نارسایی دهانۀ رحم و روشهای درمان
قبل از بارداری، دهانهٔ رحم به طور معمول بسته و سفت است. با پیشرفت بارداری و آماده شدن بدن برای زایمان، دهانهٔ رحم به تدریج نرم میشود، طول آن کاهش مییابد و باز میشود. اگر نارسایی دهانهٔ رحم وجود داشته باشد، این امکان هست که دهانهٔ رحم زودتر از موعد باز شود و به زایمان زودرس بینجامد. نارسایی دهانۀ رحم در طول بارداری میتواند مشکلاتی برای مادر و جنین ایجاد کند. این نارسایی باعث باز شدن دهانۀ رحم خیلی زودتر از زمان زایمان و تخلیۀ مادۀ مخاطی مسدودکنندۀ رحم میشود. این موضوع به خصوص اگر در هفتههای ۱۶ تا ۲۴ اتفاق بیفتد، میتواند باعث زایمان زودرس یا حتی سقط جنین شود. در این مطلب با نارسایی دهانۀ رحم، علائم، عوامل اثرگذار در نارسایی دهانهٔ رحم، تشخیص، روشهای کنترل و درمان نارسایی دهانۀ رحم آشنا شوید.
نارسایی دهانهٔ رحم
دهانۀ رحم
دهانه یا گردنۀ رحم، بخش باریک لولهای و تحتانی رحم یا به عبارت سادهتر، قسمت پایین رحم است که به واژن باز و منتهی میشود. قبل از بارداری، دهانهٔ رحم به طور معمول بسته و سفت است ولی اندکی باز میماند تا اجازۀ ورود اسپرم به درون رحم و جریان یافتن خون عادت ماهانه را بدهد. زمانی که باردار میشوید، ترشحات، این کانال را پر میکند و یک سد دفاعی تشکیل میدهد که مایع مسدودکنندۀ دهانۀ رحم یا موکوس پلاگ (mucus plug) نام دارد. اما اگر نارسایی دهانهٔ رحم داشته باشید، ممکن است دهانهٔ رحم شما زودتر از موعد باز شود و به زایمان زودرس بینجامد.
دهانۀ رحم در طول یک بارداری معمولی و بدون مشکل تا سه ماهه سوم بارداری، سخت، بلند و بسته باقی میماند و به مرور، وقتی کودک آمادۀ به دنیا آمدن میشود، دهانۀ رحم شروع به نرم شدن، تخلیه، کوتاه، گشاد و باز شدن میکند و طول آن نیز کاهش مییابد و اصطلاحاً افاسمان (Efasman) انجام میشود. در زنان بارداری که دچار نارسایی دهانۀ رحم میشوند این فرایند خیلی زودتر از زمان زایمان اتفاق میافتد. به عبارت دیگر، نارسایی دهانهٔ رحم زمانی رخ میدهد که ضعیف بودن بافت دهانهٔ رحم باعث زایمان زودرس یا از دست رفتن یک بارداری سالم شود یا در این اتفاق نقش دارد.
تشخیص و درمان نارسایی دهانهٔ رحم میتواند دشوار باشد. اگر دهانهٔ رحم شما زود شروع به باز شدن کرد یا اگر سابقهٔ نارسایی دهانهٔ رحم دارید، پزشک ممکن است در دوران بارداری مصرف داروهای پیشگیرانه، سونوگرافیهای مکرر یا انجام یک پروسهٔ جراحی به نام سرکلاژ دهانهٔ رحم را توصیه کند. در این پروسه، دهانهٔ رحم با بخیههای محکم بسته میشود.
در مورد سرکلاژ دقیق و کامل بدانید.
