هپاتیت B
هپاتیت بی چیست و چطور به آن مبتلا می‌شویم؟ هپاتیت بی یک عفونت ویروسی است که باعث آسیب کبد می‌شود. دو نوع هپاتیت بی وجود دارد، هپاتیت بی حاد و هپاتیت بی مزمن. در این مطلب با جواب سؤال‌هایتان در مورد بیماری هپاتیت بی آشنا شوید.
هپاتیت B
هپاتیت B یک عفونت جدی کبدی است که توسط ویروس هپاتیت B با نام اختصاری HBV ایجاد می‌شود. برای بیشتر افراد، هپاتیت B یک بیماری حاد، به معنای بیماری کوتاه‌مدت است و کمتر از شش ماه طول می‌کشد. اما برای برخی دیگر، عفونت هپاتیت B مزمن می‌شود، به این معنی که بیش از شش ماه طول می‌کشد. ابتلا به هپاتیت B مزمن خطر ابتلا به نارسایی کبد، سرطان کبد یا سیروز را افزایش می‌دهد. سیروز کبد، وضعیتی است که در آن کبد برای همیشه دچار اسکار (زخم) می‌شود.
بیشتر بزرگسالان مبتلا به هپاتیت B، حتی اگر علائم آنها شدید باشد، به طور کامل بهبود می‌یابند. شیرخواران و کودکان بیشتر در معرض ابتلا به عفونت طولانی‌مدت هپاتیت B هستند. عفونت درازمدت به عنوان عفونت مزمن شناخته می‌شود.
یک واکسن وجود دارد که می‌تواند از هپاتیت B جلوگیری کند، اما اگر این بیماری را داشته باشید، هیچ درمانی برای آن وجود ندارد. اگر آلوده به ویروس هستید، رعایت برخی اقدامات احتیاطی می‌تواند به جلوگیری از انتشار ویروس به دیگران کمک کند.
در مورد واکسن هپاتیت بی بدانید.
علائم هپاتیت B
علائم هپاتیت B حاد از خفیف تا شدید متغیر است. آنها معمولاً حدود یک تا چهار ماه پس از آلوده شدن به ویروس ظاهر می‌شوند، اما ممکن است از دو هفته پس از آلوده شدن نیز دیده شوند. برخی افراد، معمولاً کودکان خردسال، ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند. علائم و نشانه‌های هپاتیت B می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- درد شکمی
- ادرار تیره
- تب
- درد مفاصل
- از دست دادن اشتها
- تهوع و استفراغ
- ضعف و خستگی
- زرد شدن پوست و سفیدی چشم؛ یرقان
اگر می‌دانید که در معرض ویروس هپاتیت B قرار گرفته‌اید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید. درمان پیشگیرانه در صورتی که در عرض 24 ساعت پس از قرار گرفتن در معرض ویروس انجام شود، ممکن است خطر ابتلا به عفونت را کاهش دهد. همچنین اگر فکر می‌کنید علائم هپاتیت B را دارید، با پزشک خود تماس بگیرید.
علل ایجاد هپاتیت B
عفونت هپاتیت B توسط ویروس هپاتیت B ایجاد می‌شود. این ویروس از طریق خون، مایع منی یا سایر مایعات بدن از فردی به فرد دیگر انتقال می‌یابد. اما ویروس هپاتیت B با عطسه یا سرفه به دیگران منتقل نمی‌شود. راه‌های رایج انتقال ویروس هپاتیت B به شکل زیر است:
تماس جنسی: رابطهٔ جنسی محافظت‌نشده با فرد آلوده به ویروس، ممکن است باعث ابتلا به هپاتیت B شود. اگر خون، بزاق، مایع منی یا ترشحات واژن فرد آلوده وارد بدن فرد مقابل شود، ویروس می‌تواند به او انتقال یابد.
سوزن‌های مشترک: ویروس هپاتیت B به راحتی از طریق سوزن‌ها و سرنگ‌های آلوده به خون آلوده منتقل می‌شود. استفاده از وسایل تزریق داخل وریدی مواد مخدر شما را در معرض خطر بالای هپاتیت B قرار می‌دهد.
