از دست دادن کار به ازای فرزندآوری
بیم اخراج شدن از کار و قطع شدن حقوق ماهانه افراد یکی از مسائلی است که می‌تواند سن بچه‌دار شدن و تمایل خانم‌ها به بارداری را تحت تأثیر قرار دهد. قوانین مرخصی زایمان و حقوق آن همواره مورد بحث فراکسیون زنان مجلس و معاونت امور زنان ریاست جمهوری بوده است و افزایش و کاهش میزان آن، همیشه مخالفان و موافقان متعددی را همراه کرده است. این موضوع اما همچنان یکی از مسائل نگران‌کنندهٔ زنان متأهل و شاغل است.
اهمیت مرخصی زایمان در جهان
موضوع جوان ماندن جمعیت یکی از مسائل اساسی هر کشور است و به همین دلیل اغلب کشورهای جهان برای بالا بردن نرخ رشد جمعیت یا کمک به آرامش روانی مادرانی که تلاش دارند صاحب فرزند شوند قوانین خاصی در نظر گرفته‌اند. به عنوان مثال کشور سوئد ۴۸۰ روز مرخصی باحقوق تعیین کرده است که به انتخاب والدین بین دو نفرشان تقسیم می‌شود یا در فنلاند حتی کسانی که بیکار هستند به مدت ۱۶ هفته حقوق دریافت می‌کنند. این قانون به همراه مرخصی برای دانشجویان یا کارفرماها نیز وجود دارد.
امریکا یکی از بدترین کشورها در این زمینه است. قوانین این کشور تنها ۱۲ هفته مرخصی بدون حقوق برای مادران تعیین در نظر می‌گیرد و به تازگی دونالد ترامپ، رئیس جمهور این کشور، اعلام کرده در بودجهٔ امسال کشور سهمی هم برای مرخصی زایمان کنار گذاشته است که گویا حدود شش هفته مرخصی با حقوق را در بر می‌گیرد، اما این رقم باز هم باعث نمی‌شود امریکا در این رابطه شاهد پیشرفت چشمگیری باشد.
نکتهٔ جالب توجه اینجاست که کشورهایی مثل هند و چین که جمعیت انبوهی دارند و سیاست‌های کاهش جمعیت را در برنامهٔ خود قرار می‌دهند نیز وضعیت بسیار مناسب‌تری از امریکا دارند. هندوستان به تازگی ۲۶ هفته مرخصی برای مادران و هشت هفته برای پدران در نظر گرفته است. چین نیز ۱۴ هفته مرخصی در اختیار مادران قرار می‌دهد. کشور ما نیز سیاست‌های خاصی در زمینهٔ مرخصی زایمان دارد و ۹ ماه مرخصی را در دستور کار خود قرار داده است.
از آغاز بارداری تا گرفتن مرخصی
وضعیت مرخصی زایمان در ایران همیشه جزو مسائلی بوده که در زمان رخدادهای سیاسی مثل انتخابات مورد توجه قرار می‌گیرند. بر اساس سیاست‌های کلی جمعیت، که رهبر معظم انقلاب اعلام کردند، تمامی ارگان‌ها موظف هستند با انجام اقدامات لازم شرایط ازدواج و فرزندآوری را بهبود ببخشند. مرخصی زایمان یکی از مواردی است که افزایش آن همیشه موافقان و مخالفان زیادی داشته است. بسیاری از فعالان در حوزهٔ زنان افزایش مرخصی زایمان را به نفع زنان نمی‌دانند و معتقدند افزایش این زمان ممکن است مانع استخدام زنان در شرکت‌های مختلف شود. از طرفی دیگر بسیاری دیگر بر این باورند که جامعهٔ جوان و پویا نیازمند حمایت از زنان در بارداری و زایمان است. طبق اصلاحیۀ قانون تنظیم جمعیت و خانوادهٔ مجلس مصوب ۲۰ خرداد ۹۲، مرخصی زایمان برای زنان ۹ ماه در نظر گرفته شده است، اما هنوز بسیاری از مراکز مانند سازمان تأمین اجتماعی تنها با شش ماه مرخصی موافقت می‌کنند و همچنین طبق این قانون همسران زنان باردار هم می‌توانند از سه روز مرخصی پس از زایمان استفاده کنند. این قانون هم وجود دارد که حتی مادرانی که کودکی را به فرزندخواندگی می‌گیرند حق استفاده از این مرخصی را داشته باشند.
خانم قریشی یکی از خانم‌هایی است که پیشتر در سال ۹۳ از مرخصی زایمان استفاده کرده است. او در خصوص تجربهٔ خودش از مرخصی زایمان می‌گوید: «من سال ۹۳ در یک شرکت خصوصی مشغول به کار بودم. تصمیم گرفتم تمام دوران مرخصی‌ام را پس از زایمان بگیرم و در طول دوران بارداری سر کار حاضر شدم. شرکتی که در آن کار می‌کردم بر اساس قانون تعهداتی داشت و تا جایی که به مسائل قانونی مربوط می‌شد به تعهداتش عمل کرد.»
