فرهنگ اصطلاحات اتیسم
اختلال طیف اتیسم یا ASD عارضه‌ای پیچیده است که به خودی خود فهم و تشخیصش سخت و دشوار است. در این بین، حجم حروف مخفف، واژه‌ها و اصطلاحات سخت، کار را برای والدین یک کودک دشوارتر هم می‌کند و وقتی شما در تلاش برای دریافت خدمات مورد نیاز کودکتان هستید، لازم است این اصطلاحات کلیدی رایج را بدانید. در این مطلب می‌توانید با فرهنگ اصطلاحات و عبارات مربوط به اتیسم آشنا شوید.
انواع اختلال طیف اتیسم
بر اساس کتاب‌های مرجع موجود که برای تعریف اتیسم و دیگر عارضه‌هایی که بر مغز تأثیر می‌گذارد استفاده می‌شود، چهار اختلال با عبارت یا نام‌های اتیسم، اختلال آسپرگر، اختلال از هم گسیختگی کودکی و اختلال فراگیر رشد طبقه‌بندی نشده، امروزه با یک تشخیص به نام اختلال طیف اتیسم با سه سطح شدت جایگزین شده‌اند و یک تشخیص جدید یعنی «اختلال ارتباط اجتماعی» نیز اضافه شده است. این عارضه در مورد افرادی است که همهٔ معیارهای جدید تشخیص اختلال طیف اتیسم را ندارند اما مشکلاتی در برقراری ارتباط دارند. به‌طورکلی اختلال طیف اتیسم شامل موارد زیر است:
اختلال طیف اتیسم یا ASD: یک اختلال مغزی که مشخصهٔ آن مشکلاتی در برقراری ارتباط، تعامل اجتماعی و حرکات و علایق محدود و تکراری است. حرکات محدود و تکراری ممکن است شامل چرخیدن، حرکت دست شبیه بال زدن، متمرکز شدن روی یک موضوع مثل فعالیت برای مثال چیدن اسباب‌بازی‌ها به ترتیبی خاص یا دل‌مشغولی ذهنی به چیزی مثل قطارها باشد.
افراد مبتلا به اتیسم همچنین ممکن است به صداها، نورهای روشن یا لمس بسیار حساس باشند. علائم اتیسم باید از سنی پایین آشکار باشد، حتی اگر تا سن بالاتر تشخیص داده نشود. علائم می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و ممکن است با دیگر عارضه‌های سلامت یا ناتوانی‌های زبانی ارتباط داشته باشد.
اختلال آسپرگر یا سندرم آسپرگر: اصطلاحی که قبلاً برای نوعی از اختلال تکاملی فراگیر استفاده می‌شد که مشخصهٔ آن دشواری در تعاملات اجتماعی، علایق وسواسی، صدای یکنواخت یا خشک و اغلب حرکات غیرمعمول تکراری است. بیشتر افرادی که این نشانه‌ها را دارند امروزه مبتلا به اختلال طیف اتیسم تلقی می‌شوند، هرچند کسانی که قبلاً مبتلا به سندرم آسپرگر تشخیص داده شده‌اند ممکن است هنوز از همان اصطلاح برای اشاره به اختلال خود استفاده کنند.
اختلال فراگیر رشد طبقه‌بندی نشده یا PDD-NOS: کودکانی که در طیف اختلال اتیسم بودند اما همهٔ معیارهای لازم برای هیچ‌کدام از زیرگروه‌ها را نداشتند دچار اختلال فراگیر رشد طبقه‌بندی نشده تشخیص داده می‌شدند. اما امروزه کارشناسان و محققان این اختلال را نیز حذف کرده‌اند و آن را در زیرمجموعهٔ اختلال طیف اتیسم جا داده‌اند اما باز هم ممکن است کسانی که قبلاً دچار اختلال فراگیر رشد تشخیص داده شده‌اند هنوز از این اصطلاح برای اشاره به اختلال خود استفاده کنند.
اختلال ارتباط اجتماعی-عملی یا SCD: اختلالی است که ویژگی مشخصهٔ آن مشکلات ارتباطی کلامی و غیرکلامی از سن پایین است. این اختلال شامل مشکل در یادگیری و استفاده از کلمات و همچنین پاسخ‌های نامناسب در گفت‌وگوهاست. این یک تشخیص نسبتاً جدید است که در سال ۲۰۱۳ از آن نام برده شد.