ورود تصادفی سوزن به بدن: هپاتیت B یک نگرانی برای کارکنان بخش بهداشت و سلامت و هر کسی است که با خون انسان تماس دارد.
مادر به فرزند: زنان باردار آلوده به ویروس هپاتیت B می‌توانند این ویروس را در حین زایمان به نوزاد منتقل کنند. با این حال، نوزاد تازه متولدشده را می‌توان واکسینه کرد تا تقریباً در همهٔ موارد از ابتلا به عفونت جلوگیری شود. اگر باردار هستید یا می‌خواهید باردار شوید، در مورد آزمایش هپاتیت B با پزشک خود صحبت کنید.
هپاتیت B حاد و هپاتیت B مزمن
عفونت هپاتیت B ممکن است کوتاه‌مدت باشد که عفونت حاد نیز نامیده می‌شود، یا ممکن است مدت زیادی طول بکشد که به عنوان عفونت مزمن شناخته می‌شود:
عفونت حاد هپاتیت B
کمتر از شش ماه طول می‌کشد. سیستم ایمنی بدن احتمالاً می‌تواند هپاتیت B حاد را از بدن پاک کند و شخص ظرف چند ماه به طور کامل بهبود پیدا می‌کند. اکثر افرادی که در بزرگسالی به هپاتیت B مبتلا می‌شوند، عفونت حاد دارند. اما عفونت حاد می‌تواند به عفونت مزمن نیز منجر شود.
عفونت مزمن هپاتیت B
شش ماه یا بیشتر طول می‌کشد. به این دلیل که سیستم ایمنی بدن نمی‌تواند عفونت را شکست دهد، عفونت در بدن باقی می‌ماند. عفونت مزمن هپاتیت B ممکن است تا پایان عمر ادامه داشته باشد و احتمالاً منجر به بیماری‌های جدی مانند سیروز و سرطان کبد شود. برخی از افراد مبتلا به هپاتیت B مزمن ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند و برخی ممکن است خستگی مداوم و علائم خفیف هپاتیت حاد داشته باشند.
هرچه سن شخص هنگام ابتلا به هپاتیت B کمتر باشد، به ویژه در شیرخواران یا کودکان زیر پنج سال، خطر مزمن شدن عفونت بیشتر است. عفونت مزمن هپاتیت B ممکن است برای چند دهه و تا زمانی که فرد به دلیل مشکل کبدی دچار بیماری جدی شود، تشخیص داده نشود.
عوامل افزایش‌دهنده در ایجاد هپاتیت B
هپاتیت B از طریق تماس با خون، مایع منی یا سایر مایعات بدن فرد آلوده منتقل می‌شود. خطر عفونت هپاتیت B در شرایط زیر افزایش می‌یابد:
- رابطهٔ جنسی محافظت‌نشده با چند شریک جنسی یا با فردی که به ویروس هپاتیت B آلوده است.
- استفاده از سوزن مشترک در طول مصرف تزریقی موارد مخدر
- مردی که با مردان دیگر رابطهٔ جنسی دارد.
- زندگی با فردی که عفونت مزمن هپاتیت B دارد.
- نوزادی که از مادر آلوده به ویروس متولد شده است.
- شغلی که شخص را در معرض خون انسان قرار دهد.
- سفر به مناطق دارای آمار بالای عفونت هپاتیت B، مانند آسیا، جزایر اقیانوس آرام، آفریقا و اروپای شرقی
عوارض هپاتیت B
ابتلا به عفونت مزمن هپاتیت B می‌تواند منجر به عوارض جدی شود، از جمله:
اسکار کبد (سیروز): التهاب مرتبط با عفونت هپاتیت B می‌تواند منجر به زخم‌های وسیع کبدی (سیروز) شود که ممکن است عملکرد کبد را دچار اختلال کند.
سرطان کبد: افراد مبتلا به عفونت مزمن هپاتیت B ریسک بیشتری برای ابتلا به سرطان کبد دارند.
نارسایی کبد: نارسایی حاد کبد وضعیتی است که در آن کبد قادر به انجام وظایف حیاتی خود نیست. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، پیوند کبد برای زنده ماندن فرد ضروری است.
