هپاتیت C
هپاتیت سی چیست و آیا هپاتیت سی قابل درمان است؟ در این مطلب با هپاتیت سی، علائم هپاتیت سی، علل ایجاد هپاتیت سی، راه‌های انتقال، تشخیص و درمان هپاتیت سی آشنا شوید.
هپاتیت C
هپاتیت C یک عفونت ویروسی است که باعث التهاب کبد و گاهی منجر به آسیب جدی به کبد می‌شود. ویروس هپاتیت C با نام اختصاری HCV از طریق خون آلوده منتقل می‌شود.
تا همین اواخر، درمان هپاتیت C نیازمند تزریق هفتگی و مصرف داروهای خوراکی بود که بسیاری از افراد مبتلا به ویروس هپاتیت C به دلیل سایر بیماری‌ها یا عوارض جانبی غیرقابل قبول داروها نمی‌توانستند از آنها استفاده کنند. خوشبختانه، وضعیت تغییر کرده است. امروزه، هپاتیت C مزمن معمولاً با داروهای خوراکی روزانه که به مدت دو تا شش ماه مصرف می‌شوند قابل درمان است.
با این حال، حدود نیمی از افراد مبتلا به هپاتیت C نمی‌دانند که آلوده به این ویروس هستند. این ناآگاهی عمدتاً به این دلیل است که علائمی ندارند، زیرا ممکن است دهه‌ها طول بکشد تا علائم بیماری ظاهر شود. به همین دلیل، برخی کارشناسان طب برتر در دنیا توصیه می‌کنند که همهٔ بزرگسالان 18 تا 79 ساله، حتی آنهایی که علائم یا بیماری شناخته‌شدهٔ کبدی ندارند، از لحاظ هپاتیت C غربالگری شوند.
بزرگ‌ترین گروه در معرض ریسک این بیماری شامل تمام افرادی است که بین سال‌های 1323 و 1343 متولد شده‌اند. احتمال ابتلای این گروه جمعیتی به بیماری هپاتیت C پنج برابر بیشتر از متولدین سال‌های دیگر است.
علائم هپاتیت C
آلودگی طولانی‌مدت به ویروس هپاتیت C به عنوان هپاتیت سی مزمن شناخته می‌شود. هپاتیت C مزمن معمولاً تا سال‌ها یک عفونت «بی‌صدا» خواهد بود؛ یعنی تا زمانی که ویروس به اندازهٔ کافی به کبد آسیب برساند و علائم و نشانه‌های بیماری کبدی را ایجاد کند. علائم و نشانه‌های هپاتیت C عبارت‌اند از:
- خونریزی راحت‌تر از معمول
- کبودی راحت‌تر از معمول
- خستگی زیاد
- کم‌اشتهایی
- زرد شدن پوست و سفیدی چشم (یرقان)
- ادرار تیره‌رنگ
- خارش پوست
- آب آوردن شکم یا آسیت (Ascites)
- تورم در پاها
- کاهش وزن
- گیجی، خواب‌آلودگی و تکلم بریده‌بریده یا آنسفالوپاتی کبدی (Hepatic encephalopathy)
- رگ‌های عنکبوتی روی پوست یا آنژیوم عنکبوتی (آنژیوم عنکبوتیSpider angiomas)
هر عفونت مزمن هپاتیت C با یک مرحلهٔ حاد شروع می‌شود. هپاتیت سی حاد معمولاً تشخیص داده نمی‌شود، زیرا به ندرت علائمی ایجاد می‌کند. هنگامی که هپاتیت C حاد علائمی دارد، می‌تواند شامل زردی (یرقان) همراه با خستگی، حالت تهوع، تب و دردهای عضلانی باشد. علائم عفونت حاد یک تا سه ماه پس از ورود ویروس به بدن ظاهر می‌شود و دو هفته تا سه ماه ادامه می‌یابد.
عفونت حاد هپاتیت C همیشه به عفونت مزمن تبدیل نمی‌شود. در برخی از افراد پس از مرحلهٔ حاد، ویروس هپاتیت C از بدن دفع می‌شود. این اتفاق را پاکسازی خودبه‌خودی ویروس می‌نامند. در مطالعات انجام‌شده روی افراد مبتلا به هپاتیت C حاد، نرخ پاکسازی خودبه‌خودی ویروس از 15 تا 25 درصد متغیر بوده است. هپاتیت C حاد نیز به خوبی به درمان ضدویروسی پاسخ می‌دهد.
