سیستیت بینابینی
سیستیت بینابینی یک بیماری مزمن محسوب می‌شود که می‌تواند منجر به فشار مثانه، درد در مثانه و گاهی دردهای لگنی شود. در این مطلب با سیستیت بینابینی، علائم و نشانه‌های سیستیت بینابینی، علل سیستیت بینابینی، تشخیص و درمان سیستیت بینابینی آشنا شوید.
سیستیت بینابینی
سیستیت بینابینی یک بیماری مزمن است که باعث فشار مثانه، درد مثانه و گاهی درد لگنی می‌شود. این درد می‌تواند از احساس ناراحتی خفیف تا درد شدید متغیر باشد. سیستیت بینابینی در طیفی از بیماری‌ها که سندرم مثانهٔ دردناک نامیده می‌شوند، جای می‌گیرد.
مثانه یک اندام توخالی و عضلانی است که ادرار را در خود نگه می‌دارد. مثانه تا زمانی که از ادرار پر شود، منبسط می‌شود و سپس از طریق اعصاب لگن به مغز سیگنال می‌دهد که وقت ادرار کردن است. این سیگنال در بیشتر افراد احساس نیاز به ادرار کردن را ایجاد می‌کند.
در سیستیت بینابینی، این سیگنال‌های ارسالی به مغز با هم مخلوط و باعث می‌شوند فرد به دفعات بیشتری احساس نیاز به دفع ادرار پیدا کند و هر بار حجم کمتری از ادرار را دفع کند.
سیستیت بینابینی در بیشتر موارد زنان را مبتلا می‌کند و می‌تواند تأثیر طولانی‌مدتی بر کیفیت زندگی آنها داشته باشد. اگرچه هیچ درمانی برای سیستیت بینابینی وجود ندارد، داروها و سایر درمان‌ها ممکن است شدت مشکل را تخفیف دهند.
علائم سیستیت بینابینی
علائم و نشانه‌های سیستیت بینابینی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. همچنین در صورت داشتن سیستیت بینابینی، ممکن است علائم در زمان‌های مختلف متفاوت باشد و به طور دوره‌ای به علت محرک‌های رایج مانند قاعدگی، نشستن طولانی‌مدت، استرس، ورزش و فعالیت جنسی شدت پیدا کند. علائم و نشانه‌های سیستیت بینابینی عبارت‌اند از:
- درد در لگن یا ناحیهٔ بین واژن و مقعد در زنان
- درد در ناحیهٔ بین کیسهٔ بیضه و مقعد (پرینه) در مردان
- درد مزمن لگن
- نیاز مداوم و فوری به ادرار کردن
- تکرر ادرار، اغلب به مقدار کم، در طول روز و شب (تا 60 بار در روز)
- درد یا ناراحتی هنگام پر شدن مثانه و تسکین درد پس از ادرار کردن
- درد حین رابطهٔ جنسی
شدت علائم برای هر کسی متفاوت است و امکان دارد برخی افراد در دوره‌هایی هیچ علائمی نداشته باشند. اگرچه علائم سیستیت بینابینی ممکن است شبیه علائم عفونت مزمن دستگاه ادراری باشد، اما معمولاً هیچ عفونتی وجود ندارد. با این حال، اگر فرد مبتلا به سیستیت بینابینی دچار عفونت دستگاه ادراری شود، علائم ممکن است بدتر شوند. پس اگر درد مزمن مثانه یا فوریت و تکرر ادرار را تجربه می‌کنید، بهتر است با پزشک خود تماس بگیرید.
علل سیستیت بینابینی
علت دقیق سیستیت بینابینی ناشناخته است، اما احتمالاً عوامل زیادی در آن دخیل هستند. به عنوان مثال، در افراد مبتلا به سیستیت بینابینی ممکن است پوشش محافظ مثانه (اپیتلیوم) نیز نقص داشته باشد. نقص در اپیتلیوم ممکن است به مواد سمی موجود در ادرار اجازه دهد که دیوارهٔ مثانه را تحریک کنند.
