چطور با کودک در مورد سیگار کشیدن صحبت کنید
چگونه با فرزندتان در مورد سیگار کشیدن صحبت کنید؟ در این مطلب با درک یک کودک خردسال یا دبستانی و راهکارهای توضیحهای مناسب دربارهٔ سیگار کشیدن به کودکان آشنا شوید.
درک بچهها از سیگار کشیدن چقدر است
بچهها خیلی زود این پیام را میگیرند که سیگار کشیدن خطرناک است. سیگار کشیدن در برخی از فضاهای عمومی ممنوع است، بسیاری از مردم اجازهٔ سیگار کشیدن را در خانههای خود نمیدهند. کودکان خردسالی که به طور منظم در معرض دود سیگار نیستند نیز معمولاً بوی آن را بد میدانند.
کودکان خردسال هنگام سیگار کشیدن اطرافیان و حتی افراد غریبه در خیابان به آن توجه میکنند و اگر شخص سیگاری یکی از اعضای خانواده باشد، ممکن است کودک شما متحیر باشد که چرا این شخص کار «بدی» انجام میدهد. کودکان پیشدبستانی نیز احتمالاً با صدای بلند و با افشاگرانهترین لحن به آن اشاره میکنند و میگویند: «بابا نگاه کن، اون آقاهه داره سیگار میکشه!» پس کودکان متوجه سیگار کشیدن دیگران هستند.
بچۀ دبستانی شما اما احتمالاً کاملاً میداند که سیگار خطرناک است، برای بسیاری از افراد جذاب نیست و در بیشتر مکانهای عمومی ممنوع است. در حقیقت، جذابیت سیگار برای مردم هنوز برای او اسرارآمیز است، زیرا بیشتر بچهها از بوی آن خوششان نمیآید. اما ممکن است بچههای بزرگتری را که سیگار را امتحان کردهاند بشناسد. بنابراین، سن پیشدبستانی و دبستان زمان مهمی برای آموزش واقعیتها و کمک به ایجاد عزت نفسی است که میتواند او را در برابر وسوسههای سیگار در سالهای آینده محافظت کند.
شما مهمترین معلم و الگوی او هستید، بنابراین تأکید کنید که معتقدید سیگار کشیدن برای همه مضر است، مخصوصاً اگر خودتان سیگار میکشید. خوشبختانه در سن کم، اگر به آنها بگویید چیزی بد است، فکر میکنند که حتماً بد است. بنابراین اعتقادات و ارزشهای خود را قاطعانه بیان کنید، روی برقراری ارتباط خوب با فرزند خود کار کنید و با مراقبت فیزیکی خوب از خودتان، الگوی خوبی باشید.
چگونه با کودکان در مورد سیگار کشیدن صحبت کنید
راهکارهای زیادی برای این موضوع وجود دارد که برخی از آنها شامل موارد زیر است:
روی سلامت تمرکز کنید: در این سن، مهم است که از کودک خود به خاطر مراقبت از بدن و سلامتش تعریف کنید. اطمینان حاصل کنید که او میداند خوردن، نوشیدن یا بازی با هر چیزی که غذا نباشد مثل مواد شوینده و تمیزکننده یا دود سیگار خطرناک است. سیگار را نیز در فهرست مواد خطرناک قرار دهید، حتی اگر هیچکس در خانۀ شما سیگار نمیکشد ممکن است تهسیگاری را روی زمین ببیند و تصمیم بگیرد که آن را مثل بزرگسالان در دهانش بگذارد. توضیح دهید که این کار باعث ورود میکروبهای خطرناک به بدنش میشود وتوضیح دهید که سیگار کشیدن به ویژه برای بچهها خطرناک است، زیرا بدن و مغز آنها هنوز در حال رشد و تکامل است. همچنین مطمئن شوید که علاوه بر سیگار، از خطرات تنفس دود دستدوم سیگار نیز مطلع است.
ارزشهای خود را معرفی کنید: اگر هیچکس در خانوادهٔ شما سیگار نکشد، فهماندن مخالفت شما با دخانیات به کودک راحت است. شما میتوانید وقتی دود سیگار را استشمام میکنید بگویید: «وای، چه بوی بدی میده، نه؟». با دیدن تابلوهای «استعمال دخانیات ممنوع» به کودکتان یادآوری کنید سیگار کشیدن در رستورانها یا فروشگاهها ممنوع است. کودکان پیشدبستانی دوست دارند درک خود از این علائم را به دیگران نشان دهند. اگر از همان دوران خردسالی نظر خود را در مورد سیگار به وضوح بیان کنید، تأثیر زیادی روی او خواهید گذاشت. اگر در این سنها به آنها بگویید که این کار بد است، آنها هم فکر میکنند که بد است و تمام.