علل ایجاد هپاتیت C
عفونت هپاتیت C توسط ویروس هپاتیت سی (HCV) ایجاد می‌شود. این بیماری زمانی انتقال می‌یابد که خون آلوده به ویروس وارد جریان خون یک فرد غیرآلوده شود.
در سطح جهانی، چند شکل مجزا از هپاتیت C وجود دارد که به عنوان ژنوتیپ‌های این بیماری شناخته می‌شوند. هفت ژنوتیپ متمایز و بیش از 67 زیرگروه هپاتیت C شناسایی شده است.
اگرچه هپاتیت C مزمن صرف‌نظر از ژنوتیپ ویروس روند پیشرفت مشابهی دارد، توصیه‌های درمانی با توجه به ژنوتیپ ویروس متفاوت است.
عوامل افزایش‌دهنده در بروز هپاتیت C
ریسک ابتلا به عفونت هپاتیت C در شرایط زیر افزایش می‌یابد:
- کارمند بخش بهداشت و سلامت هستید که در معرض خون عفونی قرار گرفته‌اید؛ مثلاً اگر سوزن آلوده وارد پوست شما شده است.
- سابقهٔ مصرف مواد مخدر تزریقی یا استنشاقی را دارید.
- مبتلا به اچ‌آی‌وی هستید.
- در محیطی غیربهداشتی با استفاده از ابزارهای غیراستریل پیرسینگ یا خالکوبی کرده‌اید.
- قبل از سال 1371 تزریق خون داشته‌اید یا عضو پیوندی دریافت کرده‌اید.
- قبل از سال 1366 کنسانتره فاکتور انعقادی خون را دریافت کرده‌اید.
- درمان‌های همودیالیز را برای مدت طولانی دریافت کرده‌اید.
- از مادری مبتلا به عفونت هپاتیت C به دنیا آمده‌اید.
- سابقهٔ حضور در زندان داشته‌اید.
- متولد سال‌های 1323 و 1343 هستید؛ این گروه سنی بالاترین نرخ بروز هپاتیت C را دارد.
عوارض هپاتیت C
عفونت هپاتیت C که برای سالیان زیادی ادامه داشته باشد، می‌تواند عوارض قابل توجهی ایجاد کند، از جمله:
اسکار کبد یا سیروز: پس از چند دهه عفونت هپاتیت سی، بیمار می‌تواند دچار سیروز یا زخم کبدی شود. ایجاد زخم در کبد، عملکرد طبیعی آن را دشوار می‌کند.
سرطان کبد: تعداد کمی از افراد مبتلا به عفونت هپاتیت C ممکن است به سرطان کبد مبتلا شوند.
نارسایی کبد: سیروز پیشرفته ممکن است باعث توقف عملکرد کبد شود.
پیشگیری از هپاتیت C
با رعایت اقدامات احتیاطی زیر از خود در برابر عفونت هپاتیت C محافظت کنید:
مصرف مواد مخدر را متوقف کنید: به خصوص اگر آنها را تزریق می‌کنید. اگر از مواد مخدر استفاده می‌کنید، برای ترک کردن کمک بگیرید.
در مورد سوراخ کردن گوش و خالکوبی احتیاط کنید: اگر می‌خواهید پیرسینگ (سوراخ کردن گوش و غیره) یا خالکوبی انجام دهید، به مراکز معتبر مراجعه کنید. از قبل در مورد نحوهٔ تمیز کردن ابزار کار آنها سؤال کنید. مطمئن شوید که آنها از سوزن‌های استریل استفاده می‌کنند. اگر پرسنل آنجا به سؤالات شما پاسخ نمی‌دهند، به دنبال مرکز دیگری بگردید.
اقدامات مربوط به ایمنی رابطهٔ جنسی را رعایت کنید: با چند شریک جنسی یا با شریکی که وضعیت سلامت او نامشخص است، رابطهٔ جنسی محافظت‌نشده نداشته باشید. انتقال ویروس از طریق رابطهٔ جنسی بین زوج‌های تک‌همسر می‌تواند رخ دهد، اما ریسک آن پایین است.
تشخیص هپاتیت C
غربالگری هپاتیت سی
خیلی بهتر است اگر همهٔ بزرگسالان 18 تا 79 ساله از نظر هپاتیت C غربالگری شوند، حتی آنهایی که علائم یا بیماری شناخته‌شدهٔ کبدی ندارند. غربالگری ویروس هپاتیت C به ویژه در صورتی که ریسک بالای قرار گرفتن در معرض ویروس را دارید مهم است. افراد زیر ریسک ابتلا بالاتری دارند:
- هر کسی که تا به حال مواد مخدر تزریق یا استنشاق کرده باشد.