سایر عوامل مؤثر محتمل اما اثبات‌نشده برای سیستیت بینابینی شامل واکنش خودایمنی، وراثت، عفونت یا آلرژی است.
عوامل افزایش‌دهنده در ایجاد سیستیت بینابینی
عوامل زیر با ریسک بالاتر ابتلا به سیستیت بینابینی مرتبط هستند:
- جنسیت. زنان بیشتر از مردان به سیستیت بینابینی مبتلا می‌شوند. ممکن است علائمی شبیه سیستیت بینابینی در مردان تجربه شود، اما اغلب این علائم ناشی از التهاب غدهٔ پروستات (پروستاتیت) هستند.
- سن. بیشتر افراد مبتلا به سیستیت بینابینی در دههٔ چهارم زندگی یا پس از آن مبتلا به این بیماری تشخیص داده می‌شوند.
- داشتن یک اختلال درد مزمن. سیستیت بینابینی ممکن است با سایر اختلالات درد مزمن مانند سندرم رودهٔ تحریک‌پذیر یا فیبرومیالژیا (سندرم درد اسکلتی-عضلانی مزمن) همراه باشد.
عوارض سیستیت بینابینی
سیستیت بینابینی می‌تواند منجر به عوارضی شود که برخی از آنها شامل موارد زیر است:
- کاهش ظرفیت مثانه. سیستیت بینابینی می‌تواند باعث سفت شدن دیوارهٔ مثانه شود که به مثانه اجازهٔ نگه داشتن ادرار کمتری را می‌دهد.
- کیفیت زندگی پایین‌تر. تکرر ادرار و درد ممکن است در فعالیت‌های اجتماعی، کار و سایر فعالیت‌های زندگی روزمره اختلال ایجاد کند.
- مشکلاتی در صمیمیت جنسی. تکرر ادرار و درد ممکن است در روابط شخصی مشکل ایجاد کند و صمیمیت جنسی با شریک زندگی می‌تواند صدمه بخورد.
- مشکلات عاطفی. درد مزمن و خواب منقطع در اثر سیستیت بینابینی ممکن است باعث استرس عاطفی و به افسردگی منجر شود.
تشخیص سیستیت بینابینی
تشخیص سیستیت بینابینی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- سابقهٔ پزشکی. ممکن است پزشک از بیمار بخواهد که علائم خود را شرح دهد و یک دفترچهٔ روزانه داشته باشد که حجم مایعاتی که می‌نوشد و حجم ادرار دفع‌شده را در آن ثبت کند.
- معاینهٔ لگن. در طول معاینهٔ لگن، پزشک دستگاه تناسلی خارجی، واژن و دهانهٔ رحم را معاینه می‌کند و شکم را برای ارزیابی اندام‌های داخلی لگن لمس می‌کند. پزشک ممکن است مقعد و راست‌روده (رکتوم) را نیز معاینه کند.
- آزمایش ادرار. نمونه ادرار بیمار از لحاظ علائم عفونت دستگاه ادراری بررسی می‌شود.
- سیستوسکوپی (Cystoscopy). پزشک یک لولهٔ نازک همراه با یک دوربین کوچک (سیستوسکوپ) را از طریق مجرای ادرار وارد مثانه می‌کند تا پوشش مثانه را ببیند. همچنین او ممکن است مایعی را به مثانه تزریق کند تا ظرفیت آن را اندازه بگیرد. این روش هیدرودیستنشن نامیده می‌شود و پزشک ممکن است برای راحتی بیمار، آن را پس از ایجاد بی‌حسی با یک داروی بیهوشی انجام دهد.