اگر خود شما، همسرتان، یا یکی از اقوام یا دوستان نزدیک شما سیگاری باشد، فهماندن اینکه شما هرگز دوست ندارید فرزندتان سیگار بکشد دشوارتر خواهد بود. نظر خود را ساده و مرتبط به موضوع نگه دارید. میتوانید بگویید: «بله، من گاهی اوقات سیگار میکشم. کاش هرگز سیگار کشیدن رو شروع نمیکردم، چون ترکش خیلی سخته. ولی من فقط بیرون سیگار میکشم، وقتی تو کنارم نیستی. من نمیخوام تو دود سیگار رو تنفس کنی، چون برای بچههای کوچیک خیلی مضره».
نظر خود را بگویید: بسیاری از والدین پیش خود فرض میکنند که بچههایشان از نظر آنها نسبت به سیگار باخبرند، اما اگر شما نظرتان را به روشنی بیان نکرده باشید، ممکن است ندانند که شما واقعاً چه فکر میکنید و شما رقبایی دارید شامل دوستان، رسانهها و به ویژه تبلیغات که اغلب سیگار کشیدن را به شکل چیزی جالب و جذاب تصویر میکنند. وظیفۀ شما به عنوان والدین است که ارزشهای خود را به روشنی بیان کنید. وقتی یک شخصیت تلویزیونی محبوب یا سینمایی کاری از نظر شما احمقانه انجام میدهد، به آن اشاره کنید: «چرا میخواد سیگار بکشه؟ هیچ چیز جالب و جذابی در مورد سم ریختن تو بدن خودت وجود نداره». البته بهترین کار این است که خودتان سیگار نکشید. اما باز هم حتی اگر سیگار میکشید، میتوانید درمورد اینکه ترک آن چقدر دشوار است و چقدر دوست داشتید که هرگز شروع به سیگار کشیدن نمیکردید، صحبت کنید. بچهها میتوانند علاوه بر سرمشقهای خوب والدین، از اشتباهات آنها نیز درس بگیرند.
پذیرا و در دسترس باشید: اکنون زمانش است که خود را به عنوان پدر یا مادر نشان دهید که به هر سؤالی؛ هر قدر هم چالشبرانگیز یا آزاردهنده باشد، با منطق و خونسردی پاسخ میدهد. وقتی فرزندتان وارد مدرسهٔ راهنمایی یا دبیرستان میشود و با فشار همسالان سیگاری مواجه میشود، بهتر است که سابقهای از گفتوگوهای صمیمانه و صریح با همدیگر داشته باشید. در حال حاضر ممکن است سؤال خاصی در مورد سیگار کشیدن نداشته باشد، اما میتوانید با پاسخ دادن به سؤالهای امروز او در مورد اینکه نوزادان از کجا میآیند، رابطۀ جنسی، سلامت و کارکردهای بدنی، زمینه را برای صحبتهای آینده در مورد دخانیات، الکل و فشار همسالان فراهم کنید و از آنجا که بسیاری از بچههای ابتدایی اقوام و نزدیکان سیگاری دارند، در این سن ممکن است سؤالات بسیاری در مورد سیگار داشته باشد. مراقب باشید که آنها به شکل سرراست و بدون طفره رفتن پاسخ دهید.
انتخابهای خوب را یاد بدهید: به کودک خود بیاموزید که چگونه انتخابهای خوبی داشته باشد. به فرزندتان کمک کنید تا از همین حالا، وقتی هنوز کوچک است، یاد بگیرد که تصمیمات خوبی بگیرد. او هنوز برای تفکر درمورد این که آیا باید سیگار بکشد یا نه، آماده نیست اما میتواند در زندگی روزمرهٔ خود انتخاب گزینههای معقول و شایسته را بیاموزد. مثلاً در آب و هوای مختلف کدام لباسها را بپوشد؟ کدام کفش را وقتی باران میبارد بپوشد یا چه غذایی یک میانوعدهٔ سالم برای بعدازظهر خواهد بود؟ او را به خاطر انتخابی که حق اوست و مربوط به خودش است سرزنش نکنید، بلکه با خونسردی به او بگویید چرا اگر به جای او بودید انتخاب متفاوتی میکردید و هر وقت ممکن است به خواستههای او تن بدهید. همچنین او را به خاطر تصمیمگیری مناسبش ستایش کنید.