علائم نارسایی دهانۀ رحم
اگر نارسایی دهانهٔ رحم دارید، ممکن است هیچ علامتی در اوایل بارداری نداشته باشید. برخی از زنان بین هفتهٔ 14 تا 20 بارداری برای چند روز یا چند هفته دچار ناراحتی خفیف یا لکهبینی میشوند. پس گوشبهزنگ علائم زیر باشید:
- احساس فشار در لگن
- کمردرد جدید
- انقباضات شکمی خفیف
- گرفتگیهای عضلانی شبیه عادت ماهانه
- تغییر در ترشحات واژن، مثل بیشتر یا رقیقتر شدن حجم ترشحات ژن
- تغییر رنگ ترشحات واژن؛ مایل به صورتی یا قهوهای روشن
- لکهبینی یا خونریزی کم از واژن
راهنمای رنگی ترشحات واژن را ببینید.
عوامل مؤثر در بروز نارسایی دهانۀ رحم
بسیاری از زنان مبتلا به این مشکل عامل خطرساز شناختهشدهای ندارند ولی بهطورکلی، برخی عوامل خطرساز برای نارسایی دهانهٔ رحم مشخص شده است:
ترومای دهانهٔ رحم
برخی از پروسههای جراحی که برای درمان ناهنجاریهای دهانهٔ رحم و مرتبط با نتیجهٔ غیرطبیعی تست پاپ اسمیر استفاده میشود، میتواند منجر به نارسایی دهانهٔ رحم شود. سایر پروسههای جراحی مانند دیلاتاسیون و کورتاژ نیز میتواند با نارسایی دهانهٔ رحم ارتباط داشته باشد. در موارد نادر، پارگی دهانهٔ رحم در طول زایمان قبلی میتواند به نارسایی دهانهٔ رحم منجر شود. به طور خلاصه در صورت داشتن شرایط زیر، احتمال ابتلا به نارسایی دهانۀ رحم افزایش مییابد:
- سابقۀ جراحی یا نمونهبرداری مانند بیوپسی مخروطی یا لیپ(leep) در دهانۀ رحم داشته باشید.
- دهانۀ رحم شما بر اثر زایمانهای قبلی یا عمل کورتاژ آسیب دیده باشد.
- سابقۀ یک مورد یا بیشتر سقط ناخواسته جنین، بدون علت مشخص در سه ماهۀ دوم بارداری داشته باشید.
- در بارداری قبلی نیز به نارسایی دهانۀ رحم مبتلا شده باشید.
- در بارداریهای قبلی دچار زایمان زودرس شده باشید.
- مشکلها و ناهنجاریهای رحمی مانند رحم دوشاخ داشته باشید.
شرایط مادرزادی
اهنجاریهای رحمی و یک سری اختلالات ژنتیکی که روی نوعی پروتئین فیبری سازندهٔ بافتهای همبند بدن به نام کلاژن اثر میگذارد، ممکن است باعث نارسایی دهانهٔ رحم شود. قرار گرفتن در معرض دی اتیل استیل بسترول که شکل مصنوعی هورمون استروژن است قبل از تولد نیز با نارسایی دهانهٔ رحم مرتبط است. این یعنی مادرتان زمانی که شما را باردار بوده است از داروهایی مثل دی اتیل استیل استرول (des) استفاده کرده باشد.
عوارض نارسایی دهانهٔ رحم
نارسایی دهانهٔ رحم همچنین ریسکهایی را برای بارداری به ویژه در سه ماههٔ دوم به همراه دارد، از جمله:
- تولد زودرس
- از دست دادن جنین
پیشگیری از نارسایی دهانهٔ رحم
نمیتوان از نارسایی دهانهٔ رحم جلوگیری کرد اما کارهای زیادی وجود دارد که میتوان برای داشتن یک بارداری سالم و کامل یا بارداری فولترم انجام داد. مثلاً:
در دوران بارداری مراقبتهای منظم دریافت کنید: ویزیتهای قبل از زایمان میتواند به پزشک کمک کند تا سلامت شما و جنین را کنترل کند. هر نشانهای را که برایتان نگرانکننده است، به پزشک اطلاع دهید، حتی اگر مسخره یا بیاهمیت به نظر برسد.
