مراحل نوشتن در کودکان چگونه رشد می‌کند؟
مراحل پیشرفت مهارت نوشتن در کودکان چطور اتفاق می‌افتد؟ کودکان در چه سنی شروع به نوشتن می‌کنند؟ وقتی شروع به یادگیری این مهارت می‌کنند، چه انتظاراتی داشته باشید؟ چگونه می‌توانید فرزندتان را به نوشتن تشویق کنید؟ در این مطلب با چهار مرحلهٔ یادگیری نوشتن آشنا خواهید شد و همچنین یاد می‌گیرید که چگونه به فرزندتان در پیشرفت از خط‌خطی کردن به نوشتن جملات کمک کنید. اما یادتان باشد، بچه‌ها را از سن کم یا به اجبار درگیر آموزش نوشتن نکنید، چون اغلب نتیجهٔ خوبی نخواهید گرفت و این روندی است که باید در طول مدرسه رفتن اتفاق بیفتد و تکمیل شود. پس بگذاریم کودکتان دنیای کودکی خودشان را داشته باشند و به وقتش خواندن و نوشتن را بیاموزند.
مهارت نوشتن چند مرحله دارد؟
بچه‌ها هنگام یادگیری نوشتن از چهار مرحله می‌گذرند: نانویسا یا پیش از سوادآموزی، نویسنده‌ٔ در حال ظهور، مرحلهٔ انتقالی و روان‌نویسی. دانستن این‌که کودک شما در چه مرحله‌ای قرار دارد می‌تواند به شما در پشتیبانی از رشد نوشتاری او کمک کند، خواه در مرحلهٔ خط‌خطی کردن پیش از سوادآموزی باشد و خواه در مرحلهٔ روان هجی کردن کلمات. توانایی کودک در نوشتن به تسلط او بر مهارت‌های مختلف سوادآموزی از جمله شناخت حروف، تفسیر اصوات و آگاهی چاپی، مثلاً فاصله‌ٔ بین کلمات ارتباط دارد.
بچه‌ها عاشق بیان افکار و عقاید خود به صورت کلامی هستند. انتقال این افکار به کاغذ و نوشتن طی مراحلی اتفاق می‌افتد که بچه‌ها با سرعت خاص خود طی می‌کنند. به گفتهٔ کارشناسان، بهتر است یادگیری نوشتن در کودکان از سن شش سالگی و ورود به دبستان باشد. همچنین به یاد داشته باشید که هیچ دو بچه‌ای یکسان نیستند. بعضی از آنها مهارت نوشتن را به سرعت کسب می‌کنند و برای دیگری، این کار بیشتر طول می‌کشد.
مرحلهٔ نانویسایی: خط‌خطی کردن
در مرحلهٔ اول رشد نوشتن، هر گونه خط‌خطی کردن یا نقاشی کودکتان نوشتن حساب می‌شود. کودکان خردسال وقتی تماشاگر نوشتن شما و دیگر بزرگسالان هستند، ترغیب می‌شوند که مدادشمعی را بردارند و شروع به خط‌خطی کردن کنند. این نوع بازی وانمودی نشان می‌دهد که کودک شما با خود فکر می‌کند که «من هم یه نویسنده هستم!» زمانی که کودک متوجه می‌شود افکار و ایده‌های او می‌تواند در قالب نوشته وجود داشته باشد، یک نقطه‌ٔ عطف است. شما زمانی متوجه این وقوع نقطه‌عطف خواهید شد، که می‌بینید هنگام گفتن کلمات یا تعریف داستانی، خط‌خطی می‌کند یا نقاشی می‌کشد. در طول این مرحله، می‌توانید آنها را تشویق کنید اما اصلاً لازم نیست سعی و تلاش اضافی برای یاد دادن نوشتن پیش از موعد داشته باشید، کودکتان هنگام مدرسه رفتن همراه دیگر بچه‌ها نوشتن را یاد می‌گیرد. اما نکاتی سرگرم‌کننده برای بچه‌ها در مرحلهٔ نانویسایی شامل اینهاست:
از او بپرسید چه نوشته است: یک روش عالی برای تشویق فرزندتان در این مرحلهٔ ابتدایی این است که بگویید: «به من بگو چی نوشتی». بچه‌ها عاشق تعریف کردن داستان‌های خود هستند و مطمئن باشید که شما از شنیدن افکار غالباً پیچیده و خیالی پشت این خط‌خطی‌های ساده لذت خواهید برد.
ابزار نوشتن برایش تهیه کنید: کاغذ و مدادشمعی یا ماژیک را در دسترس کودکتان قرار دهید تا هر وقت از چیزی الهام گرفت شروع به نوشتن کند. خودکار و مداد نیز خوب هستند، اما کودکان کوچک‌تر، ابزار نوشتن ضخیم‌تر را راحت‌تر در دست می‌گیرند.
