همه چیز در مورد صرع در کودکان
علل ایجاد صرع چیست و آیا صرع قابل درمان است؟ در گذشته، صرع را به اشتباه با بیماریهای روانی و ناتوانی ذهنی مرتبط میدانستند. اما هیچ ارتباطی بین صرع و بیماریهای روحی روانی وجود ندارد. اگرچه برخی از اختلالات یادگیری میتوانند علتی مشابه تشنج داشته باشند، اما در بیشتر موارد هیچ ارتباطی بین آنها وجود ندارد.
در این مطلب با صرع در کودکان، علت، انواع، علائم و درمان آن و همچنین نکاتی در مورد مراقبت کودکان مبتلا به صرع آشنا میشوید.
بیماری صرع در کودکان
صرع نوعی اختلال مغزی است که فرد را مستعد ابتلا به تشنج میکند. سلولهای عصبی مغز دائماً در حال ارسال سیگنالهای الکتریکی به یکدیگر هستند. وقتی فرایند نرمال و طبیعی ارسال سیگنال قطع شود یا هنگامی که سیگنالها به طور همزمان ارسال شوند، تشنج میتواند اتفاق بیفتد که منجر به تغییر ناگهانی در هوشیاری، حرکات یا حواس پنجگانه ایجاد شود.
تشنج را زمانی تشخیص میدهید که فردی بیهوش شود و بدنش به شکل غیرقابل کنترلی بلرزد. اما همه تشنجها شبیه هم نیستند. برخی از کودکان ممکن است در طول تشنج بایستند یا دچار گیجی و سردردگمی شوند. پزشک ممکن است از بیماری صرع به عنوان اختلال تشنج اطفال نیز یاد کند.
انواع صرع در کودکان
انواع مختلفی از صرع در کودکان وجود دارد. برخی از شایعترین انواع آن عبارتند از:
- صرع غایب: صرع غایب یا نهفته باعث از دست دادن کوتاهمدت هوشیاری میشود که در طول آن کودک دچار سردرگمی شده و به دوردستها خیره میشود. در این هنگام، اگر با کودک صحبت کنید نمیتواند پاسخ بدهد.
- صرع رولاندیک : این نوع صرع از نوع شایع بوده و تقریباً در 15 درصد از کودکان مبتلا به صرع دیده میشود. تشنجها در هنگام به خواب رفتن یا بیدار شدن از خواب رخ میدهند و باعث حرکات کنترل نشده و اغلب در یک طرف بدن کودک میشوند. این تشنجها میتوانند بر گفتار کودک نیز تاثیر بگذارند.
- صرع میوکلونیک نوجوانان: این نوع صرع در دوران بلوغ شایع است. تشنجهای صرع میوکلونیک باعث حرکات کنترل نشده عضلانی مانند تکان و پرش ناگهانی دستها در هوا میشود. این تشنجها زمانی که کودک از خواب بیدار میشود شایع است.
- اسپاسم شیرخواران (سندرم وست): نوع شدیدی از صرع است که هنگام به خواب رفتن یا بیدار شدن نوزادان باعث تشنج آنها میشود. در اسپاسم نوزادی تشنج باعث تکان و پرش ناگهانی بدن و همچنین خم شدن و کشش غیرقابل کنترل بدن میشود. معمولاً فقط چند ثانیه طول میکشند، اما کودک میتواند تعداد زیادی تشنج را پشت سر هم و با وقفههای بسیار کوتاه بین آنها تجربه کند.
- سندرم لنوکس گستو (LGS): این سندرم باعث تشنجهایی میشود که در آنها ماهیچههای کودک ناگهان سفت و سپس شل میشود. همچنین کودک ممکن است لحظاتی از عدم هوشیاری را تجربه کند و زمانی که در طول تشنج با او صحبت میکنید، ممکن است نتواند پاسخ دهد.
اولین علائم صرع در کودکان
تشنج علامت اصلی صرع در کودکان است. اولین علائم تشنج شامل موارد زیر است:
- از دست دادن هوشیاری
- گیجی
- خیره شدن به اطراف
- تغییراتی در شنوایی، بینایی، چشایی یا بویایی کودک
- احساس ناخوشی، مانند ناراحتی معده یا تغییر دمای بدن
تشنج میتواند به سرعت و گاهی اوقات، بدون هیچ نشانه قبلی اتفاق بیفتد.