از او پرسیدم که آیا شرکت در زمان مرخصی زایمان کسی را به جای او استخدام کرد و وضعیت چطور پیش رفت، او پاسخ داد: «بله. شخص دیگری را استخدام کردند که به صورت دورکاری کارهایی را که به من سپرده شده بود انجام می‌داد. بعد از بازگشت من، همکاری آن شخص با شرکت نیز به پایان رسید.»
پایان مرخصی و پایان کار
یکی از مشکلاتی که برای بسیاری از مادران باردار پیش آمده و می‌توان رد آن را در صفحات فضای مجازی مشاهده کرد این است که اشخاص با سال‌ها سابقهٔ کار پس از مرخصی زایمان اخراج می‌شوند. با توجه به اینکه مخارج سنگینی روی دوش این افراد قرار گرفته است و نمی‌توانند موقعیت شغلی سابق خود را به راحتی در شرکت دیگری به دست آورند، دچار مشکلات عدیده‌ای می‌شوند.
در مورد شرایط شرکت‌ها برای ارائهٔ مرخصی زایمان با خانم نوشین محمدی، مدیر سابق منابع انسانی یک شرکت نرم‌افزاری، گفت‌وگو کردم. او گفت: «مرخصی زایمان حق قانونی هر شخص است و هیچ شرکتی نمی‌تواند از این قانون پیروی نکند. در شرکت ما هم ارائهٔ این مرخصی اصلاً اتفاق عجیبی نبود. به سادگی همکاران شخص جای خالی او را پوشش می‌دادند یا کسی با قرارداد محدود استخدام می‌شد، اما اینها در بازگشت افراد به سر کار مشکلی ایجاد نمی‌کرد.»
بعضی از شرکت‌ها هنگام استخدام از کارکنان زن خود تعهد می‌گیرند که شخص نباید تا مدتی خاص مثلاً پنج سال باردار شود. این مساله ممکن است نگرانی برخی از خانم‌ها را به همراه داشته باشد. در همین مورد از خانم محمدی سؤال کردم و او پاسخ داد: «کارشان غیرقانونی است. ما اصلاً در قراردادها اشاره‌ای به مرخصی زایمان نمی‌کنیم، چون قرارداد ما طبق قانون تنظیم می‌شود و تنها بالای قرارداد می‌نویسیم که بر اساس قانون وزارت کار تنظیم شده است. قانون کار همچنین می‌گوید که مرخصی جزو سابقهٔ کار بوده و شرکت‌ها اجازه اخراج افراد را ندارند. مثلاً اگر قرارداد تا آخر اسفند تنظیم شده، بعد از مرخصی شش ماه به آن تاریخ اضافه می‌شود؛ یعنی تا آخر شهریور ادامه پیدا می‌کند.»
خانم محمدی در نهایت اضافه کرد: «در دوران مرخصی زایمان مزایای قانونی مثل عیدی و سنوات به افراد تعلق می‌گیرد، اما چون اکثراً از این موضوع اطلاع ندارند پیگیر آن نمی‌شوند و ممکن است پرداختی صورت نگیرد. با این حال اگر درخواست بدهند، شرکت موظف است این مبالغ را بپردازد.»
همچنین در مورد جوانب حقوقی موضوع با معین کریمی، کارشناس حقوق، صحبت کردم و او در جواب گفت: «زنان پس از اتمام مرخصی زایمان در صورت ممانعت کارفرما می‌توانند درخواست بازگشت به کار، درج زمان مرخصی در سوابق جهت بیمه و پاداش و عیدی و تمام مزایای ذکرشده در قانون کار را داشته باشند و کارفرما تنها در صورتی حق اخراج شخص را دارد که در تاریخ پایان مرخصی اقدام به بازگشت به کار نکند و عذر موجهی هم نداشته باشد. حتی اگر در قرارداد خلاف این مباحث درج شده باشد، باز همان قانون لازم‌الاجراست.»
واقعیت کمی متفاوت‌تر است. نمونه‌های زیادی وجود دارد که کارفرما پس از پایان مرخصی زایمان با کارمند قرار مجدد تنظیم نمی‌کند و با قرارهای قانونی کارمند اخراج می‌شود. از آنجا که پیگیری این موضوع نیازمند ثبت شکایت و پیگیری آن است، بسیاری از خانم‌ها که حالا یک نوزاد هم در خانه دارند از پیگیری آن منصرف می‌شوند. آنچه مشخص است این موضوع است که مرخصی زایمان و ادامهٔ همکاری کارمند و کارفرما پس از آن نیازمند بازنگری در قانون یا تکمیل آن است.