برایش یادداشت بنویسید: همچنین می‌توانید کودکتان را با نوشتن یادداشت برای او تشویق کنید. یک یادداشت ساده که در آن آمده است «دوستت دارم!» و سر میز صبحانه، انتظار کودک را می‌کشد می‌تواند او را به نوشتن یادداشتی در پاسخ ترغیب کند.
مرحلهٔ نویسنده‌ٔ در حال ظهور: ظاهر شدن حروف الفبا در نوشتار
آیا کودک شما هم تعداد زیادی از حروف الفبا را به شکل بی‌نظم و تصادفی در یک صفحه ترسیم می‌کند؟ این به معنای آن است که او در مرحلهٔ دوم تکامل نوشتن است. برخی بچه‌ها در این مرحله قدم بزرگی برمی‌دارند و از مرحلهٔ خط‌خطی کردن به مرحلهٔ درک این‌که «خط‌خطی‌های» بزرگسالان نمادهایی به نام حروف هستند، منتقل می‌شوند. آنها هنوز کاملاً حروف را؛ حداقل به طور مداوم با صداها، منطبق نمی‌کنند اما در حال درک این نکته هستند که حروف الفبا نقش خاصی در نوشتن دارند.
در ابتدای این مرحله، کودکان هنوز هم ممکن است از نمادهای دیگری مانند نقاشی یا خطوط مارپیچ استفاده کنند. با پیشرفت بیشتر، بچه‌ها کم‌کم فقط از حروف الفبا استفاده می‌کنند و قاطعانه اعلام می‌کنند که دارند می‌نویسند. نکاتی سرگرم‌کننده برای کودکان در این مرحله به این شکل است:
اسمش را برایش روی کاغذ بنویسید: نشان دادن نحوه‌ٔ نوشتن اسم کودک به او کمک می‌کند تا کم‌کم بفهمد که از حروف الفبا برای ساخت کلمات استفاده می‌شود. این کار همچنین حرکت از مرحلهٔ خط‌خطی کردن به مرحلهٔ استفاده از حروف به عنوان نماد را تشویق می‌کند. پس از تسلط بر نوشتن اسمش، می‌توانید به او یاد بدهید که کلماتی مانند «مامان»، «بابا» و نام اعضای دیگر خانواده چطور نوشته می‌شوند. یک ایده‌ٔ جالب دیگر این‌که، برای بازی‌های وانمودی با کمک هم تابلوهایی بسازید، برای مثال، «علامت ایست» هنگام بازی با کامیون اسباب‌بازی یا کالسکهٔ عروسکش.
هر چیزی را برایش بخوانید: در این مرحله، خواندن نیز مهم است. یک راه عالی برای تشویق خواندن این است که هر روز برای کودک خود کتاب بخوانید. خواندن علاوه بر این‌که عشق به مطالعه را در او پرورش می‌دهد، بلکه قصه‌گوی درونش را نیز الهام می‌بخشد. او شروع به ساختن داستان‌های تخیلی خودش خواهد کرد. کتاب خواندن برای کودک این ایده را که کلمات متشکل از حروف و دارای معانی خاصی هستند، در ذهنش تقویت می‌کند. وقتی داستانی را بارها و بارها با هم می‌خوانید، کودکتان کم‌کم برخی از کلمات را تشخیص دهد. برای بسیاری از بچه‌ها، این تکرار فقط یک قدم به سمت یادگیری خواندن نیست بلکه قدمی به سمت نوشتن نیز هست. برای مثال، هنگامی که کودک بارها کلمه‌ٔ «گربه» را در یک داستان مشاهده کند، کم‌کم آن را در جاهای دیگر تشخیص می‌دهد. سپس، شاید با نوشتن این چهار حرف داستان خودش را در مورد گربه‌ها بازگو کند.
مرحلهٔ انتقالی: تبدیل شدن تدریجی حروف به کلمات
وقتی بچه‌ها متوجه می‌شوند که کلمات از اصوات تشکیل شده‌اند و حروف الفبا نمایانگر این اصوات هستند، دیگر از حروف تصادفی در نوشته‌های خود استفاده نمی‌کنند. در عوض، سعی می‌کنند صداهایی را که در یک کلمه می‌شنوند با حروفی که می‌شناسند مطابقت دهند. این جهش شناختی اغلب بین سن چهار تا هفت سالگی اتفاق می‌افتد و روند رشد نوشتن و خواندن کودک در حال قوی‌تر شدن است.