علائم صرع در کودکان
علائم صرع در کودکان در طول تشنج فقط چند دقیقه طول میکشد و شامل موارد زیر است:
- از دست دادن هوشیاری یا غش کردن
- حرکات کنترل نشده عضلانی، تکان یا پرش یا حرکات تکراری یک عضو بدن
- ناتوانی در صحبت کردن، ملچ ملوچ و حرکت جویدن دهان
- تند شدن ضربان قلب
- تنفس سریع
تشنج در کودکان مبتلا به صرع میتواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد و همیشه شامل لرزشهای کنترل نشده نیست. اکثر افراد در هر تشنج علائم مشابهی را تجربه میکنند.
تشخیص تشنج در نوزادان میتواند دشوارتر از کودکان بزرگتر باشد. اگر مراقب کودکی هستید، به رفتارهای غیرعادی و مدت زمان ماندگاری آنها توجه داشته باشید و با پزشکش صحبت کنید.
پس از تشنج، کودک ممکن است احساس خستگی کند یا نسبت به اتفاقی که افتاده سردرگم باشد. او ممکن است تا زمان توقف تشنج، هیچ خاطرهای از وقوع تشنج نداشته باشند. بروز سردرد نیز پس از تشنج شایع است.
علت بروز صرع در کودکان چیست؟
فعالیت الکتریکی کنترلنشده و غیرعادی در مغز باعث بروز صرع در کودکان میشود. ارتباط بین سلولهای عصبی مغز از طریق جریان الکتریکی انجام میشود و این جریان به سلولها برای برقراری ارتباط کمک میکند. گاهی، جریان الکتریکی ارسالی بین سلولها غیرعادی شده و به طور موقت پیامهای ارسال شده بین سلولهای مغز را تغییر میدهد که این باعث بروز علائم موقت تشنج در کودکان میشود. وقتی مغز کودک قادر به ارسال مجدد پیامهای صحیح به سلولهای دیگر در مغز باشد، تشنج پایان مییابد. به طور کلی علل صرع در کودکان عبارتاند از:
- ضربه به سر یا آسیب مغزی
- عوارض ناشی از زایمان و آسیب به مغز هنگام تولد
- عفونت مثلاً مننژیت یا آنسفالیت
- ناهنجاری در نحوه شکلگیری مغز قبل از تولد
- علل ژنتیکی و مادرزادی
گاهی نیز، هیچ دلیل مشخصی برای صرع وجود ندارد و میتواند به صورت تصادفی رخ دهد. تحقیقات برای اطلاعات بیشتر در مورد عوامل ایجادکننده صرع در کودکان همچنان ادامه دارد.
عوامل خطرساز بروز صرع در کودکان
در صورت داشتن یکی از موارد زیر، ممکن است ریسک بیشتری برای ابتلا به صرع در کودکان وجود داشته باشد:
- سابقه خانوادگی
- سابقه آسیب مغزی
- سابقه عفونت مغزی
- سایر اختلالات مغزی یا داشتن بیماریهای عصبی
آیا تشنج کردن کودک به معنای ابتلا به صرع است؟
صرع در کودکان او را مستعد ابتلا به تشنج میکند. اگر فرزندتان دچار تشنج شود، ممکن است گیج و سردرگم شود، با نگاهی خالی به یک نقطه خیره شود، حرکات تکانشی غیرقابل کنترل در دست و پا داشته باشد یا هوشیاری یا آگاهی خود را از دست بدهد. یک تشنج معمولاً از چند ثانیه تا چند دقیقه طول میکشد و دردی به همراه ندارد، اما میتواند بسیار ناراحتکننده باشد.
اگر فرزندتان یک بار تشنج کرده است، به معنای ابتلا به صرع نیست. اگر بیش از یک تشنج داشته و علت شناختهشده و حادی مانند هیپوگلیسمی، عدم تعادل الکترولیت، تب بالا یا مننژیت نداشته باشد، ممکن است مبتلا به صرع تشخیص داده شود. به عنوان مثال، دلایل غیرحاد ممکن است شامل آسیبدیدگی سر یا ناهنجاری ساختاری مغز باشد.