- هر کسی که نتایج آزمایش عملکرد کبدی او بدون علت مشخصی غیرطبیعی است.
- نوزادان متولدشده از مادران مبتلا به هپاتیت سی
- کارکنان بخش بهداشت و اورژانس که در معرض خون یا ورود تصادفی سوزن به بدن قرار گرفته‌اند.
- افراد مبتلا به هموفیلی که قبل از سال 1366 تحت درمان با فاکتورهای انعقادی قرار گرفته‌اند.
- افرادی که تحت درمان‌های همودیالیز طولانی‌مدت قرار گرفته‌اند.
- افرادی که قبل از سال 1992 تزریق خون یا پیوند اعضا داشته‌اند.
- شرکای جنسی هر کسی که مبتلا به عفونت هپاتیت C تشخیص داده شده است.
- افراد مبتلا به عفونت اچ‌آی‌وی
- هر کسی که بین سال‌های 1323 تا 1343 متولد شده باشد.
- هر کسی که در زندان بوده است.
سایر آزمایش‌های خون هپاتیت C
اگر آزمایش خون اولیه نشان دهد که شما مبتلا به هپاتیت C هستید، آزمایش‌های خون دیگری انجام می‌شود تا:
- مقدار ویروس هپاتیت C را در خون اندازه‌گیری کنند. (بار ویروسی)
- ژنوتیپ ویروس را شناسایی کنند.
آزمایش آسیب کبدی
پزشکان معمولاً از یکی یا چند تا از آزمایش‌های زیر برای ارزیابی آسیب کبدی در هپاتیت C مزمن استفاده می‌کنند.
الاستوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRE): این یک جایگزین غیرتهاجمی برای بیوپسی کبد است که فناوری تصویربرداری رزونانس مغناطیسی را با الگوهای تشکیل شده توسط امواج صوتی بازگشتی از کبد ترکیب می‌کند. با این کار یک نقشه از کبد ایجاد می‌شود که درجه سختی سراسر کبد را نشان می‌دهد. سختی بافت کبد نشان‌دهندهٔ وجود زخم کبدی (فیبروز) در نتیجهٔ هپاتیت C مزمن است.
الاستوگرافی گذرا: این آزمایش غیرتهاجمی نوعی سونوگرافی است که ارتعاشات را به داخل کبد منتقل می‌کند و سرعت پراکندگی این ارتعاشات را در بافت کبد اندازه‌گیری می‌کند تا سختی آن را تخمین بزند.
نمونه‌برداری کبد: این آزمایش که به طور معمول با استفاده هدایت سونوگرافی انجام می‌شود، شامل وارد کردن یک سوزن نازک از طریق دیوارهٔ شکم برای برداشتن نمونه کوچکی از بافت کبد برای تست‌های آزمایشگاهی است.
آزمایش خون: یک‌سری آزمایش خون وجود دارد که می‌توانند شدت فیبروز را در کبد نشان دهند.
درمان هپاتیت C
داروهای ضدویروسی
عفونت هپاتیت C با داروهای ضدویروسی که برای پاکسازی ویروس از بدن طراحی شده‌اند درمان می‌شود. هدف از درمان این است که حداقل 12 هفته پس از اتمام درمان، ویروس هپاتیت C در بدن شناسایی نشود.
محققان اخیراً با استفاده از داروهای ضدویروسی جدید «مستقیم‌اثر» که گاهی در ترکیب با داروهای موجود به کار می‌روند، پیشرفت‌های چشمگیری در درمان هپاتیت C داشته‌اند. در نتیجه، افراد نتایج بهتر، عوارض جانبی کمتر و زمان درمان کوتاه‌تری دارند. گاهی حتی زمان درمان به هشت هفته می‌رسد. انتخاب داروها و طول درمان به ژنوتیپ ویروس هپاتیت سی، وجود آسیب کبدی، سایر بیماری‌ها و درمان‌های قبلی ارتباط دارد.
با توجه به سرعت تحقیقات، توصیه‌ها در مورد داروها و رژیم‌های درمانی مورد نیاز هپاتیت C به سرعت در حال تغییر است. بنابراین بهتر است در مورد گزینه‌های درمانی خود با یک متخصص صحبت کنید.
همچنین، در طول درمان تیم مراقبت‌های پزشکی پاسخ بدن شما به داروها را زیر نظر خواهد گرفت.
