زردی نوزاد چیست و چطور درمان می شود؟
بیشتر نوزادان در طول یک یا دو هفتهٔ اول زندگی، تهمایهٔ زرد رنگی در پوستشان دارند که زردی نوزادی نامیده میشود. در واقع، عملاً همهٔ نوزادان تا حدی این حالت را دارند اما همیشه قابل مشاهده نیست. برای بیشتر نوزادان هم این یک عارضهٔ موقتی و بیخطر است که خودبهخود یا با درمانهای ساده رفع میشود. اما در موارد نادری نیز ممکن است بسیار جدی شود.
بنابراین مهم است که مراقب زردی در نوزادتان باشید و هر مورد مشکوکی را با پزشک کودک مطرح کنید. در این مطلب با زردی نوزاد، علت و درمان آن آشنا میشوید.
زردی نوزاد چیست؟
زردی نوزادی تغییر رنگ و زرد شدن پوست و چشمهای نوزاد تازه متولد شده است و دلیل آن هم این است که خون نوزاد حاوی مقدار زیادی بیلیروبین است. این ماده رنگدانه زردرنگی است که در اثر تجزیه گلبولهای قرمز خون ساخته میشود.
زردی در نوزادان بویژه در نوزادان زودرس یا نوزادانی که قبل از هفته 38 بارداری متولد شدهاند و برخی از آنهایی که با شیر مادر تغذیه میشوند بسیار شایع است. زردی معمولاً به این دلیل رخ میدهد که کبد نوزاد به اندازه کافی بالغ نیست و توانایی دفع بیلیروبین اضافی را ندارد. در برخی از نوزادان نیز، یک بیماری زمینهای باعث زردی نوزاد میشود.
اکثر نوزادانی که بین هفته 35 و 40 بارداری متولد میشوند معمولاً نیازی به درمان زردی ندارند. در موارد نادر، در صورت وجود عوامل خطرساز خاص، سطح خیلی بالای بیلیروبین خون میتواند نوزاد را در معرض خطر آسیب مغزی قرار دهد.
علائم زردی نوزاد
زردی پوست و سفیدی چشمها که نشانههای اصلی یرقان نوزاد هستند، معمولاً بین روز دوم و چهارم پس از تولد ظاهر میشوند. اگر با ملایمت پیشانی یا بینی کودک خود را فشار دهید و پوست او در جایی که فشار دادهاید زرد به نظر میرسد، احتمالاً نوزاد شما زردی خفیف دارد. درغیراینصورت رنگ پوست باید برای لحظهای کمی روشنتر از رنگ طبیعی خود به نظر برسد. پوست نوزاد خود را زیر نور خوب، ترجیحاً در نور طبیعی روز بررسی کنید.
زردی در نوزادان در چه سنی شایع است؟
زردی در نوزادان تازه متولد شده شایع است زیرا نوزادان دارای تعداد زیادی گلبول قرمز در خون خود هستند که مدام شکسته شده و جایگزین میشوند. کبد نوزاد تازه متولد شده به طور کامل رشد نکرده است، بنابراین در پردازش بیلیروبین و حذف آن از خون کمتر کارآمد است. این بدان معناست که سطح بیلیروبین در نوزادان بسیار بالاتر از بزرگسالان است.
زمانی که نوزاد در حدود 2 هفتگی است، بیلیروبین کمتری تولید میکند و کبد او در حذف آن از بدن کارآمدتر است. این بدان معناست که زردی اغلب تا این مرحله بدون ایجاد آسیب رفع میشود.
علت زردی نوزاد
بیلیروبین اضافی یا اصطلاحاً هیپربیلی روبینمی علت اصلی یرقان فیزیولوژیک است. بیلیروبین، که مسئول رنگ زرد یرقان است، بخش طبیعی رنگدانهای است که از تجزیه گلبولهای قرمز آزاد میشود.
نوزادان به دلیل تولید بیشتر گلبولهای قرمز و تجزیه سریعتر آنها در چند روز اول زندگی، بیلیروبین بیشتری نسبت به بزرگسالان تولید میکنند. به طور معمول، کبد بیلیروبین را از جریان خون فیلتر میکند و آن را به رودهها انتقال میدهد. کبد نابالغ نوزاد تازه متولد شده اغلب نمیتواند بیلیروبین را با سرعت کافی خارج کند و این باعث افزایش بیلیروبین میشود. زردی ناشی از این شرایط طبیعی نوزاد، زردی فیزیولوژیک نامیده میشود و معمولاً در روز دوم یا سوم زندگی نوزاد ظاهر میشود.