رژیم غذایی سالمی داشته باشید: در دوران بارداری، به مقدار بیشتری اسید فولیک، کلسیم، آهن و سایر مواد مغذی ضروری نیاز خواهید داشت. یک مکمل ویتامین بارداری که به طور ایدهآل از چند ماه قبل از بارداری شروع میشود نیز میتواند به پر کردن شکافهای موجود در رژیم غذایی کمک کند.
معقولانه وزن اضافه کنید: افزایش وزن مناسب میتواند از سلامت کودک حمایت کند. برای زنانی که قبل از بارداری وزن سالمی دارند اغلب افزایش وزنی بین 11 تا 16 کیلوگرم توصیه میشود.
از مواد خطرناک پرهیز کنید: اگر سیگار میکشید، آن را ترک کنید. الکل و مواد مخدر نیز ممنوع هستند. علاوه بر این، قبل از مصرف هر گونه دارو یا مکمل، حتی موارد بدون نسخه، تأیید پزشک خود را بگیرید.
همچنین اگر در طول یک بارداری دهانهٔ رحم ناکارآمد داشتهاید، در معرض خطر زایمان زودرس یا از دست دادن جنین در بارداریهای بعدی هستید. اگر قصد بارداری مجدد را دارید، با پزشک خود صحبت کنید تا خطرهای آن را بدانید و بدانید برای داشتن یک بارداری سالم چه کارهایی میتوانید انجام دهید.
تشخیص نارسایی دهانۀ رحم
نارسایی دهانهٔ رحم فقط در دوران بارداری قابل تشخیص است و حتی در آن زمان نیز تشخیص میتواند دشوار باشد، به ویژه در اولین بارداری! اگرچه هنوز روش مناسبی برای غربالگری نارسایی دهانۀ رحم وجود ندارد، اما اگر احتمال ابتلا به نارسایی رحم داشته باشید، ممکن است پزشک به طور منظم با سونوگرافی واژینال که از هفتۀ ۱۶ شروع میشود، طول دهانۀ رحم شما را اندازهگیری کند و کوتاه شدن آن را تحت نظر بگیرد. تا هفتۀ ۲۳ معمولاً این مشاهدهها باید به طور منظم و هر دو هفته انجام شود. اگر پزشک تغییر چشمگیری مثل کاهش ۲۵ میلیمتری دهانۀ رحم را ببیند، ممکن است شما در خطر زایمان زودرس باشید و درمانی برای مشکل شما شروع شود.
پزشک همچنین در مورد هر گونه علائمی که دارید و سابقهٔ پزشکی شما سؤالاتی میپرسد. اگر جنینی را در سه ماههٔ دوم بارداری از دست دادهاید یا عملی روی دهانهٔ رحم شما انجام شده است، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید. در صورت داشتن موارد زیر ممکن است پزشک شما را دارای نارسایی دهانهٔ رحم تشخیص دهد:
- سابقهٔ اتساع، یعنی باز شدن یا دیلاتاسیون بدون درد دهانهٔ رحم و زایمان در سه ماههٔ دوم بارداری
- اتساع پیشرفته و افاسمان دهانهٔ رحم قبل از هفتهٔ 24 بارداری بدون وجود انقباضات دردناک، خونریزی واژن، پاره شدن کیسهٔ آب یا عفونت
علائم پاره شدن کیسهٔ آب ببینید.
آزمایش و معاینات نارسایی دهانهٔ رحم
آزمایشها و پروسههایی که به تشخیص نارسایی دهانهٔ رحم در سه ماههٔ دوم کمک میکنند عبارت است از:
سونوگرافی ترانس واژینال: پزشک ممکن است از سونوگرافی ترانس واژینال برای ارزیابی طول دهانهٔ رحم و بررسی اینکه آیا غشاها از دهانهٔ رحم بیرون زدهاند یا خیر استفاده کند. در طول این نوع سونوگرافی، یک پروب باریک در واژن قرار میگیرد که با ارسال امواج صوتی تصاویری را روی مانیتور تولید میکند.