فعال شدن مجدد ویروس هپاتیت B: افراد مبتلا به هپاتیت B مزمن که سیستم ایمنی سرکوب‌شده دارند، مستعد فعال شدن مجدد ویروس هپاتیت B هستند. این اتفاق می‌تواند منجر به آسیب جدی کبد یا حتی نارسایی کبد شود. تضعیف سیستم ایمنی شامل افرادی است که از داروهای سرکوب‌کنندهٔ سیستم ایمنی، مانند کورتیکواستروئیدها با دز بالا یا داروهای شیمی‌درمانی استفاده می‌کنند. قبل از مصرف این داروها باید از نظر هپاتیت B مورد آزمایش قرار بگیرید، در صورت مثبت بودن تست هپاتیت B، قبل از شروع این درمان‌ها باید توسط متخصص کبد معاینه شوید.
سایر بیماری‌ها: افراد مبتلا به هپاتیت B مزمن ممکن است دچار بیماری کلیوی یا التهاب عروق خونی شوند.
پیشگیری از هپاتیت B
واکسن هپاتیت B
واکسن هپاتیت B بسته به اینکه کدام واکسن تزریق شود، به طور معمول به صورت دو تزریق به فاصلهٔ یک ماه یا سه یا چهار تزریق در طول شش ماه انجام می‌شود. امکان ابتلا به هپاتیت B از طریق دریافت واکسن وجود ندارد. واکسن هپاتیت B برای بزرگسالان 19 تا 59 ساله که منع مصرف واکسن ندارند توصیه می‌شود. همچنین، واکسن هپاتیت B قویاً برای افراد زیر توصیه می‌شود:
- نوزادان تازه متولدشده
- کودکان و نوجوانانی که در بدو تولد واکسینه نشده‌اند.
- کسانی که در مراکز مخصوص افراد دارای کم‌توانی رشدی، کار یا زندگی می‌کنند.
- افرادی که با فرد مبتلا به هپاتیت B زندگی می‌کنند.
- کارکنان بخش سلامت و بهداشت، کارکنان اورژانس و سایر افرادی که با خون تماس دارند.
- هر کسی که دارای یک عفونت آمیزشی از جمله اچ‌آی‌وی (HIV) است.
- مردانی که با مردان رابطهٔ جنسی دارند.
- افرادی که چند شریک جنسی دارند.
- شریک جنسی فردی که هپاتیت B دارد.
- افرادی که مواد مخدر تزریق می‌کنند یا از سرنگ و سوزن مشترک استفاده می‌کنند.
- افراد مبتلا به بیماری مزمن کبدی
- افراد مبتلا به بیماری کلیوی در مرحلهٔ نهایی
- مسافرانی که قصد دارند به مناطقی از جهان با آمار بالای عفونت هپاتیت B بروند.
اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از ابتلا به هپاتیت B
چه کارهایی برای جلوگیری از ابتلا به هپاتیت B انجام دهید؟ راه‌های دیگری برای کاهش خطر ابتلا به هپاتیت B شامل موارد زیر است:
وضعیت سلامت شریک جنسی خود را بدانید: رابطهٔ جنسی محافظت‌نشده نداشته باشید، مگر اینکه کاملاً مطمئن باشید شریک جنسی شما به هپاتیت B یا هیچ عفونت آمیزشی دیگری آلوده نیست. اگر از وضعیت سلامت شریک جنسی خود اطلاعی ندارید، هر بار که رابطهٔ جنسی دارید از کاندوم جدید لاتکس یا پلی‌اورتان استفاده کنید. به یاد داشته باشید که اگرچه کاندوم می‌تواند خطر ابتلا به هپاتیت B را کاهش دهد، اما ریسک ابتلا را به طور کامل از بین نمی‌برد.
مواد مخدر مصرف نکنید: اگر از مواد مخدر استفاده می‌کنید، برای ترک آن کمک بگیرید. اگر نمی‌توانید آن را ترک کنید، هر بار که مواد مخدر تزریق می‌کنید، از یک سوزن استریل استفاده کنید. هرگز از سوزن مشترک استفاده نکنید.
