آمنوره چیست؟

قاعدگی منظم یکی از نشانه‌های سلامت کلی در خانم‌ها محسوب می‌شود. عقب افتادن پریود یا قطع پریود به مدت چندین ماه متوالی، اگر به‌خاطر دوران بارداری، شیردهی یا یائسگی نباشد، به‌طور کلی بیان‌گر وجود یک مشکل در بدن شماست.

�در این مطلب با آمنوره یا قطع قاعدگی، علائم و نشانه‌ها و علت و راه‌های درمان آشنا می‌شوید.

آشنایی با فرایند قاعدگی

یک سیستم پیچیده از هورمون‌ها چرخه قاعدگی را کنترل می‌کند. در هر سیکل قاعدگی، این هورمون‌ها رحم را برای بارداری احتمالی آماده می‌کنند. اگر طی آن چرخه، بارداری اتفاق نیفتد، دیواره رحم فرو می‌ریزد. این ریزش دیواره که به شکل خونریزی است پریود نامیده می‌شود. عوامل زیادی وجود دارند که می‌توانند روی پریود تاثیرگذار باشند، ازجمله مشکلات ساختاری در دستگاه تناسلی یا اختلال در فعالیت محور هیپوتالاموس-هیپوفیز. در ادامه به تعدادی از این عوامل ا�شاره می‌کنیم:

• هیپوتالاموس: غده ای در مغز است که از طریق کنترل هیپوفیز فرایند تخمک‌گذاری یا همان آزاد شدن تخمک را کنترل می‌کند.
• تخمدان‌ها: یک جفت غده در دستگاه تناسلی زنان است که تخمک را تولید و ذخیره، و هورمون‌های جنسی زنانه یعنی استروژن و پروژسترون را می‌سازد که چرخه قاعدگی را تنظیم می کنند.
• رحم: اندامی برای باروری تخمک، لانه گزینی و رشد جنین است. پوشش داخلی این عضو ضخیم می‌شود تا برای بارداری آماده شود و در صورت عدم بارداری، پوشش داخلی آن در دوران قاعدگی فرو می‌ریزد.

آمنوره چیست؟

آمنوره یا قطع شدن پریود یکی از انواع اختلالات قاعدگی در زنان است و به معنای فقدان یک دوره یا دوره های قاعدگی بیشتر است. آمنوره به تنهایی یک بیماری نیست، اما می‌تواند نشانه ای از مشکل در سلامتی باشد. لازم به توضیح است که با درمان این مشکل، نظم چرخۀ قاعدگی معمولاً از سر گرفته می‌شود.

انواع آمنوره 

آمنوره به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم بندی می‌شود که هرکدام علت‌های مختلفی دارند و بسته به نوع و علت آمنوره روش‌های درمان این اختلال نیز متفاوت خواهد بود. انواع مختلف آمنوره عبارتند از:

آمنوره اولیه

آمنورۀ اولیه زمانی است که دختران تا سن 15 سالگی هیچ عادت ماهانه نداشته‌اند یا طی پنج سال پس از ظاهر شدن اولین علائم بلوغ از جمله رشد پستان‌ها قاعدگی اتفاق نیفتد. این نوع آمنوره معمولاً ناشی از بیماری‌های ژنتیکی یا ناهنجاری‌های اکتسابی است که پس از تولد ایجاد می‌شوند.

آمنوره ثانویه

زمانی می‌توانید بگویید دچار آمنورۀ ثانویه شده‌اید که ابتدا پریود منظمی داشته‌اید، اما پریود شما برای حداقل سه دورۀ متوالی متوقف شده است. بارداری، شیردهی، استرس و داشتن بیماری مزمن از دلایل اصلی این اختلال هستند.

درمان آمنوره بسته به علت زمینه‌ای متفاوت خواهد بود.

