود و نه بر اساس شدت بیماری.
دز تجویزی داروی کودک دیگر را استفاده نکنید: به فرزندتان داروهای نوشته‌شده در نسخه‌ٔ یک کودک دیگر، داروهای نسخه‌های قدیمی یا آسپرین را که می‌تواند باعث یک بیماری جدی به نام سندرم ری شود، ندهید.
وزن فرزندتان را بدانید: مقدار مصرف برخی داروها بر اساس وزن، یا وزن و سن هر دو مشخص می‌شود. بد نیست که وزن فعلی فرزندتان را روی یک تکه کاغذ بنویسید و در کابینت داروها بگذارید. بر اساس عددی که در آخرین مراجعه به پزشک فرزندتان به دست آمد، عمل کنید یا درحالی‌که کودکتان را در آغوش دارید روی ترازو بروید و سپس وزن خود را از وزن مجموع کم کنید.
دارو را تکان دهید: حتماً داروهای مایع را قبل از مصرف تکان دهید، البته اگر روی برچسب دارو نوشته است که این کار را انجام دهید. به این ترتیب می‌توانید مطمئن باشید که تمام ترکیبات دارو به طور یکنواخت در آن توزیع می‌شوند، در نتیجه کودکتان مقدار خیلی زیاد یا خیلی کمی از آنها را دریافت نمی‌کند.
به قاشق دارو توجه کنید: قاشق چای‌خوری (tsp یا t) و قاشق غذاخوری (Tbsp یا T) را با هم اشتباه نگیرید. در هر صورت، تقریباً هیچ دارویی که کودکتان به یک قاشق غذاخوری کامل از آن نیاز داشته باشد وجود ندارد، بنابراین قاشق چای‌خوری را ملاک بگیرید.
تبدیل‌ها را در ذهنتان انجام ندهید: اگر دز توصیه‌شده 2 قاشق چای‌خوری است، اما سرنگ یا قطره‌چکان داروی شما علائم اندازه‌گیری برای قاشق چای‌خوری ندارد، حدسی و تخمینی عمل نکنید. این بار از یک قاشق مخصوص اندازه‌گیری استفاده کنید و برای دفعه‌ٔ دیگر یک سرنگ یا قطره‌چکان مدرج بگیرید. همچنین به خاطر داشته باشید که یک میلی‌لیتر مساوی یک سی‌سی و یک قاشق چای‌خوری معدل 5 سی‌سی است.
اگر لازم شد با پزشک تماس بگیرید: اگر بنا به دلایلی کودکتان نمی‌تواند یا نمی‌خواهد مقدار صحیح دارو را مصرف کند، مثلاً به این دلیل که استفراغ می‌کند و نمی‌تواند چیزی را در معده نگه دارد، به پزشکش اطلاع دهید. پزشک ممکن است یک روش دیگر، مثلاً از طریق تزریق یا شیاف یا به صورت داخل وریدی و سرم را انتخاب کند تا مطمئن شود فرزندتان درمان مورد نیاز خود را دریافت می‌کند.
خیلی بهتر است قبل از ترک مطب پزشک، از او در این مورد بپرسید تا مجبور نشوید بعد از این اتفاق با نگرانی به دنبال جواب پزشک کودکتان بدوید، چون منشی‌های پزشکان به علل مختلف، خیلی هم پاسخگوی مشکلات بیمار نیستند.
در صورت مشاهدهٔ هر گونه عوارض جانبی غیرمنتظره، با پزشک فرزندتان تماس بگیرید. اگر اشتباه کردید و به کودکتان بیش از حد توصیه‌شده از دارویی را دادید، به احتمال زیاد آسیب ماندگاری به او وارد نخواهد شد، اما محض اطمینان با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.
مقالات مادرشو در مورد داروهای ممنوع کودکان شیرخوار تا دو ساله و داروهای ممنوع کودک نوپا و بچه‌های بزرگ‌تر را بخوانید.
مقدار دقیق دارو را بدانید
یکی از بهترین راه‌ها برای اطمینان از دریافت مقدار مناسب دارو توسط کودک، استفاده از ابزار درست آن است. این بدان معنی است که قاشق آشپزخانه را به کشو برگردانید، زیرا قاشق‌های آشپزخانه اندازه‌های متفاوتی دارند و به جایش از یک قاشق اندازه‌گیری دارو، قطره‌چکان دارو، پیمانه‌ٔ اندازه‌گیری یا سرنگ خوراکی که به طور خاص برای کمک به شما در اندازه‌گیری و دادن دز مناسب طراحی شده‌اند، استفاده کنید.
بهترین گزینه‌ٔ شما استفاده از یک سرنگ خوراکی پلاستیکی است که با اندازه‌های مختلف نشانه‌گذاری است. برای کودکان زیر یک سال، سرنگ بهتر از قاشق است، زیرا می‌توانید مطمئن شوید که تمام دارو را به دهان فرزندتان می‌ریزید و از گلویش پایین می‌فرستید.
اگر از قطره‌چکان استفاده می‌کنید و کودک کوچکتان سعی می‌کند دارو را از دهانش بیرون بریزد، از انگشت خود استفاده کنید تا دهانش را از یک طرف باز و سعی کنید دارو را داخل یکی از گونه‌ها بریزید. تا وقتی که دارو را بلعید انگشتتان را در دهانش باقی بگذارید. به این ترتیب به جای بیرون ریختن، دارو فرو برده می‌شود.