برخی اختلالهای زمینهای نیز ممکن است باعث زردی نوزاد شود. در این موارد، زردی اغلب خیلی زودتر یا دیرتر از شکل رایجتر آن در نوزاد ظاهر میشود. بیماریها یا شرایطی که میتوانند باعث زردی شوند شامل موارد زیر هستند:
- خونریزی داخلی (هموراژ)
- عفونت در خون نوزاد (سپسیس)
- سایر عفونتهای ویروسی یا باکتریایی
- ناسازگاری خونی مادر و نوزاد
- اختلال در عملکرد کبد
- آترزی صفراوی (وضعیتی که در آن مجاری صفراوی نوزاد مسدود یا زخم شده است)
- کمبود نوعی آنزیم
- ناهنجاری گلبولهای قرمز خون نوزاد که باعث تجزیه سریع آنها میشود.
علت طولانی شدن زردی نوزاد
شاید برایتان سوال پیش بیاید که زردی نوزاد چقدر طول میکشد؟ یرقان نوزادی معمولاً حدود 2 روز پس از تولد ظاهر میشود و تا 2 هفتگی نوزاد ناپدید میشود. در نوزادان زودرس که بیشتر مستعد زردی هستند، ممکن است 5 تا 7 روز طول بکشد تا زردی ظاهر شود و معمولاً حدود 3 هفته ادامه مییابد. همچنین در نوزادانی که فقط شیر مادر میخورند، زردی بیشتر طول میکشد و برخی از نوزادان را برای چند ماه تحت تاثیر قرار میدهد.
عوامل خطرساز زردی نوزادان تازه متولد شده
فاکتورهای خطرساز اصلی برای زردی، به ویژه نوع شدیدی که میتواند عوارض ایجاد کند، عبارتاند از:
- تولد زودرس نوزاد: نوزادی که قبل از هفته 38 بارداری به دنیا میآید ممکن است نتواند به سرعت نوزادانی که پس از پایان دوره کامل بارداری به دنیا میآیند، بیلیروبین را دفع کنند. همچنین نوزادان زودرس ممکن است غذای کمتری بخورند و مدفوع کمتری داشته باشند، در نتیجه بیلیروبین کمتری از طریق مدفوع دفع میشود.
- کبودی قابل توجه در هنگام تولد: نوزادانی که در حین زایمان کبود میشوند، ممکن است سطح بالاتری از بیلیروبین ناشی از تجزیه گلبولهای قرمز بیشتر داشته باشند.
- گروه خونی: اگر گروه خونی مادر با جنین متفاوت باشد، ممکن است کودک آنتی بادیهایی را از طریق جفت دریافت کرده باشد که باعث تجزیه بیش از حد سریع گلبولهای قرمز خون میشود.
- شیر دادن: نوزادانی که با شیر مادر تغذیه میشوند، مخصوصاً آنهایی که در شیر خوردن یا دریافت مواد مغذی کافی از طریق شیر مادر مشکل دارند، بیشتر در معرض خطر هستند. کمآبی بدن یا مصرف کالری کم ممکن است در شروع یرقان نوزادی نقش داشته باشد. با این حال، به دلیل فواید شیردهی نمیتوان کودک را از خوردن شیر مادر محروم کرد. مهم است که مطمئن شوید کودک شما به اندازه کافی غذا میخورد و بدن او آب کافی دارد.
عوارض زردی نوزاد
بسیار مهم است بدانید که بیتوجهی به زردی نوزاد میتواند خطرناک باشد و سطح بالای بیلیروبین که باعث زردی شدید میشود در صورت عدم درمان میتواند منجر به عوارض جدی شود.
