مسمومیت سرب در کودکان: سرب چطور وارد بدن کودک میشود؟
هیچ سطح ایمنی برای قرارگیری در معرض سرب وجود ندارد. بچهها مخصوصاً نسبت به مسمومیت سرب، که میتواند منجر به مشکلات سلامت جدی شامل کمخونی، آسیب کلیه و آسیب مغزی شود، آسیبپذیرند. در برخی کشورها طی دو دههٔ گذشته مسمومیت سرب به دلیل تلاشها برای کاهش آلودگی سرب، پیشگیری از قرارگیری در معرض آن و افزایش آگاهی از این خطر کاهش یافته است. با این حال، مطابق آمار مرکز پیشگیری و کنترل بیماریها (CDC)، هر ساله آزمایش مسمومیت سرب در نزدیک به نیم میلیون کودک مثبت میشود. در این مطلب با آنچه باید برای محافظت از خانوادهتان در برابر مسمومیت سرب بدانید آشنا شوید.
سرب چگونه وارد بدن کودک میشود؟
بچهها از طریق استنشاق غبار سرب، خوردن خاک یا تراشههای رنگ حاوی سرب؛ مثلاً روی نردهها، یا نوشیدن آب آلوده در معرض سرب قرار میگیرند. اما سرب به راحتی از طریق پوست جذب نمیشود.
آب شیر آب که ممکن است برای آماده کردن شیر خشک و پختن غذا استفاده شود، میتواند منبعی از سرب باشد، به ویژه در خانههای قدیمیتر. شما نمیتوانید سرب را ببینید، بوی آن را استشمام کنید یا متوجه طعم آن شوید و جوشاندن آب هم آن را از بین نمیبرد.
حتی در بچههایی که تراشههای رنگ را نمیجوند، اگر در خانه یا ساختمان دیگری که به طور معمول در آن وقت میگذرانند، رنگی با پایهٔ سرب وجود داشته باشد، سرب میتواند وارد بدنشان شود. درها و چارچوب پنجرههای پوشیدهشده با رنگ حاوی سرب، هر بار که باز و بسته میشوند، ذرات ریزی از غبار سرب را وارد هوا میکنند.
بچهها ممکن است این غبار سرب را استنشاق کنند یا وقتی غبار روی سطوح و وسایل خانه مینشیند، به آن دست بزنند. وقتی سرب روی دستها قرار گرفت، با بردن انگشتها به دهان یا غذا خوردن با دست، به راحتی وارد دهانشان میشود.
همچنین زنان بارداری که سطوح بالایی از سرب در خونشان دارند، میتوانند سرب را به جنین انتقال دهند. در مورد آلودگیهای هوا در دوران بارداری بیشتر بدانید.
منابع قرارگیری در معرض سرب کدامند؟
برخی از شایعترین منابع قرارگیری در معرض سرب موارد زیر است:
حضور در ساختمانهای قدیمی: هرچه خانه قدیمیتر باشد، احتمال داشتن رنگ مبتنی بر سرب در آن بیشتر است و مقدار سربی که در رنگ وجود دارد نیز بالاتر است. هر ساختمانی که قبل از سال ۱۹۷۸ یا ۱۳۵۶ ساخته شده باشد، شامل مدرسهها، ساختمانهای اداری و مهدکودکها، احتمالاً حاوی رنگ مبتنی بر سرب است. همچنین خانههای قدیمی نیز احتمال بیشتری برای داشتن لولههای سربی دارند که میتواند سرب را به آب مورد استفاده برای نوشیدن، آماده کردن شیر خشک و پختن غذا نشت دهد.
زندگی در نزدیکی یک بزرگراه یا منطقهٔ صنعتی: سرب در بنزین و آفتکشها استفاده میشد و خاک اطراف جادهها و باغهای میوه احتمالاً هنوز آلوده است. به همین ترتیب، ناحیهٔ اطراف مناطق صنعتی مثل کارخانهها نیز احتمالاً آلوده باشد.
اشتغال در صنایع و کار با سرب: افراد دارای برخی مشاغل و سرگرمیهای خاص میتوانند ناخواسته باقیماندهٔ سرب را روی دست و لباس خود به خانه بیاورند. اشتغال در یکی از صنایع باتریسازی، رادیاتورسازی، شیشهسازی، لاستیکسازی، کشتىسازی، چاپ و کوزهگری برخی از این موارد است. پس اگر در یکی از این مشاغل مشغول به کار هستید، همچنین اگر برای تفریح مبلمانتان را دوباره جلا میدهید یا به باشگاههای تیراندازی در فضای بسته میروید، حتماً بعد از کار دوش بگیرید و لباسهای خود را عوض کنید.