معاینهٔ لگن: پزشک دهانهٔ رحم را معاینه میکند تا ببیند آیا کیسهٔ آمنیوتیک شروع به بیرون زدن از دهانهٔ رحم (پرولاپس پردههای جنینی) کرده است یا خیر. اگر پردههای جنینی در کانال دهانهٔ رحم یا واژن باشد، نشاندهندهٔ نارسایی دهانهٔ رحم است. پزشک همچنین انقباضات را بررسی میکند و در صورت لزوم آنها را تحت نظر خواهد گرفت.
تستهای آزمایشگاهی: اگر پردههای جنینی قابل مشاهده باشند و سونوگرافی علائم التهاب را نشان میدهد اما علائم عفونت را ندارید، پزشک ممکن است برای تشخیص یا رد عفونت کیسهٔ آمنیوتیک و مایع آن (کوریوآمنیونیت) نمونهای از مایع آمنیوتیک را آزمایش کند که این آزمایش آمنیوسنتز نامیده میشود.
هیچ آزمایشی وجود ندارد که بتوان قبل از بارداری انجام داد تا به شکل قطعی نارسایی دهانهٔ رحم را پیشبینی کرد. با این حال، آزمایشهای خاصی مانند امآرآی یا سونوگرافی که قبل از بارداری انجام میشوند، میتوانند به تشخیص ناهنجاریهای رحمی که ممکن است باعث نارسایی دهانهٔ رحم شود، کمک کنند.
درمان نارسایی دهانهٔ رحم
درمان یا رویکردهای مدیریت دهانهٔ رحم ناکارآمد میتواند شامل موارد زیر باشد:
مکمل پروژسترون
اگر سابقهٔ زایمان زودرس دارید، پزشک ممکن است تزریق هفتگی نوعی هورمون پروژسترون به نام هیدروکسی پروژسترون کاپروات (Makena) را در سه ماههٔ دوم و سوم پیشنهاد دهد. با این حال، تحقیقات بیشتری برای تعیین بهترین استفاده از پروژسترون در نارسایی دهانهٔ رحم مورد نیاز است.
سونوگرافیهای مکرر
اگر سابقهٔ زایمان زودرس دارید، یا اگر سابقهای دارید که ممکن است خطر نارسایی دهانهٔ رحم را افزایش دهد، پزشک ممکن است از هفتهٔ 16 تا هفتهٔ 24 بارداری، هر دو هفته یک بار طول دهانه رحم شما را با سونوگرافی بررسی کند. اگر دهانهٔ رحم شما شروع به باز شدن کند یا از طول مشخصی کوتاهتر شود، پزشک ممکن است سرکلاژ دهانهٔ رحم را توصیه کند.
سرکلاژ دهانهٔ رحم
اگر کمتر از ۲۴ هفته از بارداری شما گذشته است یا سابقهٔ زایمان زودرس دارید و سونوگرافی نشان میدهد دهانهٔ رحم در حال باز شدن هست، سرکلاژ دهانهٔ رحم ممکن است به جلوگیری از زایمان زودرس کمک کند. در طی این پروسه، دهانهٔ رحم با بخیههای محکم بسته میشود. این بخیهها در ماه آخر بارداری یا در حین زایمان برداشته میشوند. اگر سابقهٔ زایمان زودرسی دارید که احتمالاً به دلیل نارسایی دهانهٔ رحم بوده، پزشک ممکن است سرکلاژ دهانهٔ رحم را قبل از شروع باز شدن دهانهٔ رحم توصیه کند که سرکلاژ پیشگیرانه نام دارد. این کار به طور معمول قبل از هفتهٔ 14 بارداری انجام میشود.
سرکلاژ دهانهٔ رحم برای همه افراد در معرض خطر زایمان زودرس مناسب نیست. برای مثال، این روش برای زنانی که دوقلو یا چندقلو باردارند توصیه نمیشود. حتماً با پزشک خود در مورد ریسکها و مزایای سرکلاژ دهانهٔ رحم صحبت کنید.