انسفالوپاتی حاد ناشی از بیلیروبین
بیلیروبین برای سلولهای مغز سمی است. اگر نوزادی زردی شدید داشته باشد، خطر انتقال بیلیروبین به مغز وجود دارد. این وضعیت آنسفالوپاتی حاد بیلیروبین نامیده میشود. درمان به موقع ممکن است از آسیب قابل توجه جلوگیری کند. علائم در نوزادان مبتلا به یرقان نوزادی شامل موارد زیر است:
- بیحالی
- مشکل در بیدار شدن
- گریه با صدای بلند
- مکیدن یا تغذیه ضعیف
- قوس دادن گردن و بدن به سمت عقب
- تب
کرن ایکتروس نوزاد
سندرمی است که در صورت آسیب دائمی مغز ناشی از آنسفالوپاتی حاد بیلیروبین رخ میدهد. کرن ایکتروس ممکن است منجر به علائم زیر شود:
- حرکات غیر ارادی و کنترل نشده
- نگاه دائمی رو به بالا
- از دست دادن شنوایی
- رشد نامناسب مینای دندان (نقص مینای دندان)
آیا زردی نوزاد قابل پیشگیری است؟
بهترین روش پیشگیری از یرقان نوزاد، تغذیه کافی است. باید اطمینان پیدا کنید نوزاد، شیر مادر یا شیر خشک کافی میخورد و درنتیجه دفعات دفع زیادی دارد. نوزادانی که با شیر مادر تغذیه میشوند باید در چند روز اول زندگی خود روزی 8 تا 12 بار شیر بخورند. نوزادانی که با شیر خشک تغذیه میشوند معمولاً در هفته اول باید حدود 30 تا 60 میلی لیتر شیر خشک را هر دو تا سه ساعت مصرف کنند.
اگر هر گونه نگرانی در مورد زردی دارید، به پزشک مراجعه کنید یا با او تماس بگیرید تا اطمینان حاصل کنید که قدمهای درست را برای بهبود و طبیعی شدن رنگ پوست فرزندتان برمیدارید.
درمان زردی نوزاد
در بیشتر نوزادان معمولاً نیازی به درمان زردی نوزاد نیست زیرا علائم به طور معمول در عرض 10 تا 14 روز از بین میروند، هرچند گاهی ممکن است مدت طولانیتر نیز ادامه یابند.
درمان معمولاً تنها در صورتی توصیه میشود که آزمایشها سطح بسیار بالای بیلیروبین را در خون نوزاد نشان دهند. دلیل نیاز به درمان در این شرایط این است که از ورود احتمالی بیلیروبین به مغز و آسیب مغزی جلوگیری شود.
دو درمان اصلی وجود دارد که میتوان در بیمارستان برای کاهش سریع سطح بیلیروبین انجام داد:
- فتوتراپی: نوع خاصی از نور به پوست نوزاد تابانده میشود. این نور بیلیروبین را برای تجزیه توسط کبد و دفع راحتتر آماده میکند. قرار دادن نوزاد برهنه در حالتی که چشمانش پوشانده شده است زیر Bili Light؛ بیلیلایت، یا همان نور آبی اغلب کاملاً موثر است، زیرا اشعهٔ فرابنفش، بیلیروبین خون را به شکلی تغییر میدهد که نوزاد میتواند راحتتر آن را از طریق ادرار دفع کند. پزشک تصمیم میگیرد که آیا کودک فتوتراپی انجام دهد یا خیر.
- انتقال خون: فتوتراپی معمولاً اثربخش است، اما اگر نوزاد دچار مورد شدیدی از زردی شود، یا با وجود فتوتراپی، سطح بیلیروبین همچنان افزایش یابد، ممکن است لازم باشد که او برای نوعی انتقال خون که «انتقال خون تبادلی» نامیده میشود، در بخش مراقبتهای ویژهٔ نوزادان بستری شود. خون نوزاد با استفاده از یک لوله نازک که در رگهای او قرار داده میشود تخلیه شده و با خون اهداکننده جایگزین میشود. اکثر نوزادان به خوبی به درمان پاسخ میدهند و پس از چند روز میتوانند بیمارستان را ترک کنند. این انتقال، مقداری از خون نوزاد را که حاوی سطوح بالایی از بیلیروبین است با خون اهدایی که حاوی سطوح نرمال است، جایگزین میکند.
مراقبتهای خانگی زردی نوزاد
توجه داشته باشید که زردی نوزاد تنها با راهکارهای پزشک درمان میشود و از هرگونه درمان خودسرانه و درمانهای مبتنی بر تجربه دوستان، اقوام و گذشتگان پرهیز کنید و در صورت مشاهده زردی هر چه سریعتر به پزشک مراجعه کنید. راهکارهای زیر از جمله مواردی هستند که با مشورت پزشک میتوانید برای رفع زردی نوزاد به کار برید:
- از آنجایی که نور خورشید به تجزیه بیلیروبین کمک میکند تا کبد کودک بتواند آن را راحتتر پردازش کند معمولاً قرار دادن نوزاد جلوی پنجرهای با نور کافی به مدت 10 دقیقه و دو بار در روز میتواند به درمان زردی خفیف کمک کند.
- هرگز نوزاد را زیر نور مستقیم خورشید قرار ندهید.