پیوند کبد
در صورت ایجاد عوارض جدی در اثر عفونت مزمن هپاتیت سی، پیوند کبد ممکن است یکی از گزینه‌های درمانی باشد. در طول پیوند کبد، جراح کبد آسیب‌دیده را برمی‌دارد و یک کبد سالم جایگزین آن می‌کند. بیشتر کبدهای پیوندی از اهداکنندگان فوت‌شده می‌آیند، اما تعداد کمی از آنها متعلق به اهداکنندگان زنده‌ای است که بخشی از کبد خود را اهدا می‌کنند.
در بیشتر موارد، پیوند کبد به تنهایی هپاتیت C را درمان نمی‌کند. عفونت احتمالاً عود می‌کند و مستلزم درمان با داروهای ضدویروسی برای جلوگیری از آسیب به کبد پیوندی است. چند مطالعه نشان داده‌اند که رژیم‌های دارویی جدید ضدویروسی مستقیم‌اثر در درمان هپاتیت C پس از پیوند مؤثر هستند. در عین حال، درمان هپاتیت C با ضدویروس‌های مستقیم‌اثر می‌تواند در برخی بیماران، قبل از پیوند کبد نیز به نتیجه برسد.
واکسیناسیون
اگرچه هیچ واکسنی برای هپاتیت C وجود ندارد، پزشک احتمالاً توصیه می‌کند که واکسن هپاتیت A و واکسن هپاتیت B برای فرد مبتلا دریافت شود. اینها ویروس‌های جداگانه‌ای هستند که می‌توانند باعث آسیب کبدی شوند و دورهٔ هپاتیت C مزمن را پیچیده کنند.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
اگر مبتلا به هپاتیت C تشخیص داده شدید، احتمالاً پزشک تغییرات خاصی در سبک زندگی شما را توصیه خواهد کرد. این اقدامات به شما کمک می‌کند تا مدت بیشتری سالم بمانید و از سلامت دیگران نیز محافظت کنید:
نوشیدن الکل را متوقف کنید: الکل پیشرفت بیماری کبد را تسریع می‌کند.
از مصرف داروهایی که ممکن است باعث آسیب کبدی شوند خودداری کنید: داروهای خود را با پزشک مرور کنید، از جمله داروهای بدون نسخه‌ای که مصرف می‌کنید و همچنین داروهای گیاهی و مکمل‌های غذایی. پزشک ممکن است پرهیز از مصرف برخی داروها را نیز توصیه کند.
به جلوگیری از تماس دیگران با خون خود کمک کنید: هر زخمی را که دارید بپوشانید و از تیغ یا مسواک مشترک با دیگران استفاده نکنید. از اهدای خون، اعضای بدن یا مایع منی خودداری کنید و همیشه به پرسنل بهداشتی اعلام کنید که به این ویروس مبتلا هستید. همچنین قبل از رابطهٔ جنسی به شریک جنسی‌تان در مورد عفونت خود بگویید و همیشه حین رابطهٔ جنسی از کاندوم استفاده کنید.
آماده شدن برای ویزیت پزشک
اگر فکر می‌کنید ریسک ابتلا به هپاتیت C را دارید، به پزشک مراجعه کنید. در صورت تشخیص عفونت هپاتیت سی، پزشک ممکن است شما را به یک متخصص بیماری‌های کبدی یا بیماری‌های عفونی ارجاع دهد. از آنجا که ویزیت پزشک می‌تواند کوتاه باشد و اغلب موضوعات زیادی برای صحبت وجود دارد، فکر خوبی است که از قبل آماده باشید. برای آماده شدن، این کارها را انجام دهید:
- پروندهٔ پزشکی خود را مرور کنید. اگر بیوپسی کبد برای بررسی آسیب ناشی از عفونت مزمن و آزمایش خون برای تعیین ژنوتیپ هپاتیت C را انجام داده‌اید، آن را با پزشک خود در میان بگذارید.
- از هر گونه محدودیت قبل از ویزیت مطلع شوید. در زمان تعیین وقت، حتماً بپرسید که آیا کاری وجود دارد که باید انجام دهید، مثلاً محدود کردن رژیم غذایی.
- هر علائمی را که تجربه می‌کنید، از جمله علائمی که با دلیل تعیین وقت نامرتبط به نظر می‌رسند، یادداشت کنید.
- فهرستی از تمام داروها، ویتامین‌ها یا مکمل‌های مصرفی خود تهیه کنید.
- همراه بردن یکی از اعضای خانواده یا دوستان را در نظر بگیرید. گاهی اوقات به خاطر سپردن تمام اطلاعات ارائه‌شده در طول یک ویزیت کاری دشوار است. کسی که شما را همراهی می‌کند ممکن است چیزی را که نشنیده‌اید یا فراموش کرده‌اید به خاطر بیاورد.