منابع دیگر هم اینهاست:
- مبلمان قدیمی، تجهیزات بازی قدیمی و اسباببازیهای رنگشده یا جلادادهشده با محصولی بر پایهٔ سرب
- کفپوش وینیل قدیمی و برخی کرکرههای قدیمی
- کلیدهای برنجی
- ظروف کریستالی سربدار و ظروف سرامیکی و چینی براقشده با سرب
- برخی از جواهرات اسباببازی
- کنسروهای مواد غذایی در قوطیهای بستهشده با لحیم سرب
- باتریهای قدیمی
- مواد مربوط به برخی سرگرمیها، مانند مواد و لوازم کار با شیشهٔ رنگی
- برخی لوازم آرایش مانند سرمه و رژ لب
- برخی داروهای سنتی
علائم مسمومیت سرب چیست؟
بچهها اغلب حتی در مواردی که سطح بالایی از سرب در بدن خود دارند هم هیچ علائمی نشان نمیدهند. اما برخی از علائم احتمالی عبارتند از:
- خستگی یا بیشفعالی
- تحریکپذیری
- رفتار پرخاشگرانه
- کاهش دامنه و بازهٔ توجه
- تأخیر در رشد
- مشکل در خوابیدن
- کمخونی
- درد شکمی
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن
- یبوست
- استفراغ
- سردرد
- مشکلات مربوط به تعادل و کنترل حرکتی
در آزمایش مسمومیت سرب چطور تشخیص میدهند کودک مسمومیت سرب دارد؟
برای غربالگری مسمومیت با سرب از یک آزمایش خون ساده استفاده میشود. هیچ مقداری از سرب ایمن تلقی نمیشود، اما سطح سرب خونی به مقدار بیشتر از ۵ میکروگرم در دسیلیتر (mcg/dL) نشان میدهد که شما باید اقدامات لازم را برای کاهش تماس کودک با سرب انجام دهید.
عملکرد مغز ممکن است فقط با سربی در سطح ۱۰ میکروگرم در دسیلیتر تحت تأثیر قرار بگیرد و سطح بالاتر از ۴۵ میکروگرم در دسیلیتر نیز به درمان پزشکی نیاز دارد.
مسمومیت حاد با سرب چگونه است؟
قرار گرفتن در معرض مقادیر بسیار زیاد سرب که منجر به میزان سرب خونی بیشتر از ۷۰ میکروگرم در دسیلیتر در بچهها شود، باعث مسمومیت حاد سرب میشود.
خوشبختانه مسمومیت حاد با سرب نادر است. اگر از منابع قرارگیری در معرض سرب مطلع هستید و اقدامات احتیاطی را انجام میدهید، احتمال ابتلا فرزندتان به مورد جدی مسمومیت با سرب بسیار کم است.
چه زمانی کودکتان را برای آزمایش مسمومیت سرب ببرید؟
اگر نگران قرارگیری فرزندتان در معرض سرب هستید، با پزشک در مورد آزمایش فرزند صحبت کنید. به عنوان مثال، اگر فرزندتان در ساختمانی ساختهشده قبل از سال ۱۳۵۶ حضور مییابد، بهتر است او را برای معاینه ببرید.
آکادمی طب اطفال امریکا توصیه میکند بچههای دارای ریسک بالای قرارگیری در معرض سرب در یک و دو سالگی غربالگری شوند که در ایران این موضوع باید شخصاً توسط والدین پیگیری شود. پس با پزشک کودکتان در این مورد صحبت کنید.
اگر کودکتان مسمومیت سرب دارد چه کار کنید؟
اگر فرزندتان سطح بالایی از سرب در خون خود دارد، پزشک او به شما کمک میکند تا منابع احتمالی سرب را در محیط زندگی او شناسایی و حذف کنید. وقتی کودک شما دیگر در معرض سرب نباشد، بدن او به آرامی از شر سرب خلاص میشود، به شرطی که سطح سرب آنقدر بالا نباشد که نیازمند درمان پزشکی باشد. همچنین ممکن است پزشک برای اطمینان از دریافت کافی کودک از آهن، کلسیم و ویتامین C و تغییرات غذایی را توصیه کند.