- بیوپسی. طی سیستوسکوپی تحت بیهوشی، پزشک ممکن است نمونه‌ای از بافت مثانه و مجرای ادرار را برای بررسی زیر میکروسکوپ خارج کند. این کار برای بررسی احتمال سرطان مثانه و سایر علل نادر درد مثانه انجام می‌شود.
- سیتولوژی ادرار. پزشک یک نمونه ادرار را جمع‌آوری می‌کند و سلول‌ها را از لحاظ سرطان بررسی می‌کند.
- تست حساسیت پتاسیم. پزشک دو محلول آب و کلرید پتاسیم را به صورت قطره‌ای و به طور جداگانه وارد مثانه می‌کند. از بیمار خواسته می‌شود که درد و فوریتی را که بعد از تزریق هر محلول احساس می‌کند، در مقیاس صفر تا 5 ارزیابی کند. اگر محلول پتاسیم احساس درد یا فوریت بیشتری نسبت به آب ایجاد کند، ممکن است پزشک تشخیص سیستیت بینابینی بدهد. افرادی که مثانهٔ معمولی دارند تفاوتی بین این دو محلول تشخیص نمی‌دهند.
درمان سیستیت بینابینی
هیچ درمان ساده‌ای علائم و نشانه‌های سیستیت بینابینی را از بین نمی‌برد و هیچ درمانی برای همه کارآمد نیست. شاید لازم باشد درمان‌های مختلف یا ترکیبی از درمان‌ها را امتحان کنید تا بالاخره به روشی برسید که علائم را تسکین می‌دهد. درمان‌ها شامل موارد زیر است:
فیزیوتراپی
کار با فیزیوتراپیست ممکن است درد لگن ناشی از آزردگی عضلات، بافت همبند محدودکننده یا ناهنجاری‌های عضلانی در کف لگن را تسکین دهد.
داروهای خوراکی
برخی داروهای خوراکی ممکن است علائم و نشانه‌های سیستیت بینابینی را بهبود بخشند:
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی، مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن سدیم برای تسکین درد.
- داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای، مانند آمی‌تریپ‌تیلین یا ایمی‌پرامین (توفرانیل)، برای کمک به ریلکس شدن عضلات مثانه و جلوگیری از درد.
- آنتی‌هیستامین‌ها، مثل لوراتادین (کلاریتین) که ممکن است فوریت دفع ادرار و تکرر ادرار را کاهش و علائم دیگر را تسکین دهند.
- پنتوسان پلی‌سولفات سدیم، که توسط سازمان غذا و داروی FDA به طور خاص برای درمان سیستیت بینابینی تأیید شده است. نحوه عملکرد این دارو ناشناخته است، اما می‌تواند سطح داخلی مثانه را ترمیم کند. این کار باعث می‌شود دیوارهٔ مثانه از مواد موجود در ادرار که می‌توانند آن را تحریک کنند، محافظت شود. ممکن است دو تا چهار ماه طول بکشد تا درد شروع به کاهش کند و تا شش ماه طول بکشد تا تکرر ادرار کاهش یابد.
در برخی افراد، استفاده از این دارو با ابتلا به بیماری چشم ماکولا ارتباط داده شده است. قبل از شروع این درمان، ممکن است انجام یک معاینهٔ جامع چشم ضروری باشد. همچنین ممکن است در ادامهٔ درمان به معاینات چشمی اضافی برای نظارت بر بیماری چشم نیاز داشته باشید.
تحریک اعصاب
تکنیک‌های تحریک عصبی عبارت‌اند از:
تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS): در روش تنس، پالس‌های الکتریکی خفیف درد لگن را تسکین می‌دهد و در برخی موارد تکرر ادرار را نیز کاهش می‌دهد. روش تنس ممکن است جریان خون به مثانه را افزایش دهد. این افزایش جریان خون ممکن است ماهیچه‌هایی را که به کنترل مثانه کمک می‌کنند، تقویت کند یا باعث آزاد شدن موادی در مثانه شود که درد را مسدود می‌کنند. سیم‌های برقی که در قسمت پایین کمر یا درست بالای ناحیهٔ تناسلی قرار می‌گیرند، پالس‌های الکتریکی را به مثانه ارسال می‌کنند. مدت زمان ارسال پالس‌ها و دفعات درمان به نیاز ارتباط بیمار دارد.