در مورد سوراخ کردن بدن و خالکوبی احتیاط کنید: اگر پیرسینگ یا خالکوبی می‌کنید، یک مرکز معتبر پیدا کنید. در مورد نحوهٔ تمیز کردن ابزار کار از آنها سؤال کنید. مطمئن شوید از سوزن‌های استریل استفاده می‌کنند. اگر نمی‌توانید پاسخی از آنها بگیرید، به دنبال مرکز دیگری باشید.
قبل از سفر در مورد واکسن هپاتیت B سؤال کنید: اگر به منطقه‌ای سفر می‌کنید که هپاتیت B در آن شایع است، پیشاپیش از پزشک خود در مورد واکسن هپاتیت B سؤال کنید. این واکسن معمولاً در سه دز و در یک دورهٔ شش‌ماهه تزریق می‌شود.
تشخیص هپاتیت B
پزشک شخص را معاینه می‌کند و به دنبال علائم آسیب کبدی مانند زرد شدن پوست یا درد شکمی می‌گردد. آزمایش‌هایی که می‌تواند به تشخیص هپاتیت B یا عوارض آن کمک کند عبارت‌اند از:
آزمایش خون: آزمایش خون می‌تواند علائم ویروس هپاتیت B را در بدن تشخیص دهد و به پزشک بگوید که عفونت حاد یا مزمن است. همچنین یک آزمایش خون ساده مشخص می‌کند که آیا شخص نسبت به این بیماری مصون است (از طریق واکسن) یا خیر.
سونوگرافی کبد: یک سونوگرافی ویژه به نام الاستوگرافی گذرا (Transient elastography) می‌تواند میزان آسیب کبدی را نشان دهد.
نمونه‌برداری کبد: پزشک ممکن است نمونه کوچکی از کبد را برای آزمایش و بررسی آسیب کبدی بردارد. به این کار نمونه‌برداری کبد می‌گویند. در طول این آزمایش، پزشک یک سوزن نازک را از طریق پوست وارد کبد می‌کند و یک نمونه بافت را برای تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی برمی‌دارد.
غربالگری افراد سالم از نظر هپاتیت B
پزشکان گاهی افراد سالم خاصی را از لحاظ عفونت هپاتیت B آزمایش می‌کنند، زیرا این ویروس می‌تواند قبل از ایجاد علائم و نشانه‌ها به کبد آسیب برساند. اگر شرایط زیر را دارید در مورد غربالگری عفونت هپاتیت B با پزشک صحبت کنید:
- باردار هستید.
- با فردی که هپاتیت B دارد زندگی کنید.
- شرکای جنسی زیادی داشته‌اید.
- با فردی که هپاتیت B دارد رابطهٔ جنسی داشته‌اید.
- مردی هستید که با مردان رابطهٔ جنسی دارد.
- سابقهٔ یک بیماری آمیزشی داشته‌اید.
- مبتلا به اچ‌آی‌وی یا هپاتیت C هستید.
- آزمایش آنزیم کبدی شما نتایج غیرطبیعی دارد که دلیل آن مشخص نیست.
- دیالیز کلیه انجام می‌دهید.
- از داروهای سرکوب‌کنندهٔ سیستم ایمنی استفاده می‌کنید، مانند داروهایی که برای جلوگیری از پس زدن عضو پس از پیوند اعضا استفاده می‌شوند.
- مواد مخدر تزریقی مصرف می‌کنید.
- در زندان هستید.
- در کشوری متولد شده‌اید که هپاتیت B در آن شایع است، شامل آسیا، جزایر اقیانوس آرام، آفریقا و اروپای شرقی.
- والدین یا فرزندخواندهٔ شما از کشورهایی که هپاتیت B در آنها شایع است، از جمله آسیا، جزایر اقیانوس آرام، آفریقا و اروپای شرقی آمده‌اند.
درمان هپاتیت B
درمان برای جلوگیری از عفونت هپاتیت B پس از قرار گرفتن در معرض ویروس
اگر می‌دانید که در معرض ویروس هپاتیت B قرار گرفته‌اید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید. مهم است که بدانید آیا واکسن هپاتیت B را دریافت کرده‌اید یا خیر. پزشک از شما می‌پرسد چه زمانی در معرض ویروس قرار گرفته‌اید و چه نوع مواجهه‌ای با آن داشته‌اید.