اگر میزان سرب در خون فرزند شما بسیار بالا باشد، ممکن است پزشک روش درمانی خاصی را به نام شلاتدرمانی (Chelation therapy) را توصیه کند. این روش شامل مصرف دارویی است که به سرب متصل میشود و آن را از طریق ادرار از بدن خارج میکند. برای اطمینان از پایین آمدن سطح سرب بدن، احتمالاً فرزندتان به طور دورهای تحت آزمایش قرار میگیرد.
چطور از کودکتان در برابر قرارگیری در معرض سرب محافظت کنید؟
برای محافظت از قرارگیری کودکان در معرض سرب پیشنهادهای زیر را در نظر بگیرید:
دستهای کودک را تمیز نگه دارید: دستهای او را چند بار در روز بشویید، به خصوص بعد از اینکه او در خارج از خانه بازی کرده است و قبل از اینکه هر چیزی بخورد. به او بیاموزید که چگونه دستهایش را درست بشوید. دستها باید حداقل ۲۰ ثانیه شسته شوند تا ذرات سرب پاک شود.
خانه را تمیز نگه دارید: تراشههای رنگ و غبار را با یک دستمال کاغذی مرطوب پاک کنید و کف خانه را با یک تی مرطوب تمیز کنید. برای کمک به به برداشتن ذرات غبار سرب، خرید یک جاروبرقی دارای فیلتر هپا (HEPA) را مد نظر قرار دهید.
منابع احتمالی سرب در خانه را شناسایی و حذف کنید: اطمینان حاصل کنید که گهواره یا تختخواب، محل بازی و اسباببازیهای فرزند شما هیچ رنگ پوستهشدهای ندارد. برای جلوگیری از آلودگی گرد و غبار یا خاک، اسباببازیها را مرتب بشویید.
مراقب بهداشت و محل بازی کودک باشید: اگر فرزندتان یک کودک زیر یک سال یا نوپاست، اجازه ندهید به سطوح رنگشده مانند طاقچهٔ پنجرهها، تختخواب، نردههای محل بازی یا مبلمان دهان بزند. همچنین اجازه ندهید فرزندتان روی خاک و مخصوصاً در اطراف ساختمانهای قدیمی بازی کند. در حیاط چمن بکارید و کودک خود را از خاکهای نزدیک خانه دور نگه دارید.
اطمینان حاصل کنید که کودکتان خوب غذا میخورد: اگر کودک شما از تغذیهٔ خوبی برخوردار باشد، حتی اگر در معرض سرب قرار گیرد، بدن او کمتر احتمال دارد که آن را جذب کند. مخصوصاً مهم است که او آهن، کلسیم و ویتامین C کافی دریافت کند.
مهد یا مدرسهٔ کودک را ارزیابی کنید: اگر فرزندتان به مهدکودک یا مدرسه میرود، ببینید ساختمان آن در چه سالی ساخته شده است و آیا از لحاظ وجود سرب آزمایش شده است یا نه. هر کاری ممکن است انجام دهید تا مطمئن شوید که او در یک مهدکودک و مدرسهٔ بدون سرب فعالیت دارد.
آب لولهکشی خود را آزمایش کنید: در صورت لزوم برای از بین بردن سرب موجود در آب لولهکشی اقدامات احتیاطی لازم را انجام دهید. برای نوشیدن، آماده کردن شیر خشک و پخت و پز فقط از آب سرد شیر استفاده کنید، چون آب گرم بیشتر احتمال دارد که سطوح بالاتری از سرب داشته باشد.
محیط زندگی خود را برای وجود سرب بررسی کنید: اگر تصمیم دارید خانه، حیاط یا آب خود را از لحاظ وجود سرب آزمایش کنید، از یک کارشناس کمک بگیرید یا با مرکز بهداشت یا سازمان محیط زیست برای کسب اطلاعات در مورد وجود سرب در منطقه تماس بگیرید. اگر هم قصد خرید یا اجارهٔ خانهای قدیمی را دارید، اطلاعات لازم و کمککننده مثلاً در مورد رنگ خانه را بررسی کنید. یادتان باشد نقاشی مجدد خانه باعث مسدود شدن رنگ سربی نمیشود و برداشتن رنگ سربدار میتواند غبار آلودهتری را به هوا وارد کند. اگر میخواهید رنگ سربی را پاک کنید، به یک متخصص نیاز است. زنان باردار و بچههای خردسال هم باید تا پایان این كار در جای دیگری بمانند و محل كار باید از بقیهٔ خانه و حیاط جدا شود. در و پنجرههای آن قسمتها جدا شود و رنگ سربدار در جاهای دیگر خانه یا حیاط ریخته نشود.