مداخلات و رویکردهای درمانی اتیسم
برخی از مداخلات درمانی و اصطلاحات مربوط به آنها شامل موارد زیر است:
تحلیل رفتار کاربردی یا ABA: یک رویکرد درمانی است که رفتارها و مهارت‌های مطلوب را تشویق می‌کند. نسخه‌های بسیار متفاوتی از تحلیل رفتار کاربردی وجود دارد از جمله:
- پشتیبانی رفتار مثبت یا PBS که هدف آن شناسایی علت رفتارهای مشکل‌ساز و جایگزینی آنها با رفتارهای مناسب‌تر است.
- درمان مبتنی بر پاسخ‌های محوری یا PRT که روی حوزه‌های تکاملی مهمی مثل انگیزه و خود‌مدیریتی تمرکز می‌کند.
- آموزش کوشش‌های مجزا یا DTT که از یک رویکرد بسیار نظام‌مند و پله به پله استفاده می‌کند.
- آموزش در محیط طبیعی یا NET که در محیط آشنای کودک صورت می‌گیرد.
- مداخلهٔ رفتاری زودهنگام فشرده یا EIBI که برای کودکان خیلی کم‌سن و سال است.
درمان شناختی رفتاری یا CBT: یک رویکرد درمانی که هدف آن کمک به افراد مبتلا برای تشخیص و مدیریت عواطف و حالات روحی‌شان است که به بهبود رفتارها منجر می‌شود. این رویکرد اغلب برای کمک به کاهش اضطراب و ترس، به ویژه در کودکان دارای عملکرد بالا استفاده می‌شود.
مدل تکاملی مبتنی بر تفاوت‌های فردی و ارتباط یا DIR مدل فلورتایم (Floortime): یک رویکرد مداخله‌ای که شامل دنبال کردن و تشویق علایق طبیعی کودک برای رسیدن به نقاط و معیارهای تکاملی رشد است.
مدل شروع زودهنگام دنور یا ESDM: یک رویکرد مداخلهٔ رفتاری زودهنگام برای کودکان ۱۲ ماهه تا پیش‌دبستانی برای بهبود مهارت‌های اجتماعی. این روش که معمولاً در محیط‌های آشنا و راحت مثل خانه یا مدرسهٔ پیش‌دبستانی انجام می‌شود روی روابط تأکید دارد. تکنیک‌های درمانی در طول وقت بازی استفاده می‌شوند و والدین اعضایی ضروری در اصلاح رفتار کودک هستند.
برنامهٔ آموزشی شخصی‌سازی‌شده یا IEP: یک برنامهٔ تفصیلی و کتبی که با همکاری والدین، مربیان و درمانگران برای آموزش و پشتیبانی از یک کودک دارای نیازهای ویژه در سن سه تا ۲۱ سالگی طراحی می‌شود. این برنامه هر سه سال یک بار باید بازبینی شود هرچند والدین می‌توانند درخواست کنند که ارزیابی برنامه سالانه باشد.
برنامهٔ خدمات خانواده شخصی‌سازی‌شده یا IFSP: یک برنامهٔ درمانی مداخلهٔ زودهنگام برای کودکان کوچک‌تر از سه سال که یک تأخیر تکاملی دارند یا احتمال داشتن آن را دارند. این برنامه نیازها و خدمات کودک را به تفصیل توضیح می‌دهد که می‌تواند شامل درمان‌های فیزیکی و رفتاری باشد و باید بدون دریافت هیچ هزینه‌ای فراهم شود.
درمان و آموزش مبتلایان به اتیسم و کودکان دارای نقایص ارتباطی وابسته به آن یا TEACCH: یک برنامهٔ مداخله که روی سازماندهی محیط کودک و استفاده از علائم تصویری برای کمک به کودکان در فهم و انجام فعالیت‌ها و تکالیف تمرکز دارد.
توجه اشتراکی: توانایی کودک برای توجه اشتراکی و سهیم شدن علایقش با دیگر افراد از طریق اشاره به چیزی یا نشان دادن یک شی یا با استفاده از ارتباط چشمی و دیگر علائم رفتاری مثل لبخند زدن و دست زدن.