همچنین ممکن است پزشکان استفاده از دستگاهی به نام پساری (Pessary) را توصیه کنند که در داخل واژن قرار میگیرد و برای نگه داشتن رحم در جای خود طراحی شده است. پساری میتواند برای کمک به کاهش فشار روی دهانهٔ رحم استفاده شود. با این حال، برای اینکه بدانیم آیا پساری روش مؤثری برای مقابله با نارسایی دهانهٔ رحم است یا خیر، تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.
سبک زندگی و مراقبتهای خانگی
اگر نارسایی دهانهٔ رحم دارید، پزشک ممکن است محدود کردن فعالیت جنسی یا محدود کردن برخی فعالیتهای فیزیکی را توصیه کند. فهمیدن اینکه نارسایی دهانهٔ رحم دارید میتواند ناراحتکننده باشد، شما را در مورد بارداری خود مضطرب کند و از آینده بترساند. از پزشک خود بخواهید در مورد راههای ایمن برای کاهش استرس و آرام شدن به شما پیشنهادهایی ارائه دهد.
اگر زایمان زودرس داشته باشید، ممکن است احساس کنید که شما کاری کردهاید که باعث زایمان زودرس شده است یا اینکه میتوانستید کارهای بیشتری برای جلوگیری از آن انجام دهید. اگر به این خاطر احساس گناه دارید، با همسر و نزدیکان خود و همچنین پزشکتان صحبت کنید. به جای آن تلاش کنید انرژی خود را روی مراقبت و شناخت فرزندتان متمرکز کنید.
آماده شدن برای ویزیت پزشک
اگر باردارید و عوامل خطرساز نارسایی دهانهٔ رحم را دارید یا علائمی را در سه ماههٔ دوم بارداری خود تجربه میکنید که حاکی از احتمال نارسایی دهانهٔ رحم است، فوراً با پزشک خود مشورت کنید. با توجه به شرایط، ممکن است نیازمند مراقبتهای پزشکی فوری باشید. در اینجا اطلاعاتی وجود دارد که به شما کمک میکند تا برای ویزیت خود آماده شوید و همچنین بفهمید از پزشکتان چه انتظاری داشته باشید:
در مورد محدودیتهای قبل از ویزیت سؤال کنید: در بیشتر موارد پزشک فوراً شما را ویزیت میکند. اگر اینطور نیست و باید منتظر نوبت بمانید، بپرسید که آیا باید در این فاصله فعالیتهای خود را محدود کنید یا نه.
دوستی را پیدا کنید که بتواند برای این ویزیت با شما همراه شود: ترس و اضطراب ممکن است تمرکز بر صحبتهای پزشک را دشوار کند. شخصی را همراه داشته باشید که بتواند به یادآوری تمام اطلاعات کمک کند.
سؤالات خود از پزشک را از قبل یادداشت کنید: به این ترتیب، هیچ چیز مهمی را که میخواهید بپرسید فراموش نخواهید کرد و میتوانید از وقت خود با پزشک خود نهایت استفاده را ببرید.
سؤالات شما از پزشک
برخی از سؤالاتی که باید از پزشکتان بپرسید شامل اینهاست:
- آیا دهانهٔ رحم من شروع به باز شدن کرده است؟
- آیا کاری وجود دارد که بتوانم برای طولانی شدن بارداری خود انجام دهم؟
- آیا هیچ درمانی وجود دارد که بتواند بارداری من را طولانیتر کند یا به کودک کمک کند؟
- آیا نیاز به استراحت در رختخواب دارم؟ اگر چنین است، برای چه مدت؟
- چه نوع فعالیتهایی میتوانم انجام دهم؟
- آیا لازم است در بیمارستان بستری شوم؟
- با دیدن چه علائم یا نشانههایی باید با شما تماس بگیرم؟
- با دیدن چه علائم یا نشانههایی باید به بیمارستان بروم؟
- اگر نوزاد من الان به دنیا بیاید چه اتفاقی میافتد؟
اگر در طول ویزیت سؤال دیگری برایتان پیش آمد، در پرسیدن آن تردید نکنید.