- گاهی اوقات، با نظارت دقیق میتوان لامپهای فتوتراپی را در خانه نصب کنید.
توجه داشته باشید اگر سطح بیلیروبین نوزاد بسیار بالا باشد یا اگر کودک بیمار به نظر برسد، به احتمال زیاد برای درمان در بیمارستان بستری خواهد شد.
در چه صورتی برای زردی نوزاد باید به پزشک مراجعه کرد؟
اکثر بیمارستانها برنامه بررسی زردی نوزادان قبل از ترخیص را دارند. آکادمی طب اطفال آمریکا توصیه میکند که نوزادان در طول معاینات معمول پزشکی و در زمان حضور در بیمارستان حداقل هر 8 تا 12 ساعت یکبار از نظر زردی معاینه شوند.
نوزاد شما باید بین روز سوم تا هفتم پس از تولد، زمانی که سطح بیلیروبین به اوج خود میرسد، از نظر زردی معاینه شود. اگر نوزاد زودتر از 72 ساعت پس از تولد ترخیص شد، ظرف دو روز پس از ترخیص او را برای بررسی زردی پیش پزشک ببرید.
علائم یا نشانههای زیر ممکن است نشاندهنده یرقان شدید یا عوارض ناشی از بیلیروبین اضافی باشد. اگر متوجه علائم زیر شدید، با پزشک خود تماس بگیرید:
- پوست نوزاد شما زردتر شده است.
- پوست روی شکم، بازوها یا پاهای نوزاد زرد به نظر میرسد.
- سفیدی چشم نوزاد زرد به نظر میرسد.
- نوزاد بیحال یا بیمار به نظر میرسد یا به سختی بیدار میشود.
- نوزاد وزن اضافه نمیکند یا خوب غذا نمیخورد.
- نوزاد با صدای زیری گریه میکند.
- نوزاد علائم دیگری دارد که شما را نگران میکند.
آیا زردی نوزاد میتواند خطرناک باشد؟
در اکثریت قریب به اتفاق موارد، زردی موضوع نگرانکنندهای نیست. اما همانطور که پیشتر نیز اشاره شد اگر سطح بیلیروبین بدن نوزاد خیلی بالا برود، زردی میتواند باعث آسیب دائمی به سیستم عصبی شود. درصد اندکی از نوزادان مبتلا به زردی نیز ممکن است دچار عارضهای به نام Kernicterus؛ کرنایکتروس، شوند که میتواند منجر به ناشنوایی، تأخیر در رشد کودک یا شکلی از فلج مغزی شود. البته این مورد در میان نوزادان نادر است و نیازی به نگرانی نیست، زیرا کودکتان به احتمال زیاد با پیگیریهای شما کاملاً تحت نظر یک پزشک اطفال مراقبت و بررسی میشود.
بنابر آنچه گفته شد زردی در نوزادان بسیار شایع است و با تشخیص به موقع و عدم سهل انگاری خیلی زود و به راحتی درمان میشود. اگر پوست نوزاد شما زردرنگ به نظر میرسد، به ویژه اگر سفیدی چشمها، پوست شکم، یا دستها و پاهای او زرد هستند، با پزشک تماس بگیرید. به علاوه، اگر نوزادتان زردی دارد و به سختی از خواب بیدار میشود یا بهانهگیر شده است یا نمیخواهد شیر بخورد و همچنین اگر حتی موردی خفیف از زردی را برای بیش از سه هفته داشته است، نیز پزشک را مطلع کنید. هرگز خودسرانه اقدام به رفع زردی نوزادان نکنید.
سوالات متداول
در بیشتر موارد، زردی نیازی به درمان ندارد اما در صورت نیاز، فتوتراپی یا همان نور درمانی بسیار ایمن و مؤثر است.
تخمین زده میشود که از هر 10 نوزاد، 6 نوزاد دچار زردی میشوند، از جمله 8 نوزاد از هر 10 نوزاد زودرس قبل که از هفته 37 بارداری متولد شدهاند. اما از هر 20 نوزاد فقط 1 نوزاد دارای سطحی از بیلیروبین است که نیاز به درمان دارد.
به دلایلی که مشخص نیست شیردهی خطر ابتلا به زردی نوزاد را افزایش میدهد، که اغلب ممکن است برای یک ماه یا بیشتر ادامه داشته باشد. اما در بیشتر موارد، مزایای شیردهی به مراتب بیشتر از ریسکهای مرتبط با زردی است.