عوارض صرع در کودکان
صرع کودکان میتواند بر سلامت جسمی و روانی آنها تاثیر بگذارد. به طور کلی عوارض شایع صرع در کودکان شامل موارد زیر است:
- آسیب جسمی
- ترس از تشنجهای آینده
- اختلالات خواب
- عزت نفس پایین
- عدم تمرکز
- افسردگی و اضطراب
صدمه خوردن در طول تشنج اتفاق شایعی است، به خصوص اگر کودک هوشیاری خود را از دست بدهد و به زمین بیفتد. اگر متوجه علائم تشنج شدید، حتماً کودکتان را تا زمان پایان تشنج به مکانی امن ببرید، مثلاً او را در جایی دور از سطوح سخت، اشیا تیز یا سنگین یا چیزهایی که ممکن است سقوط کنند، روی زمین درازکش کنید. هنگام تشنج، چیزی نرم، مثلاً پیراهن یا ژاکتی را زیر سر او قرار دهید و سعی نکنید او را نگه دارید یا مانع حرکت بدنش شوید. تشنج فقط باید چند دقیقه طول بکشد. از پزشک بپرسید که چگونه با تشنجهایی که بیش از پنج دقیقه طول میکشند، مقابله کنید.
تشخیص صرع در کودکان
پزشک تشخیص خود را با شنیدن توصیفات شما از تشنجهای کودک و انجام معاینهٔ فیزیکی شروع میکند تا بفهمد چه عاملی ممکن است علت تشنج باشد.
ممکن است آزمایش خون، کتاسکن، امآرآی یا نوار مغزی که فعالیت الکتریکی در مغز را از طریق الکترودهای قرار دادهشده روی پوست سر ثبت میکند نیز انجام شود. گاهی اوقات از پِتاسکن برای یافتن نواحی مغزی ایجادکنندهٔ تشنج استفاده میشود. به طور کلی پزشک پس از معاینات و آزمایشهای زیر صرع در کودکان را تشخیص میدهد:
- معاینه فیزیکی: در طول معاینه فیزیکی، پزشک علائم حیاتی فرزندتان را میگیرد و علائم، تاریخچه پزشکی کامل و سابقه خانوادگی را به طور کامل بررسی میکند.
- معاینه نورولوژیک یا عصبی: پزشک عملکرد مغز و سیستمهای عصبی کودک را ارزیابی میکند.
- آزمایش خون: آزمایش خون به منظور بررسی اینکه آیا یک بیماری زمینهای باعث علائم کودک شده است یا خیر، تجویز میشود.
- تصویربرداری از مغز: روشهای تصویربرداری، مانند ام آر آی اطلاعات بیشتری را در مورد فعالیت مغز در اختیار پزشک قرار میدهد.
- الکتروانسفالوگرام: این تست فعالیت الکتریکی مغز کودک را اندازهگیری میکند.
آزمایشها به پزشک کمک میکنند تا بفهمد چه چیزی باعث تشنج کودک شده است و از نبود سایر بیماریهایی که باعث تشنج میشوند مطمئن شود.
درمان صرع در کودکان
درمانهایی وجود دارد که ممکن است به کاهش احتمال بروز تشنج در کودک مبتلا به صرع کمک کند. به طور کلی درمان صرع در کودکان میتواند شامل موارد زیر باشد:
- داروهایی برای پیشگیری از تشنج: داروهای ضدتشنج فقط علائم صرع و دفعات تشنج را درمان میکنند نه علت آن را. این داروها فقط زمانی عمل میکنند که در جریان خون وجود داشته باشند. بنابراین، بسیار مهم است که کودکان مبتلا به صرع داروهای خود را طبق دستور مصرف کنند.
- جراحی: اگر داروها موثر واقع نشدند، پزشک ممکن است جراحی مغز را برای هدف قرار دادن علت صرع در فرزندتان توصیه کند.
- کاشت ایمپلنت در مغز: اگر داروها ناکارآمد باشند از فناوریهای پیشرفته برای کمک به کودک در مدیریت علائم صرع استفاده میشود. در این صورت جریانهای الکتریکی به بخشهای خاصی از مغز ارسال میشود تا عملکرد سلولهای مغز را تنظیم کند.
- رژیم کتوژنیک: در برخی از موارد صرع کودکان که مدیریت آنها دشوار است، رژیم کتوژنیک ممکن است مفید باشد. این برنامه غذایی پرچرب و کم کربوهیدرات تحت نظارت متخصص تغذیه طراحی میشود.
کودکان ممکن است به شکل متفاوتی به درمان پاسخ دهند، بنابراین آنچه برای یک کودک موثر است میتواند متفاوت از کودک دیگر باشد. شاید لازم باشد تیم مراقبت از کودک چند نوع درمان مختلف را امتحان کند تا نهایتاً بتواند بهترین درمان را پیدا کند. برای بزرگسالان و کودکان ۱۲ ساله و بالاتر، یک روش درمانی الکتریکی به نام تحریک عصب واگ (VNS) گاهی اوقات در جلوگیری از تشنج موفق است. برای معدود بچههایی که به دارو یا رژیم غذایی پاسخ نمیدهند، گاهی جراحی انجام میشود.