علائم آمنوره

بسته به علت آمنوره، ممکن است علائم یا نشانه‌های دیگری را همراه فقدان قاعدگی تجربه کنید. علائم آمنوره عبارتند از:

• ترشحات شیری از نوک پستان
• ریزش مو 
• سردرد
• تغییر در بینایی
• افزایش موهای زائد صورت
• درد لگن
• آکنه
• عدم رشد پستان‌ها

عواملی که باعث آمنوره می‌شوند

همان‌طور که پیش‌تر نیز گفته شد، بیشتر اوقات، آمنوره بیماری نبوده و بیشتر نشانه‌ای از وجود یک مشکل در سلامتی است. این اختلال دلایل متعددی دارد که ممکن است به‌دلیل دوره‌های مختلف فیزیولوژیک در زندگی زنان مثل بارداری، شیردهی و یائسگی اتفاق بیفتد.  بارداری شایع‌ترین علت طبیعی آمنوره ثانویه است همچنین آمنوره می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل سلامتی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) باشد. سایر عوامل تاثیرگذار عبارتند از:

مصرف دارو

بعضی از روش‌های پیشگیری از بارداری مانند خوردن قرص‌های ضدبارداری می‌تواند باعث فقدان پریود و آمنوره شود. معمولاً پس از قطع مصرف این داروها مدت زمانی طول می‌کشد تا تخمک گذاری به طور منظم انجام شده و چرخۀ قاعدگی به حالت طبیعی بازگردد. همچنین انواع داروهای ضدبارداری به شکل تزریق، کاشت یا برخی از انواع دستگاه‌های داخلی رحمی هم باعث ایجاد این اختلال می‌شوند. داروهای دیگری که باعث توقف قاعدگی می‌شوند، عبارتند از:

• داروهای ضد روان‌پریشی یا آنتی سایکوتیک
• داروهای تزریقی در شیمی‌درمانی 
• داروهای ضدافسردگی
• داروهای فشار خون
• داروهای آلرژی

سبک زندگی

بعضی اوقات عوامل مرتبط با سبک زندگی زنان در ایجاد آمنوره موثر هستند. در ادامه برخی از این فاکتورها را بررسی می‌کنیم:

• وزن کم بدن: در صورتی که وزن شما حدود 10 درصد کمتر از وزن طبیعی باشد، می‌تواند باعث مختل شدن عملکرد بسیاری از هورمون‌های بدن شود و به‌طور بالقوه تخمک‌گذاری را متوقف می‌کند. خانم‌هایی که به اختلالات غذایی به شکل بی‌اشتهایی یا پرخوری عصبی مبتلا هستند، معمولاً به دلیل تغییرات هورمونی، دچار آمنوره می‌شوند. 
• ورزش بیش از حد: زنانی که فعالیت‌هایی انجام می‌دهند که نیاز به تمرین شدید بدنی دارند از جمله دوندگان حرفه‌ای مسافت‌های طولانی یا رقصندگان باله، ممکن است قاعدگی‌شان متوقف شود. عوامل مختلفی، مانند چربی کم بدن، استرس و مصرف زیاد انرژی، باعث فقدان قاعدگی در این دسته از ورزشکاران می‌شوند.
• استرس: استرس می‌تواند به‌طور موقت عملکرد هیپوتالاموس را تغییر دهد. هیپوتالاموس بخشی از مغز است که هورمون‌های تنظیم کننده چرخۀ قاعدگی را کنترل می‌کند، در نتیجه تغییر در عملکرد این غده می‌تواند باعث توقف تخمک‌گذاری و قاعدگی شود. معمولاً بعد از کاهش استرس، دوباره دوره‌های قاعدگی منظم می‌شود.