تزریق ایمونوگلوبولین (آنتی‌بادی) که در عرض 24 ساعت پس از قرار گرفتن در معرض ویروس انجام می‌شود، ممکن است از شما در برابر ابتلا به هپاتیت B محافظت کند. از آنجا که این درمان فقط محافظت کوتاه‌مدتی ارائه می‌کند، اگر قبلاً واکسن هپاتیت B را دریافت نکرده‌اید، باید همزمان با تزریق آنتی‌بادی، واکسن را نیز دریافت کنید.
درمان عفونت حاد هپاتیت B
اگر پزشک تشخیص دهد که عفونت هپاتیت B حاد است، به این معنی که عمر کوتاهی دارد و خودبه‌خود از بین می‌رود، ممکن است نیازی به درمان نباشد. پزشک ممکن است استراحت، تغذیه مناسب، مایعات زیاد و نظارت دقیق را در زمانی که بدن با عفونت مبارزه می‌کند، توصیه کند. در موارد شدید، مصرف داروهای ضدویروسی یا بستری شدن در بیمارستان برای جلوگیری از عوارض لازم است.
درمان عفونت مزمن هپاتیت B
بیشتر افرادی که مبتلا به عفونت مزمن هپاتیت B تشخیص داده شده‌اند، تا پایان عمر خود نیاز به درمان دارند. تصمیم به شروع درمان به عوامل زیادی ارتباط دارد، از جمله، اگر ویروس باعث التهاب یا زخم کبد شود که سیروز نیز نامیده می‌شود؛ اگر شخص به عفونت‌های دیگری مانند هپاتیت C یا اچ‌آی‌وی مبتلا باشد؛ یا اگر سیستم ایمنی توسط دارو یا بیماری سرکوب شده باشد. درمان به کاهش خطر بیماری کبد کمک خواهد کرد و از انتقال عفونت به دیگران جلوگیری می‌کند. درمان هپاتیت B مزمن ممکن است شامل موارد زیر باشد:
داروهای ضدویروسی: چند داروی ضدویروسی، از جمله انتکاویر (Baraclude)، تنوفوویر (Viread)، لامیوودین (Epivir)، آدفوویر (Hepsera) و تلبی‌وودین، می‌توانند به مبارزه با ویروس و کاهش توانایی آن در آسیب رساندن به کبد کمک کنند. این داروها به صورت خوراکی مصرف می‌شوند. پزشک ممکن است ترکیب دو تا از این داروها یا مصرف یکی از این داروها با اینترفرون را برای بهبود پاسخ درمانی توصیه کند.
تزریق اینترفرون: اینترفرون A (اینترون alfa-2b) یک نسخهٔ مصنوعی از ماده‌ای است که بدن برای مبارزه با عفونت تولید می‌کند. این دارو عمدتاً برای افراد جوان مبتلا به هپاتیت B که مایل به اجتناب از مصرف داروی طولانی‌مدت هستند یا زنانی که ممکن است بخواهند در عرض چند سال باردار شوند، استفاده می‌شود. زنان باید در طول درمان با اینترفرون از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده کنند. اینترفرون نباید در دوران بارداری مصرف شود. عوارض جانبی این دارو ممکن است شامل تهوع، استفراغ، مشکل در تنفس و افسردگی باشد.
پیوند کبد: اگر کبد به شدت آسیب‌دیده باشد، ممکن است نیاز به پیوند کبد باشد. در طول پیوند کبد، جراح کبد آسیب‌دیده را برمی‌دارد و کبد سالم را جایگزین آن می‌کند. بیشتر کبدهای پیوندی از اهداکنندگان فوت‌شده می‌آیند، اما تعداد کمی از اهداکنندگان زنده نیز بخشی از کبد خود را اهدا می‌کنند.