اگر دوست داشته‌اید و به کودکتان زودتر از موعد نوشتن برخی کلمات را یاد داده‌اید یا اگر کودکتان به دلیل علاقهٔ خودش تا حدی نوشتن را یاد گرفته است ولی اغلب حروف را برعکس می‌کند یا آنها را مخلوط می‌کند، لازم نیست آنها را اصلاح کنید. شاید تصحیح اشتباهات کودکتان وسوسه‌انگیز باشد، اما به جای این کار بر سرگرم شدن فرزندتان تمرکز کنید. اشتباهاتی از این دست در این سن معمول است و بخشی از فرایند یادگیری هستند. نوشتن و برقراری ارتباط کودک را تشویق کنید و درس املا و دیکته را برای وقتی که بزرگ‌تر شد و به کلاس‌های بالاتر رفت نگه دارید. نکاتی برای مرحلهٔ انتقالی نوشتن در کودکان به شرح زیر است:
بازی‌های وانمودی را امتحان کنید: نویسنده‌ٔ انتقالی خود را با تبدیل کردن نوشتن به بخشی از بازی وانمودی تشویق کنید. به او کمک کنید تا برای مهمانی دادن با ست چای‌خوری اسباب‌بازی‌اش یک منوی ساختگی با هر شکل و خطی که بلد است بنویسد یا در بازی نقش پزشک، نسخه‌ای برای شما بنویسد. این آثار گرانبها را نگه دارید. هر دوی شما از تلاش برای رمزگشایی املای اختراعی او در سال‌های آینده لذت خواهید برد.
مرحلهٔ روان‌نویسی: معنادار شدن تدریجی هجی‌ها
در این مرحله کودکان به جای هجی «اختراعی» شروع به استفاده از هجی واقعی کلمات مثلاً در «فرهنگ لغت» می‌کنند. ممکن است املای آنها دقیق نباشد، اما اکنون آگاهند که هجی‌های مختلف می‌توانند معانی مختلفی داشته باشند. تلاش برای هل دادن سریع‌تر بچه‌ها به این مرحله، گاهی اوقات می‌تواند پیشرفت آنها را سرکوب کند، زیرا آنها خود را زیر فشار هجی دقیق احساس می‌کنند. پس برای آموزش نوشتن و یاد دادن تمام کلمات دنیا به کودکان عجله نکنید! نکاتی برای مرحلهٔ روان‌نویسی شامل اینهاست:
کودک تشویق کنید از نوشتن برای ارتباط با دیگران استفاده کند: سعی کنید نامه‌های کوتاهی برای یکدیگر یا دیگر اعضای خانواده و دوستان خود بنویسید. روش جالب دیگر برای تبدیل نوشتن به یک فعالیت اجتماعی، نوشتن داستان‌های مشترک است. به این شکل که شما با نوشتن دو یا سه خط اول داستان شروع می‌کنید. سپس، فرزندتان چند خط بعدی را می‌نویسد. بعد از آن، نوبت شخص دیگری می‌شود و الی آخر.
دیکته نوشتن را بازی کنید: اگر کودکتان در مرحلهٔ نوشتن روان نیست و می‌خواهد بازی کند، می‌تواند دیکته بگوید و شما بنویسید. سرعت بچه‌ها در ابداع ایده‌های داستانی بسیار بیشتر از سرعتشان در نوشتن است و این می‌تواند باعث کلافگی شود. وقتی برای کودک خود می‌نویسید، او لذت و شعف ثبت شدن داستان‌های اصیل و اوریجینال خود را تجربه می‌کند. به وقت خود، توانایی نوشتن او با سرعت افکارش مطابقت پیدا خواهد کرد. اما تا آن موقع، با کمک‌هایتان، کلافگی را کاهش دهید.
فرزند شما در چه مرحله‌ای از نوشتن است؟ خود شما چقدر به نوشتن و شغل نویسندگی علاقه دارید؟ چگونه از آینده‌ٔ او در حرفه‌ٔ نویسندگی حمایت می‌کنید؟ به یاد داشته باشید که هر کودکی مراحل رشد نوشتن را با سرعت خاص خود طی می‌کند. او زمانی از یک مرحله به مرحلهٔ دیگر می‌رود که درک بیشتری از نوشتن پیدا کند و اشتیاقش به نوشتن بیشتر شود. این‌که به کودک اجازه دهید با آرامش، لذت و سرعت خاص خود از این مراحل بگذرد، کمک می‌کند تا هیجان و اشتیاقش به نوشتن حفظ شود. رشد کودک خود را در هر مرحله نظاره کنید، از آن لذت ببرید و به قدر کفایت تشویقش کنید.