نکاتی مهم در مورد داروهای صرع در کودکان
اگر کودکتان داروی صرع مصرف میکند، با پزشک کودک همکاری کنید تا مطمئن شوید که دارو را به درستی مصرف میکند. مواردی که باید به آنها توجه کنید:
- زمانبندی مصرف دارو را بدانید. حتماً به توصیههای پزشک در مورد دفعات مصرف دارو در روز و تداخلات غذا و دارو عمل کنید.
- باید بدانید که اگر کودکتان مصرف یک دز دارو را فراموش کرد، چه باید بکنید.
- از عوارض جانبی احتمالی داروها و اقداماتی که باید در مورد آنها انجام دهید آگاه باشید.
- از پزشک بپرسید که اگر کودکتان بیمار شود یا تب داشته باشد، چه کاری انجام دهید. تب گاهی باعث تشنج میشود.
- مطمئن شوید که مسوولین مدرسه کودکتان از بیماری فرزندتان آگاه بوده و در صورت لزوم مصرف دارو را یادآوری کند.
عوارض جانبی داروهای صرع در کودکان
عوارض جانبی احتمالی از دارویی به دارویی دیگر متفاوت است، اما برخی از داروهای ضد تشنج ممکن است علائم زیر را ایجاد کنند:
- خواب آلودگی
- کهیر
- ناراحتی معده
- تغییر در اشتها
از پزشک بپرسید که داروی مصرفی کودک شما کدام عوارض جانبی را میتواند ایجاد کند. عوارض جانبی ممکن است به مرور زمان و عادت کردن کودک به دارو به مرور زمان کاهش یابد.
آیا راهی برای جلوگیری از صرع یا تشنج وجود دارد؟
برخی از کودکان مبتلا به صرع وقتی بزرگتر میشوند از تشنج رهایی مییابند. اما چند راهکار پیشگیرانه وجود دارد که میتوانید انجام دهید:
واکسیناسیون کودک خود را به موقع انجام دهید تا به محافظت از او در مقابل برخی بیماریهایی که ممکن است منجر به صرع شوند کمک کند. اقدامات احتیاطی لازم برای جلوگیری از ضربه مغزی در تصادفات اتومبیل یا سقوط از ارتفاع و صدمات ورزشی را انجام دهید. اطمینان حاصل کنید که کودک شما هر جا مناسب است هنگام ورزش کلاه ایمنی میپوشد و در دوران بارداری مراقبت و نظارت پزشکی خوبی داشته باشید.
اگر فرزند شما مبتلا به صرع است، باید مطمئن شوید که داروهای خود را طبق تجویز مصرف میکند و طبق برنامه به ویزیتهای بعدی پزشک برده میشود. شما میتوانید سعی کنید زمان و شرایط بروز تشنج را ثبت کنید. به عنوان مثال، این که وقتی خسته یا بیش از حد هیجانزده است تشنج میکند یا هر چیز دیگری، تا بتوانید این شرایط را برای او به حداقل برسانید.
آیا رژیم کتوژنیک به کودک مبتلا به صرع کمک میکند؟
تغییر در رژیم غذایی به عنوان راهی برای مدیریت علائم صرع در کودکان در برخی مفید است. رژیم کتوژنیک یا به اصطلاح رژیم کتو نوعی رژیم غذایی پرچرب و کمکربوهیدرات است. پزشک ممکن است توصیه کند که فرزندتان این برنامه غذایی را دنبال کند، زیرا ممکن است نحوه دریافت و مصرف انرژی مغز کودک را تغییر دهد. توجه داشته باشید که این نوع رژیم غذایی باید با نظارت پزشک و متخصص تغذیه استفاده شود.
چگونه کودک مبتلا به صرع را ایمن نگه دارم؟
اگر فرزندتان مبتلا به صرع تشخیص داده شده است، شاید در مورد ایمنی او در صورت بروز تشنج غیرمنتظره نگرانیهایی داشته باشید. پزشک به شما خواهد گفت که آیا انجام برخی ورزشها یا فعالیتها برای فرزندتان بیخطر است یا خیر. اگر تشنج کودک به خوبی مدیریت شود، بیشتر فعالیتها بیخطر هستند.