گفتنی است که محققان در حال ساخت داروهای دیگری برای درمان هپاتیت B هستند.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
اگر به هپاتیت B مبتلا شده‌اید، اقدامات لازم زیر را برای محافظت از دیگران در برابر ویروس انجام دهید:
رابطهٔ جنسی را ایمن‌تر کنید: اگر از نظر جنسی فعال هستید، به شریک جنسی خود بگویید که هپاتیت B دارید و در مورد ریسک انتقال آن به او صحبت کنید. در هر بار رابطهٔ جنسی، از کاندوم لاتکس جدید استفاده کنید، اما به یاد داشته باشید که کاندوم ریسک ابتلا را کاهش می‌دهد ولی آن را از بین نمی‌برد.
به شریک جنسی خود بگویید تا آزمایش شود: هرکسی که با او رابطهٔ جنسی داشته‌اید باید از نظر ویروس هپاتیت B آزمایش شود. همچنین، شریک جنسی فعلی شما باید وضعیت خود از لحاظ ویروس هپاتیت B را بدانند تا دیگران را آلوده نکنند. در صورت مثبت بودن آزمایش، باید برای درمان احتمالی مورد ارزیابی قرار گیرند.
وسایل مراقبت شخصی خود را با دیگران به اشتراک نگذارید: اگر مواد مخدر تزریقی مصرف می‌کنید، هرگز از سوزن و سرنگ مشترک استفاده نکنید. از تیغ یا مسواک مشترک نیز استفاده نکنید، زیرا ممکن است آثاری از خون آلوده را با خود داشته باشند.
مقابله و حمایت
اگر مبتلا به عفونت هپاتیت B تشخیص داده شده‌اید، توصیه‌های زیر ممکن است به شما در مقابله با این بیماری کمک کند:
- در مورد هپاتیت B اطلاعات کسب کنید. سایت‌های خودمراقبتی معتبر خوبی برای شروع یادگیری است.
- با دوستان و خانواده در ارتباط بمانید. شما نمی‌توانید هپاتیت B را از طریق تماس معمولی به دیگران منتقل کنید، بنابراین ارتباط خود را با افرادی که می‌توانند از شما حمایت کنند، قطع نکنید.
- از خود مراقبت کنید. یک رژیم غذایی سالم پر از میوه و سبزی داشته باشید، به طور منظم ورزش کنید و به اندازهٔ کافی بخوابید.
- مراقب کبد خود باشید. بدون مشورت با پزشک خود الکل ننوشید یا از داروهای تجویزی یا بدون نسخه استفاده نکنید. آزمایش هپاتیت A و C بدهید. اگر در معرض هپاتیت A قرار نگرفته‌اید، واکسینه شوید.
آماده شدن برای ویزیت پزشک
درمان را احتمالاً با مراجعه به یک پزشک که از قبل می‌شناسید شروع می‌کنید. با این حال، در برخی موارد ممکن است بلافاصله به یک متخصص ارجاع داده شوید. پزشکانی که در درمان هپاتیت B تخصص دارند عبارت‌اند از:
- پزشکان معالج بیماری‌های گوارشی؛ متخصص گوارش
- پزشکانی که بیماری‌های کبدی را درمان می‌کنند؛ متخصص کبد
- پزشکانی که بیماری‌های عفونی را درمان می‌کنند؛ متخخص عفونی
کارهایی که می‌توانید قبل از رفتن به مطب پزشک انجام دهید اینهاست:
- از هر گونه محدودیت قبل از ویزیت مطلع شوید. در زمان تعیین وقت، حتماً بپرسید که آیا کاری وجود دارد که باید انجام دهید، مثل محدود کردن رژیم غذایی.
- هر علامتی را که تجربه می‌کنید، از جمله علائمی که با دلیل تعیین وقت نامرتبط به نظر می‌رسند، یادداشت کنید.
- اطلاعات شخصی کلیدی، شامل هر گونه استرس عمده یا تغییرات اخیر در زندگی را بنویسید.
- فهرستی از تمام داروها، ویتامین‌ها یا مکمل‌های مصرفی خود تهیه کنید.
- همراه بردن یکی از اعضای خانواده یا دوستان را در نظر بگیرید. کسی که شما را همراهی می‌کند می‌تواند کمک کند اطلاعاتی را که دریافت می‌کنید، به خاطر بیاورید.
- سؤالاتی را که از پزشک دارید، از قبل بنویسید.