اختلالات هورمونی

بسیاری از مشکلات پزشکی می‌توانند باعث عدم تعادل هورمون‌ها شوند، مانند:

• سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS): نوسانات هورمونی در چرخه قاعدگی زنان طبیعی است اما  این سندرم باعث افزایش نسبتاً زیاد و پایدار در سطح هورمون‌ها می‌شود.
• اختلال در عملکرد غدۀ تیروئید: پرکاری یا کم‌کاری غده تیروئید می‌تواند باعث بی‌نظمی‌های قاعدگی و سایر اختلالات از جمله آمنوره شود.
• تومور هیپوفیز: وجود یک تومور غیر‌سرطانی یا خوش خیم در غده هیپوفیز، می‌تواند باعث ایجاد اختلال در تنظیم هورمونی دخیل در قاعدگی شود.
• یائسگی زودرس: این دوره از زندگی زنان معمولاً در سن 50 سالگی شروع می‌شود، اما ذخیرۀ تخمک‌های موجود در تخمدان در برخی از زنان، قبل از سن 40 سالگی کاهش می‌یابد و قاعدگی آن‌ها متوقف می‌شود.

مشکلات ساختاری

وجود مشکلاتی در  دستگاه تناسلی زنان نیز می‌تواند باعث آمنوره شود. برخی از این مشکلات عبارتند از:

• اسکار رحم: سندرم آشرمن یا چسبندگی رحم، اختلال نادری است که در آن بافت اسکار در دیواره‌های رحم ایجاد می‌شود. این سندرم ممکن است پس از کورتاژ، سزارین یا درمان فیبروم‌‌های رحم رخ دهد. اسکار رحم از تجمع و ریزش طبیعی پوشش دیواره رحم جلوگیری می‌کند. 
• فقدان اندام‌های تناسلی: گاهی اوقات در طول رشد جنین، مشکلاتی پیش می‌آید که منجر به عدم شکل‌گیری بخش‌هایی از دستگاه تناسلی مانند رحم، دهانه رحم یا حتی واژن می‌شود. از آن‌جایی که سیستم تولید مثل به‌خوبی رشد نکرده است، شروع سیکل‌ قاعدگی در مراحل بعدی زندگی امکان‌پذیر نیست.
• ناهنجاری‌های ساختاری واژن: انسداد واژن، می‌تواند مانع عادت ماهانه شود. ممکن است یک غشاء یا دیواره در واژن وجود داشته باشد که مسیر خروج خون از رحم و همچنین دهانه رحم را مسدود کند.

چه کسانی بیشتر در معرض آمنوره هستند؟

عوامل متعددی وجود دارد که باعث افزایش احتمال ابتلا به آمنوره می‌شود. برخی از عواملی که باعث افزایش ریسک ابتلا به این اختلال می‌شود عبارتند از:

• داشتن سابقه خانوادگی آمنوره یا یائسگی زودرس. اگر خواهر یا مادر  شما آمنوره را تجربه کرده‌اند، ممکن است استعداد ابتلا به این اختلال را به ارث برده باشید. 
• اختلالات غذا خوردن. اگر دچار اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی یا پرخوری عصبی شده‌اید، بیشتر از بقیه در معرض خطر ابتلا به آمنوره هستید. 
• چاقی
• تمرینات ورزشی سنگین. همان‌طور که گفته شد، تمرینات ورزشی شدید می‌تواند ریسک بروز آمنوره را افزایش دهد. 
• سابقه انجام برخی از جراحی‌های زنان. در صورت داشتن سابقه کورتاژ، عمل LEEP یا جراحی با حلقه الکتریکی که قسمت هایی از بافت رحم توسط جریان الکتریکی برداشته می شود، احتمال خطر برای ابتلا به آمنوره بیشتر است.
• ژنتیک

روش‌ های تشخیص آمنوره

پزشک معمولاً از طریق معاینه لگن به بررسی هرگونه مشکل در دستگاه تناسلی می‌پردازد. درصورتی که تاکنون هرگز پریود نشده‌اید، پزشک از طریق معاینه بررسی می‌کند که تغییرات طبیعی دوران بلوغ رخ داده است یا خیر. به طور کلی آمنوره می‌تواند نشانه‌ای از مجموعۀ مشکلات پیچیده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ هورمونی باشد. یافتن علت زمینه‌ای این اختلال می‌تواند زمان‌بر باشد و شاید به انواع آزمایشات و بررسی‌ها نیاز باشد. برخی از این اقدامات تشخیصی به شرح زیر می باشند:

آزمایش های تشخیصی

ممکن است آزمایش‌های مختلفی برای تشخیص آمنوره نیاز باشد. در ادامه تعدادی از این آزمایش‌ها را معرفی می‌کنیم:

• تست بارداری: احتمالاً این اولین آزمایشی است که پزشک برای رد یا تأیید بارداری احتمالی توصیه می‌کند.
• تست عملکرد غدۀ تیروئید: اندازه‌گیری میزان هورمون محرک تیروئید (TSH) در خون می‌تواند مشخص کند که غده تیروئید شما سالم است یا دچار اختلالات در عملکرد غده تیروئید هستید.

• تست عملکرد تخمدان: اندازه‌گیری میزان هورمون محرک فولیکول (FSH) در خون می‌تواند تعیین کند که آیا تخمدان‌های شما سالم هستند و عملکرد سالمی دارند یا خیر.
• آزمایش پرولاکتین: سطح پایین هورمون پرولاکتین ممکن است نشانه وجود تومور در غده هیپوفیز باشد.
• آزمایش هورمون مردانه: رشد موهای زاید روی صورت و تغییر در صدا از جمله نشانه هایی است که پزشک  را به بررسی سطح هورمون‌های مردانه راهنمایی می‌کند.

آزمایش چالش هورمونی

یکی‌دیگر از روش‌های تشخیص آمنوره، آزمایش چالش هورمونی است. برای این آزمایش باید حدود 7 تا 10 روز دارویی هورمونی مصرف کنید تا خونریزی قاعدگی تحریک شود. نتایج این آزمایش می‌تواند مشخص کند که آیا قاعدگی به‌دلیل کمبود استروژن متوقف شده است یا خیر.

عکس‌برداری

بسته به علائم و نشانه‌های شما و نتایج آزمایش‌های خونی انجام شده، پزشک ممکن است یک یا چند نوع عکس‌برداری را توصیه کند. این آزمایشات تصویری عبارتند از:

• سونوگرافی: اگر هرگز پریود نشده‌ باشید، پزشک آزمایش سونوگرافی را برای بررسی هرگونه ناهنجاری در اندام‌های تناسلی را تجویز می‌کند. 
• ام‌آرآی (MRI): این آزمایش برای بررسی دقیق و جزئی بافت‌های نرم بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. ممکن است پزشک ام آر آی را برای بررسی تومور هیپوفیز درخواست دهد.

هیستروسکوپی

اگر پزشک نتواند در دیگر آزمایش‌ها علت خاصی پیدا کند، ممکن است هیستروسکوپی را تجویز کند. هیستروسکوپی روشی تشخیصی درمانی‌ است که با کمک آن می‌توان مشکلات در داخل رحم که باعث تغییر در الگوی قاعدگی شده است را بررسی کرد. در این آزمایش یک لوله باریک حاوی دوربین وارد واژن می‌شود تا پزشک بتواند داخل رحم را بررسی کند.

روش های درمان آمنوره

انتخاب روش درمان آمنوره به علت زمینه‌ای این اختلال و وضعیت سلامت فرد بستگی دارد. در آمنوره اولیه، بسته به سن و نتایج آزمایش‌ عملکرد تخمدان، درمان متفاوت خواهد بود. اگر آزمایش‌ عملکرد تخمدان، سطح پایین هورمون محرک فولیکول (FSH) یا هورمون لوتئیزه کننده (LH) را نشان دهد، معمولاً فقط قاعدگی به تعویق می‌افتد. این نوع تاخیر، در زنان دارای سابقه خانوادگی با تاخیر در قاعدگی، بسیار شایع است. چنانچه آمنوره اولیه ناشی از مشکلات کروموزومی یا ژنتیکی باشد، ممکن است جراحی نیاز داشته باشد.