تغذیه‌درمانی: یک استراتژی که معمولاً توسط متخصص تغذیه یا تغذیه‌شناس برای تضمین اینکه کودک مواد مغذی و کالری کافی برای تکامل سالم دریافت می‌کند طراحی می‌شود. یک برنامهٔ غذایی شخصی‌سازی شده می‌تواند به رفع مشکلات ناشی از بیزاری غذایی، یبوست و عوارض جانبی داروها کمک کند. این برنامه همچنین می‌تواند به رفع مشکلات گوارشی که در کودکان مبتلا به اتیسم مشکلی شایع است کمک کند.
کاردرمانی یا OT: این درمان مهارت‌های عملی برای زندگی روزمره مثل حمام کردن، لباس پوشیدن، غذا خوردن، ایمن ماندن و مدیریت تعاملات اجتماعی روتین را آموزش می‌دهد. کاردرمانی همچنین به کودکان در هماهنگی چشم و دست، مهارت‌های حرکتی ظریف مورد نیاز برای نوشتن یا گرفتن اسباب‌بازی‌ها و یادگیری استراتژی‌هایی برای رفتار مثبت کمک می‌کند. این درمان اغلب شامل درمان یکپارچگی حسی نیز هست.
درمان یکپارچگی رفتاری: به کودکانی که به برخی تجربیات حسی مثل صدا، لمس، مناظر یا بوها بسیار حساس هستند از طریق آموزش راه‌هایی برای تنظیم و کنترل واکنششان کمک می‌کند. این درمان اغلب بخشی از کاردرمانی است.
فیزیوتراپی یا PT: استراتژی‌هایی برای کمک به حرکات بدنی مثل راه رفتن روی پنجهٔ پا، حرکات تکراری، عضلات ضعیف، و دشواری در برنامه‌ریزی و انجام حرکات. فیزیوتراپی همچنین مهارت‌های حرکتی مثل تعادل، هماهنگی و راه رفتن را بهبود می‌دهد.
گفتاردرمانی: روی مهارت‌های ارتباطی جهت کمک به کودکان برای انتقال بهتر نظرات و افکارشان تمرکز می‌کند که می‌تواند کلافگی آنها را کاهش و رفتارها را بهبود دهد. گفتاردرمانی می‌تواند به کودکان کمک کند در گفت‌وگوها شرکت کنند، دستورالعمل‌ها را دنبال کنند، بنویسند و درخواست کمک کنند. کودکانی که صحبت نمی‌کنند ممکن است استفاده از اداها، تصاویر و زبان اشاره را برای برقراری ارتباط یاد بگیرند.
درمان‌های مکمل و جایگزین: این درمان‌ها و تراپی‌های غیرسنتی معمولاً توسط بیشتر پزشکان توصیه نمی‌شوند. به عنوان مثال، تغییرات رژیمی مثل حذف کازئین و گلوتن از رژیم غذایی کودک، ملاتونین برای تخفیف بی‌‌خوابی، دریافت مکمل‌ها و مولتی‌ویتامین‌ها، اکسیژن‌درمانی، جلیقهٔ فشار و کیلیشن‌درمانی است که ادعا می‌کند مواد شیمیایی خاصی را از بدن خارج می‌کند. تأثیرگذاری این روش‌ها عموماً ثابت نشده و برخی از آنها ممکن است بسیار خطرناک باشد.
داروهای اتیسم
برخی داروهایی که برای اتیسم ممکن است از طرف پزشک کودک شما تجویز شود شامل موارد زیر است:
آریپیپرازول: دارویی که برای درمان تحریک‌پذیری مرتبط با اتیسم در برخی کودکان شش تا ۱۷ ساله استفاده می‌شود.
ریسپریدون: یک داروی آرام‌بخش برای کودکان پنج تا ۱۶ ساله جهت کمک به مدیریت تحریک‌پدیری، قشقرق به پا کردن‌ها، خودآزاری، پرخاشگری و مشکلات رفتاری است که در برخی از کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم دیده می‌شود.
این دارو در ایران هم مثل بسیاری از کشورهای دیگر برای کودکان مبتلا به اتیسم تجویز می‌شود و برخلاف تصورات برخی والدین، دارویی نسبتاً ایمن و بی‌عارضه است و نباید از دادن آن به کودکتان بعد از تجویز پزشکش خودداری کنید.