به کودک خود بیاموزید چطور «نه» بگوید: اگر کودک شما بتواند از سن پایین یاد بگیرد که با اطمینان عقاید خود را ابراز کند، بهتر میتواند فشار همسالان در سالهای قبل از نوجوانی و نوجوانی را تحمل کند، یعنی وقتی سیگار کشیدن رایجتر میشود. وقتی او نظراتش را بیان میکند، به حرفش گوش کنید و وقتی با او مخالف هستید، با احترام ابراز مخالفت کنید. کودکانی که به طور مداوم میشنوند: «این حرف احمقانه است، چرا باید کسی همچین فکری بکنه؟» یا «با من بحث نکن!» در نوجوانی اعتماد به نفس کمتری دارند، اصطلاحاً یاغیترند و کمتر قادر به شنیدن آن ندای درونی هستند که از عقل سلیم دفاع میکند.
به کودکتان اطمینان دهید از او رضایت دارید: اگر عزت نفس کودکان پایین باشد یا تشنهٔ محبت و توجه باشند، احتمال بیشتری برای امتحان کردن دخانیات یا الکل و مخدر دارند. از همان ابتدا با گفتن این نکته که چقدر دوستش دارید، پایه و بنیان خوبی بسازید و هر وقت شایستهاش بود، او را صادقانه ستایش کنید.
با هم وقت بگذرانید: بچههایی که هر روز حداقل یک وعدۀ غذایی را با خانوادهشان میخورند و هر هفته حداقل یک فعالیت را با خانوادهشان انجام میدهند، کمتر از کسانی که این شرایط را ندارند، احتمال سیگار کشیدن دارند.
بچهها چه میپرسند و والدین چه جوابی میدهند
سؤالهای بیپایان کودکان هم شیرین و عجیب است و هم پاسخ به آنها گاهی سخت و دشوار! برخی از سؤالها، گفتهها و پاسخهایی که کودکان خردسال، پیشدبستانی و دبستانی ممکن است در مورد سیگار کشیدن و افراد سیگاری از شما بپرسند اینهاست:
«سیگار چیه؟»
شما میتوانید به سادگی بگویید: «سیگار از توتون درست میشه، که بعضی از مردم اون را میکشن. توتون و تنباکو مواد بدی هستن که به بدن آسیب میرسونن» یا برای کودکان دبستانی و بزرگتر توضیح دهید: «وقتی مردم سیگار میکشن، مواد شیمیایی سمی وارد ریههاشون میشه و تنفس صحیح رو براشون سخت میکنه. ممکنه مدت زیادی طول بکشه تا واقعاً دچار درد بشن، برای همین بعضی از آدمهای سیگاری فوراً متوجه نمیشن که دارن به بدن خودشون آسیب میرسونن. اما سیگار کشیدن باعث سرطان ریه و حملۀ قلبی میشه و اینها چیزهاییه که میتونن باعث مرگ بشن. تازه، بودن کنار افرادی که سیگار میکشنن هم ضرر داره، چون هوایی که تنفس میکنی پر از دود سیگاره، بنابراین برای ریههای تو هم مضره».
«چرا سیگار ضرر داره؟»
میتوانید بگویید: «چون یه دودی تولید میکنن که تنفسش خیلی بده. هر نوع دودی برای آدم ضرر داره. سیگار کشیدن به قلب و ریهها آسیب میرسونه، چون دود رو مستقیم وارد بدن میکنه. حتی اگه سیگار نکشی، اگه توی اتاقی با یه آدم سیگاری باشی هم همون هوای بد رو تنفس میکنی. به محض اینکه کسی شروع به سیگار کشیدن میکنه، قطع مصرفش سخته، برای همین بهتره که هرگز این کار شروع نشه».