 در برخی از موارد، مصرف قرص‌های ضدبارداری یا سایر درمان‌های هورمونی می‌تواند چرخۀ قاعدگی را به حالت طبیعی بازگردانند. درمان آمنوره ثانویه، بسته به علت آن، ممکن است شامل درمان دارویی، جراحی یا ترکیبی از هر دو روش باشد. درصورتی که به‌دلیل اختلالات غده تیروئید یا هیپوفیز دچار آمنوره شده باشید، ممکن است با مصرف دارو درمان شوید. اگر تومور یا انسداد ساختاری باعث ایجاد مشکل شده باشد، ممکن است به انجام عمل جراحی نیاز داشته باشید. به طور خلاصه روش‌های درمانی به شرح زیر می‌باشند:

تغییر در سبک زندگی

اگر آمنوره اولیه یا ثانویه به‌دلیل نوع سبک زندگی شما باشد، ممکن است پزشک تغییراتی را برای بهبود شرایط توصیه کند:

رسیدن به وزن سالم. همان‌طور که گفته شد، اضافه وزن یا کمبود شدید وزن می‌تواند روی چرخه قاعدگی تاثیرگذار باشد. رسیدن به وزن سالم و حفظ آن، معمولاً به تعادل سطح هورمون‌ها و برقراری نظم چرخه قاعدگی کمک می‌کند. 

مدیریت استرس. دلایل استرس زندگی خود را بررسی کنید و عوامل استرس‌زا را کاهش دهید. برای کاهش استرس و اضطراب می‌توانید از دوستان، خانواده یا مشاور کمک بگیرید.

تغییر در شدت یا نوع فعالیت بدنی. برای شروع مجدد قاعدگی، ممکن است لازم باشد سطح فعالیت بدنی خود را کاهش دهید. با پزشک و مربی ورزشی خود درباره نحوه و شدت تمرین کردن مشورت کنید.

برای مدیریت و درمان اختلالات قاعدگی از جمله آمنوره لازم است از تغییرات چرخه قاعدگی خود مطلع باشید و اگر نگرانی در این زمینه دارید با پزشک خود مطرح کنید. برای بررسی چرخۀ قاعدگی خود، بهتر است تاریخ شروع و پایان پریود را یادداشت کنید. به تمام تغییرات در طول قاعدگی و علائم توجه کنید. توجه داشته باشید که اولین روز خون‌ریزی، به عنوان روز شروع سیکل قاعدگی در نظر گرفته می‌شود. 

درمان دارویی

درمان‌های دارویی رایج برای آمنوره ثانویه عبارتند از:

• قرص‌های ضدبارداری یا انواع دیگر داروهای هورمونی: برخی داروهای ضدبارداری خوراکی ممکن است به شروع مجدد چرخۀ قاعدگی کمک کنند.
• داروهایی برای کمک به کاهش علائم تخمدان پلی‌کیستیک: درمان با کلومیفن سیترات (CC) اغلب برای کمک به تحریک تخمک‌گذاری تجویز می‌شود.
• درمان جایگزینی استروژن (ERT): این درمان ممکن است به تعادل سطح هورمون‌ها و شروع مجدد چرخهۀ قاعدگی در زنان مبتلا به نارسایی اولیه تخمدان (POI) کمک کند.

به‌طور کلی، داروها بی‌خطر هستند، اما می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند که ممکن است برخی از آن‌ها جدی باشند. قبل از تصمیم‌گیری در مورد هرگونه درمان دارویی برای آمنوره، بهتر است درباره عوارض آن با پزشک خود صحبت کنید.

جراحی

درمان آمنوره با جراحی زیاد رایج نیست، اما در شرایطی خاص خصوصاً در انواع ثانویه آمنوره ممکن است توصیه شود. شرایطی که نیاز به جراحی دارند عبارتند از:

• اسکار رحم: این اختلال معمولا پس از برداشتن فیبروم رحم، سزارین و کورتاژ رخ می‌دهد. برداشتن اسکار در پروسه‌ای به نام رزکسیون هیستروسکوپیک می‌تواند به بازگشت چرخه قاعدگی کمک کند. 
• تومور هیپوفیز: ممکن است داروهایی برای کوچک کردن این تومور توصیه شود. اگر تومور با این کار کوچک نشد، ممکن است عمل جراحی برای برداشتن آن ضروری باشد.