وقتی مجبورید، ایرادی ندارد که از یک قاشق اندازه‌گیری معمولی، یعنی نوع مخصوص اندازه‌گیری مواد آشپزی استفاده کنید اما وارد کردن آنها به دهان کودکان خیلی خردسال و خالی کردن محتویات آن اغلب بسیار دشوار است.
به زمان‌بندی اهمیت بدهید
بروشور دارو را با دقت بخوانید تا بفهمید که باید آن را چند ساعت یک بار به کودکتان بدهید. اگر نوشته «۴ بار در روز»، آن را چهار بار در ساعت‌های بیداری فرزندتان به او بدهید، یعنی لازم نیست او را برای یک دز دیگر در طول شب بیدار کنید. از طرف دیگر اگر در دستورالعمل دارو «هر ۶ ساعت» نوشته شده، باید بپرسید که آیا باید آن را به طور شبانه‌روزی به کودک بدهید، یعنی در خواب و بیداری هر دو لازم است یا نه. اگر دارو تجویزی است، از پزشکی که آن را تجویز کرده سؤال کنید و اگر داروی بدون نسخه است، با داروساز صحبت کنید.
به یاد داشته باشید که دستورات بروشور دارو درباره‌ٔ خوردن دارو با غذا یا روی معدهٔ خالی، غذاهایی را که در حین مصرف آن دارو باید از خوردنشان خودداری کنید یا همراه دارو بخورید، دنبال کنید.
اگر به نظر می‌رسد مدتی طولانی به کودکتان دارو داده‌اید، اما به نتیجه نرسیده‌اید، دستورالعمل‌های بروشور دارو را بررسی کنید. اگر علائم بیمای کودک بهتر نشود، ادامه دادن مصرف دارو پس از زمان توصیه‌شده، هیچ نفعی برای او نخواهد داشت. در آن مرحله احتمالاً وقتش رسیده است که با پزشک کودکتان صحبت کنید.
از طرف دیگر، حتماً به کودک خود دوره‌ٔ کامل هر نوع آنتی‌بیوتیکی را که برای او تجویز شده است، تا مدت‌زمانی که پزشک کودک شما توصیه کرده است بدهید، حتی اگر به نظر می‌رسد فرزندتان کاملاً بهبود یافته است. در غیر این صورت نمی‌توانید مطمئن باشید که عفونت باکتریایی واقعاً از بین رفته باشد و ممکن است دوباره کودکتان بیمار شود.
به پایین رفتن قرص و دریافت کامل دارو دقت کنید
کودک شما ممکن است در مقابل خوردن دارو مقاومت کند، به خصوص اگر طعم خیلی خوبی ندارد. اگر این‌طور است، می‌توانید از داروساز طعم‌دهنده‌ٔ دارو که می‌تواند انواع مختلفی از طعم‌ها را به دارو بدهد، بخواهید تا آن را خوشمزه‌تر کند. با این حال، دارو را در شیشه‌‌شیر یا فنجان آب‌میوه مخلوط نکنید، چون اگر کودکتان تمام آن را ننوشد، یک دز کامل دارو را دریافت نمی‌کند.
اگر فرزندتان به اندازه‌ای بزرگ شده است که غذای کمکی بخورد، گزینه‌ٔ دیگر این است که از پزشک بخواهید دارو را به شکل قرص بنویسد. به این ترتیب می‌توانید آن را خرد کنید و داخل کمی ماست یا پوره‌ٔ سیب مخلوط کنید، البته قبلش باید در مورد اثر دارو در صورت قاطی کردن آن با مواد غذایی از پزشک پرسیده باشید.
هنگام دادن دارو به فرزندتان بشاش و گشاده‌رو باشید، اما دارو را «آب‌نبات» ننامید. گفتن این‌که این دارو یک خوردنی خوشمزه است شاید در ابتدا، کار قانع کردن او به خوردن آن را آسان‌تر کند، اما این روش می‌تواند نتیجهٔ معکوس داشته باشد. اگر کودک به طریقی دستش به قوطی دارو برسد، ممکن است تصمیم بگیرد که به تنهایی همه‌ٔ آن را بخورد.
داروها را به شکل ایمن نگهداری کنید
سعی کنید داروها را در بسته‌بندی اصلی آنها نگه دارید، مگر این‌که تمام دستورالعمل مصرف و ترکیبات دارو درست روی جعبهٔ دارو باشد. به همین ترتیب، اگر بروشور دارو یا دستورالعمل‌های مصرف را گم کردید، دارو را دور بیندازید، چون ارزش ریسک کردن ندارد.
بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌ها و برخی داروهای دیگر نیاز به نگهداری در یخچال دارند. برخی از آنها می‌توانند برای چند دقیقه روی پیشخان بمانند یا در فاصله‌ٔ رانندگی تا مهدکودک یا مدرسه داخل کیف یا ساک پوشک قرار گیرند ولی بقیه باید دائماً در خانه و حتی در سفر خنک نگه داشته شوند.
از داروساز بخواهید که دستورالعمل‌های خاص و توصیه‌های مربوط به نگهداری هر دارو را به شما بگوید. داروهایی را که نیازی به یخچال ندارند در جای خشک و خنک نگهدارید. آنها را در کابینت سرویس بهداشتی خود نگه ندارید، زیرا می‌توانند گرم و مرطوب شوند.
در مورد عملیات نجات کودک از خفگی بدانید.