تحریک عصب خاجی (ساکرال): عصب‌های خاجی پیوند اصلی بین نخاع و عصب‌های مثانه هستند. تحریک این عصب‌ها ممکن است فوریت ادرار ناشی از سیستیت بینابینی را کاهش دهد. در روش تحریک عصب خاجی، سیم نازکی که در نزدیکی اعصاب خاجی قرار می‌گیرد، پالس‌های الکتریکی را به مثانه می‌فرستد (مشابه کاری که یک ضربان‌ساز برای قلب انجام می‌دهد). اگر این روش علائم را کاهش دهد، می‌توان یک دستگاه دائمی ارسال پالس را از طریق جراحی در بدن قرار داد. این کار درد ناشی از سیستیت بینابینی را کنترل نمی‌کند، اما ممکن است به کاهش برخی علائم تکرر و فوریت ادرار کمک کند.
اتساع مثانه
برخی از افراد پس از سیستوسکوپی همراه با اتساع مثانه متوجه بهبود موقت علائم می‌شوند. روش اتساع مثانه شامل کشش مثانه با آب است. اگر اتساع مثانه باعث بهبود طولانی‌مدت شود، این کار می‌تواند تکرار شود. سم بوتولینوم A (بوتاکس) ممکن است در طول اتساع مثانه به دیوارهٔ مثانه تزریق شود. اما، این گزینهٔ درمانی می‌تواند منجر به نداشتن امکان تخلیهٔ کامل مثانه هنگام ادرار کردن شود. پس ممکن است بیمار پس از این درمان نیاز به خودسوندگذاری داشته باشد، یعنی لوله‌ای را وارد مثانه کند تا ادرار تخلیه شود.
داروهای تزریق‌شده به مثانه
در تزریق مثانه، پزشک داروی تجویزی دی‌متیل سولفوکسید (Rimso-50) را از طریق یک لولهٔ نازک و انعطاف‌پذیر (سوند) که از طریق مجرای ادرار وارد می‌شود، به مثانه تزریق می‌کند. گاهی اوقات این محلول با سایر داروها مانند بی‌حس‌کنندهٔ موضعی مخلوط می‌شود و حدود 15 دقیقه در مثانه باقی می‌ماند. برای دفع محلول بیمار ادرار می‌کند.
ممکن است درمان هفتگی دی‌متیل سولفوکسید که DMSO نیز نامیده می‌شود، یک بار در هفته و به مدت شش تا هشت هفته انجام شود و سپس در صورت نیاز درمان‌های نگهدارنده، مانند تزریق دو هفته یک بار و به مدت حداکثر یک سال، انجام شود.
یک روش دیگر، تزریق دارو به داخل مثانه شامل استفاده از محلولی حاوی داروهای لیدوکائین، بی‌کربنات سدیم و یکی از دو داروی پنتوسان یا هپارین است.
جراحی
پزشکان به ندرت از جراحی برای درمان سیستیت بینابینی استفاده می‌کنند، زیرا برداشتن مثانه درد را تسکین نمی‌دهد و می‌تواند منجر به عوارض دیگری شود. افرادی که درد شدید دارند یا کسانی که مثانه آنها تنها حجم بسیار کمی از ادرار را در خود نگه می‌دارد، موارد احتمالی برای جراحی هستند، اما معمولاً این کار تنها پس از شکست سایر درمان‌ها و تأثیر زیاد علائم بر کیفیت زندگی شخص انجام می‌شود. گزینه‌های جراحی عبارت‌اند از:
- فولگوراسیون یا سوزاندن (Fulguration). این روش کم‌تهاجمی شامل وارد کردن ابزارهایی از طریق مجرای ادرار برای سوزاندن زخم‌هایی است که ممکن است با سیستیت بینابینی در مثانه وجود داشته باشد.