عوارض ثانویه آمنوره

علل بوجود آورنده آمنوره می‌تواند مشکلات دیگری مانند موارد زیر را ایجاد کند:

• ناباروری و مشکلات مرتبط با بارداری: اگر تخمک‌گذاری نداشته باشید و پریود نشوید، نمی‌توانید باردار شوید. هنگامی که عدم تعادل هورمونی عامل بروز آمنوره است، می‌تواند باعث سقط جنین یا سایر مشکلات مرتبط با بارداری نیز بشود.
• استرس روانی: نداشتن قاعدگی در زمانی که همسالان شما پریود می‌شوند، می‌تواند استرس‌زا باشد، به‌ویژه برای نوجوانانی که در حال گذار به دوره بزرگسالی هستند.
• پوکی استخوان و بیماری‌های قلبی عروقی: این دو مشکل می‌توانند ناشی از کمبود استروژن باشند.
• درد لگن: اگر یک مشکل آناتومیک و ساختاری باعث آمنوره شود، ممکن است در ناحیه لگن نیز ایجاد درد کند.

مراجعه به پزشک

در این بخش اطلاعاتی وجود دارد که به شما کمک می‌کند تا برای ملاقات با پزشک آماده شوید و بدانید که از پزشک چه انتظاری داشته باشید. کارهایی که باید قبل از مراجعه به پزشک برای بررسی علت آمنوره انجام دهید:

• جزئیات مربوط به علائم خود را بنویسید، از جمله زمان شروع اولین قاعدگی، تاریخ و مدت آخرین قاعدگی.
• سوابقی از بیماری‌ها و داروهای مصرفی همراه داشته باشید، از جمله سایر مشکلاتی که برای آنها تحت درمان هستید و نام و دز هر دارو، ویتامین یا مکملی که به طور مرتب مصرف می‌کنید.
• سابقه خانوادگی خود را مرور کنید و پرس‌وجو کنید که آیا مادر یا خواهران شما نیز مشکلات قاعدگی داشته‌اند یا خیر.

سوالاتی هم هستند که پزشک از شما می‌پرسد که عبارتند از:

• آخرین قاعدگی شما چه زمانی بوده است؟
• آیا رابطه جنسی دارید؟
• ممکن است باردار باشید؟
• از روش‌های کنترل بارداری استفاده می‌کنید؟
• آیا تحت استرس هستید؟
• آیا افزایش یا کاهش وزن بدون علت خاصی داشته‌اید؟
• چند وقت یکبار و با چه شدتی ورزش می‌کنید؟
• آیا مشکلات پزشکی دیگری دارید؟

به طور خلاصه آمنوره به عدم یا قطع قاعدگی در زنان اشاره دارد که بسته به علت به دو نوع اولیه و ثانویه طبقه بندی می‌شود. عوامل مختلفی از جمله استرس و تغییرات در سبک زندگی تا مشکلات ساختاری در دستگاه تناسلی و سایر مشکلات در سلامت نقش مهمی در بروز این اختلال قاعدگی داشته باشند. درمان هم بسته به علت زمینه‌ای متفاوت خواهد بود. این نکته را نیز باید در نظر داشت که نادیده گرفتن اختلالات قاعدگی از جمله آمنوره یا فقدان قاعدگی می‌‌تواند پیامدهای مختلفی بر روی سلامت داشته باشد. به طور کلی تشخیص و درمان این مشکل نیزمند بررسی عوامل زمینه‌ای و عوامل مربوط به زندگی شخص فرد مبتلاست. جهت مدیریت مناسب و ارزیابی این اختلال نخست با متخصص زنان خود مشورت کنید.