هنگام مراقبت از کودکان مبتلا به صرع به نکات زیر توجه کنید:
- از کودک بخواهید هنگام بازی یا ورزش از تجهیزات ایمنی استفاده کند. به عنوان مثال، از او بخواهید هنگام دوچرخهسواری از کلاه ایمنی استفاده کند.
- مطمئن شوید که کودک در طول ورزش، زمان بازی و فعالیتها تحت نظارت است. مربیان ورزش کودک باید از وضعیت پزشکی کودک آگاه باشند و بدانند در صورت بروز تشنج چه کاری انجام دهند.
- کودک نباید در قسمت بالایی تخت دوطبقه بخوابد.
- به هنگام استحمام و رفتن به دستشویی درهای سرویس حمام و دستشویی را به دلایل ایمنی باز بگذارید.
- کودک را هر زمان که نزدیک آب است، چه در خانه و چه بیرون، تحت نظر داشته باشید. این شامل وان حمام و استخر حیاط است. اجازه ندهید کودک به تنهایی شنا کند.
- راهآب وان حمام را بررسی کنید تا مطمئن شوید که درست تخلیه میشود.
- آب داخل وان را در سطح پایینی نگه دارید.
- دمای آب را برای جلوگیری از سوختگی پایین نگه دارید.
- برای کودکان بزرگتر صندلی دوش یا وان نصب کنید. کمربند ایمنی برای صندلی مفید است.
- تمام وسایل برقی را از روشویی یا وان حمام دور نگه دارید.
اگر کودکتان هنگام شنا دچار تشنج شد، هر چه زودتر او را از آب خارج کنید و تنفس و نبض را بررسی کنید. اگر به نظر میرسد مشکلی وجود دارد، فوراً با پزشک یا اورژانس تماس بگیرید.
چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده علائم زیر باید هر چه سریعتر کودک را نزد پزشک برده یا او را به اورژانس برسانید:
- تشنج کودک برای اولین بار
- وارد شدن آسیب به کودک در حین تشنج
- ادامه دار بودن تشنج به بیش از پنج دقیقه
- تکرار تشنج قبل از بهبودی از اولین تشنج
- عدم هوشیاری و پاسخ ندادن به محرکهای محیطی بیش از 10 تا 15 دقیقه پس از توقف تشنج
- طولانی شدن بهبودی پس از تشنج به بیش از 30 دقیقه.
بحران صرعی که به آن صرع پایدار هم میگویند یک وضعیت خطرناک صرع در کودکان است و زمانی اتفاق میافتد که کودک تشنجهای طولانی را تجربه کرده یا زمان بهبودی بین تشنجهای متعددی وجود نداشته باشد. بحران صرعی یک وضعیت اورژانسی است و میتواند تهدیدی برای زندگی کودک باشد بنابراین نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.
بنابر آنچه گفته شد اکثر کودکان مبتلا به صرع مانند همسالانشان زندگی نسبتاً طبیعی دارند و هیچ تغییری در رشد یا فعالیتهای روزانه خود تجربه نمیکنند. تنها تفاوتی که با کودکان دیگر داشته باشند این است که باید به طور منظم دارو مصرف کنند. معمولاً کودکانی که مبتلا به صرع تشخیص داده میشوند احساس استیصال میکنند، خجالت میکشند یا خود را مثل یک فرد خارجی احساس میکنند، زیرا معتقدند صرع باعث میشود که آنها به شکلی منفی از بقیه متمایز شوند. بیماری صرع در کودکان اغلب منجر به کاهش عزت نفس، افسردگی و اضطراب میشود. صحبت با متخصص سلامت روان در مورد سلامت عاطفی برای بسیاری از کودکان مفید است. همچنین محبت و حمایت مراقبین و تیم مراقبت پزشکی به این کودکان در مبارزه با عوارض احتمالی بیماری کمک میکند.
سوالات متداول
سن شروع صرع در کودکان بسته به نوع صرع کودک متفاوت است. برخی از علائم در دوران کودکی و برخی دیگر در سنین مدرسه یا نوجوانی شروع میشوند.
در بیش از 60 درصد کودکان، صرع قبل از رسیدن به بزرگسالی پایان مییابد. اما برخی از کودکان ممکن است مجبور باشند این بیماری را تا پایان عمر مدیریت کنند.
راهی برای پیشگیری از همه انواع صرع وجود ندارد. تنها میتوانید از وارد شدن آسیب به سر کودک اجتناب کنید.