- رزکسیون یا برداشتن (Resection). این یک روش کم‌تهاجمی دیگر است که شامل وارد کردن ابزارهایی از طریق مجرای ادرار برای برداشتن هر زخمی است.
- تقویت مثانه. در این روش، جراح با قرار دادن تکه‌ای از روده روی مثانه، ظرفیت مثانه را افزایش می‌دهد. با این حال، این کار تنها در موارد بسیار خاص و نادر انجام می‌شود. این روش درد را از بین نمی‌برد و برخی از افراد باید بارها در روز مثانه خود را با سوند تخلیه کنند.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی سیستیت بینابینی
برخی از افراد مبتلا به سیستیت بینابینی با این راهکارها علائم خود را تسکین می‌دهند:
تغییراتی در رژیم غذایی: حذف یا کاهش غذاهایی که مثانه را تحریک می‌کنند، ممکن است به کاهش ناراحتی سیستیت بینابینی کمک کند. محرک‌های رایج مثانه (معروف به «چهار c») شامل نوشیدنی‌های گازدار، کافئین در همهٔ اشکال از جمله شکلات، مرکبات و مواد غذایی حاوی غلظت بالای ویتامین C است. غذاهای مشابه، مانند گوجه‌فرنگی، ترشی‌ها، الکل و ادویه‌جات را نیز در نظر بگیرید. شیرین‌کننده‌های مصنوعی نیز ممکن است علائم سیستیت بینابینی را در برخی افراد تشدید کنند. اگر فکر می‌کنید غذاهای خاصی ممکن است مثانهٔ شما را تحریک کنند، سعی کنید آنها را از رژیم غذایی خود حذف کنید. سپس آنها را یکی‌یکی وارد رژیم غذایی کنید و ببینید آیا علائم بدتر می‌شوند یا تغییری نمی‌کنند.
آموزش مثانه: آموزش مثانه شامل دفع ادرار طبق یک زمان‌بندی است؛ یعنی به جای انتظار برای نیاز به دفع ادرار در یک ساعت خاص به توالت می‌روید. این برنامه با ادرار کردن در فواصل زمانی مشخص، مثلاً هر نیم ساعت یک بار شروع می‌شود و چه نیاز به دفع ادرار احساس کنید و چه نکنید، به توالت می‌روید. سپس به تدریج فاصلهٔ بین دفعات رفتن به توالت را افزایش می‌دهید. در طول آموزش مثانه، می‌توانید یاد بگیرید که با استفاده از تکنیک‌های خودآرامی، مانند نفس کشیدن آهسته و عمیق یا پرت کردن حواس خود با فعالیت دیگری، فوریت دفع ادرار را کنترل کنید.
راهکارهای خودمراقبتی: این اقدامات خودمراقبتی نیز ممکن است کمک کند:
- لباس‌های گشاد بپوشید. از پوشیدن کمربند یا لباس‌هایی که به شکم فشار می‌آورند خودداری کنید.
- استرس خود را کاهش دهید. روش‌هایی مانند تصویرسازی ذهنی و بازخورد زیستی (بیوفیدبک) را امتحان کنید.
- اگر سیگار می‌کشید، آن را ترک کنید. سیگار کشیدن ممکن است هر وضعیت دردناکی را بدتر کند و سیگار به بروز سرطان مثانه کمک می‌کند.
- ورزش کنید. تمرینات کششی آسان ممکن است به کاهش علائم سیستیت بینابینی کمک کند.