«چرا عمه مریم سیگار میکشه؟»
وقتی به بچهها گفته میشود که سیگار کشیدن خطرناک است، اما سپس یکی از اقوام یا دوستان خانوادگی محبوب خود را در حال سیگار کشیدن میبینند، طبیعی است که گیج میشوند و از طرفی هم در سن کم آنها نمیتوانند پیچیدگیهای اعتیاد را درک کنند. به فرزند خود بگویید: «عمه مریم سیگار کشیدن رو از خیلی سال پیش شروع کرد و درست به سلامتش فکر نکرده. الان بهتر میدونه و میخواد ترک کنه اما برای مردم وقتی سیگار رو شروع کردن، ترک کردنش خیلی سخته و باید مدت طولانیای تمرین و تلاش کنن».
برای فرزند دبستانی خود میتوانید بیشتر هم توضیح دهید و بگویید: «ترک سیگار برای مردم خیلی خیلی سخته. به این میگن معتاد شدن به یه چیز و به راحتی میشه به سیگار معتاد شد». ممکن است فرزندتان بپرسد که آیا سیگار کشیدن باعث مرگ اطرافیانش میشود یا خیر و شما باید صادقانه پاسخ دهید. میتوانید بگویید: «خوب، من نمیدونم. اما سیگار اونقدر برای آدم ضرر داره که در نهایت میتونه آدم رو بکشه، حتی اگه مدت زیادی طول بکشه. احتمال بالایی هست که اون آخرش بر اثر سرطان ریه یا بیماری قلبی بمیره. ولی حتی اگر اینطور نشه، اگر سیگار نکشه زندگی طولانیتر و سالمتری خواهد داشت».
«اون سیگار میکشه، الان میمیره؟»
کودکان، به ویژه خردسالان حرفها را به شکل کامل و همانطور که میشنوند میپذیرند. اگر بدانند مردم میتوانند در اثر سرطان ریه بمیرند، ممکن است فکر کنند هر شخص سیگاری که میبینند فردا میمیرد. شما میتوانید پاسخ دهید: «خوب، اون فوراً نمیمیره، و من نمیدونم کی میمیره. اما سیگار برای بدن خیلی مضره که در نهایت میتونه آدم رو بکشه، حتی اگه مدت زیادی طول بکشه». همچنین اگر شما آن شخص سیگاری هستید که فرزندتان دربارهاش سؤال میکند، پاسخ دادن به این سؤال طبیعتاً سختتر میشود. بهتر است تأکید کنید: «من سعی میکنم سیگار رو ترک کنم و اگه بتونم این کار رو انجام بدم بدن سالمتری دارم». سپس به این قول عمل کنید و فرزندتان ممنون شما خواهد بود.
«تو تا حالا سیگار کشیدی؟»
اگر پاسخ شما مثبت است با فرزندتان صادق باشید. اگر وانمود نکنید که هرگز اشتباهی نکردهاید، او شما را نزدیکتر و قابل دسترسیتر میبیند. میتوانید بگویید: «من وقتی جوونتر بودم گاهی سیگار میکشیدم ولی وقتی تو رو باردار بودم ترک کردم، چون سیگار کشیدن برای نوزادایی که تو شکم مادرشون رشد میکنن و همچنین خود مادرها خیلی مضره. بعد از تولد هم، دود سیگار هم برای بچههای کوچیک مضره. من خوششانس بودم که تونستم سیگار رو ترک کنم، چون این کار برای بعضی از آدمها خیلی سخته. به همین دلیل بهتره که اصلاً شروع نکنن».
«منم میتونم سیگار بکشم؟»
خانوادهها در برخورد با این سؤال متفاوت عمل میکنند، به طوری که برخی به عنوان روشی بازدارنده واقعاً به فرزندشان اجازه میدهند یک پک بزند. قبل از این که برای این برداشتتان از روی یک تصور کلی در رابطه با سیگار کشیدن کودکان تکیه کنید، در موردش مطالعه و تحقیق کنید و فقط به این دلیل که این کار روی کودک همسایهٔ شما اثر داشته است، آن را در مورد بچهٔ خودتان هم انجام ندهید. عواقبش را بررسی و راهکار را به صورت جزئی از ابتدا تا انتها ارزیابی کنید.
اما اگر فکر میکنید کودک شما هرگز نباید به دخانیات دست بزند، بهترین روش شاید این باشد که به او بگویید: «نه. دود سیگار برای همه مضره، حتی برای من و به خصوص برای تو، چون بدنت هنوز در حال رشده. برای همینه که فروختن سیگار به بچهها غیرقانونیه».