طب جایگزین سیستیت بینابینی
دو درمان مکمل و جایگزین نتایج امیدوارکننده‌ای را در درمان سیستیت بینابینی نشان داده که به شکل زیر است:
تصاویر هدایت‌شده: این نوع درمان از تصویرسازی و پیشنهادهای مستقیم با استفاده از تصاویر استفاده می‌کند تا به بیمار کمک کند بهبود خود را تصور کند؛ با این امید که بدن از پیشنهادهای ذهن پیروی کند.
طب سوزنی: در طول یک جلسه طب سوزنی، متخصص سوزن‌های نازک متعددی را در نقاط خاصی از بدن وارد پوست می‌کند. مطابق طب سنتی چینی، سوزن‌های طب سوزنی که در جای درست قرار داده شده‌اند، با متعادل کردن مجدد جریان انرژی زندگی، درد و سایر علائم را تسکین می‌دهند. پزشکان غربی معتقدند که طب سوزنی فعالیت مسکن‌های طبیعی بدن را افزایش می‌دهد.
تأثیر این درمان‌ها در سیستیت بینابینی زیاد مورد مطالعه قرار نگرفته است، بنابراین حتماً در مورد استفاده از آنها با پزشک خود صحبت کنید.
مقابله و حمایت برای سیستیت بینابینی
سیستیت بینابینی می‌تواند کیفیت زندگی را کاهش دهد. حمایت خانواده و دوستان در کمک به بیمار اهمیت دارد، اما از آنجا که این بیماری یک مشکل ادراری است، ممکن است صحبت در مورد آن دشوار باشد.
یک پزشک حمایتگر پیدا کنید که علاوه بر بیماری، به کیفیت زندگی شما نیز اهمیت بدهد. به دنبال پزشکی بگردید که با شما همکاری کند تا تکرر ادرار، فوریت ادرار و درد مثانه شما را کاهش دهد.
همچنین پیوستن به یک گروه پشتیبانی می‌تواند مفید باشد. گروه‌های پشتیبانی می‌توانند دلسوزانه به حرف‌های شما گوش دهند و اطلاعات مفیدی به شما ارائه دهند. از پزشک خود در مورد گروه‌های پشتیبانی سؤال کنید.
آماده شدن برای ویزیت پزشک
ممکن است از شما خواسته شود که برای چند روز یک دفترچهٔ روزانه مثانه داشته باشید تا اطلاعاتی مانند تعداد دفعات ادرار کردن، میزان و نوع مایعات مصرفی خود را در آن ثبت کنید. برای انجام آزمایش‌های بیشتر، ممکن است به متخصص اختلالات ادراری (اورولوژیست) یا اختلالات ادراری در زنان (متخصص اورولوژی زنان) ارجاع داده شوید. برای اینکه بیشترین بهره را از ویزیت پزشک ببرید، از موارد زیر را آماده کنید:
- علائمی را که تجربه می‌کنید یادداشت کنید. همهٔ علائم خود را در این فهرست بگنجانید، حتی اگر فکر نمی‌کنید به هم مرتبط باشند.
- فهرستی از داروها، ویتامین‌ها یا سایر مکمل‌های مصرفی خود تهیه کنید. بسیاری از مکمل‌های بدون نسخه می‌توانند دستگاه ادراری را تحریک کنند. همچنین به دزها و تعداد دفعات مصرف دارو یا مکمل‌ها توجه داشته باشید.
- از یکی از اعضای خانواده یا دوست نزدیک خود بخواهید که همراه شما به مطب بیاید. ممکن است در طول ویزیت اطلاعات زیادی به شما داده شود و به خاطر سپردن همهٔ آنها دشوار باشد.
- یک دفترچه یادداشت یا یک وسیلهٔ الکترونیکی با خود ببرید. از آن برای یادداشت اطلاعات مهم در طول ویزیت خود استفاده کنید.
- سؤالاتی را که دارید، آماده کنید. از آنجا که ممکن است وقت کم بیاید، ابتدا مهم‌ترین سؤالات خود را در فهرستتان بنویسید.
