خروپف در کودک چه عللی دارد و چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
خروپف، خرخر، خرناس و تنفس با دهان باز در کودکان هنگام خواب هم میتواند بیخطر باشد و هم نیاز به پیگیری داشته باشد. شما به عنوان ولدین یا مراقب کودک بهتر است در زمان مشاهدهٔ این عارضه، علائم و نشانههای دیگری را هم در کودک بررسی و پیگیری کنید، حتی اگر علائم خفیف باشند. در این مطلب با علل بروز خرناس و خروپف در کودکان و زمان مراجعه به پزشک برای خروپف، تشخیص و راهکارهای درمانی خرناس و خروپف در کودکان آشنا شوید.
خروپف
خروپف صدای خشن و زمختی است که هنگام عبور هوا از کنار بافتهای شلشدۀ گلو ایجاد میشود. شل شدن بافتها باعث مسدود شدن مسیر هوا و این به ارتعاش بافتها و ایجاد خروپف منجر میشود. تقریباً همه گاهگداری خروپف میکنند، اما برای برخی افراد خروپف یک مشکل مزمن است. گاهی اوقات نیز خروپف ممکن است نشاندهندۀ یک بیماری جدی باشد.
علاوه بر این، خروپف میتواند برای دیگران ایجاد مزاحمت کند. بهطورکلی، تغییر در سبک زندگی، مثلاً کاهش وزن یا خوابیدن به پهلو میتوانند به توقف خروپف کمک کنند. همچنین، دستگاههای پزشکی و جراحیهایی وجود دارند که ممکن است خروپف مخل و مزاحم را کاهش دهند. با این حال، این دستگاهها یا جراحیها برای همۀ افراد خروپفکننده مناسب یا ضروری نیستند.
علائم نیازمند مراجعه به پزشک برای خروپف
خروپف اغلب با اختلالی به نام آپنۀ انسدادی خواب (OSA) همراه است. آپنۀ انسدادی خواب اغلب با خروپف شدید و به دنبال آن دورههای سکوت شناخته میشود که در طول آن تنفس متوقف یا تقریباً متوقف میشود. در نهایت، این کاهش یا وقفه در تنفس ممکن است به فرد سیگنال بیدار شدن بدهد و ممکن است با یک خرناس شدید یا نفسنفس زدن بیدار شوید. ممکن است به دلیل اختلال در خواب، خواب فرد سبک باشد. این الگوی وقفۀ تنفسی میتواند در طول شب بارها تکرار شود. افراد مبتلا به آپنۀ انسدادی معمولاً دورههایی را تجربه میکنند که در طول آنها تنفس حداقل پنج بار در هر ساعت کند یا متوقف میشود.
اگر فرزند شما خروپف میکند، با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید. کودکان نیز میتوانند آپنۀ انسدادی داشته باشند. مشکلات بینی و گلو مانند بزرگ شدن لوزهها و چاقی اغلب میتواند مجرای تنفسی کودک را تنگ کند، که میتواند منجر به ایجاد آپنۀ انسدادی در کودک شود.
همۀ خروپفکنندگان آپنۀ انسدادی ندارند، اما اگر خروپف با هر یک از علائم زیر همراه باشد، ممکن است به مراجعه به پزشک برای ارزیابی احتمال آپنۀ انسدادی نیاز داشته باشید:
- وقفۀ تنفسی در حین خواب که توسط والدین و مراقب مشاهده شده باشد.
- خوابآلودگی مفرط در طول روز
- مشکل در تمرکز
- سردردهای صبحگاهی
- گلودرد هنگام بیدار شدن از خواب
- بیقراری در خواب، یعن جابهجا شدن و وول خوردن زیاد
- نفسنفس زدن یا حالت خفگی در شب
- فشار خون بالا
- درد قفسۀ سینه در شب
- دامنۀ توجه ضعیف در کودکان، مشکلات رفتاری یا عملکرد ضعیف در مدرسه
پس در صورت مشاهدۀ هر یک از علائم فوق به پزشک مراجعه کنید. اینها ممکن است نشان دهند که خروپف با آپنۀ انسدادی مرتبط است.
علل ایجاد خروپف
خروپف میتواند به دلایل مختلفی مانند آناتومی دهان و سینوسها، آلرژیها، سرماخوردگی و وزن شخص ایجاد شود. وقتی فرد به خواب میرود و از خواب سبک به خواب عمیق منتقل میشود، ماهیچههای سقف دهان یا نرمکام، زبان و گلو شل میشوند. بافتهای گلو میتوانند به اندازهای شل شوند که تا حدی راه تنفسی را مسدود کنند و با جریان هوا دچار ارتعاش شوند. هرچه راه تنفسی تنگتر شود، جریان هوا قویتر و پرفشارتر میشود. این باعث افزایش ارتعاش بافتها میشود که به بلندتر شدن خروپف میانجامد. بهطورکلی، شرایط زیر میتواند روی مجرای تنفسی تأثیر بگذارند و باعث خروپف شوند:
آناتومی دهان
داشتن نرمکام کمارتفاع و ضخیم میتواند راه تنفسی را تنگ کند. افرادی که اضافه وزن دارند ممکن است بافتهای اضافهای در پشت گلو داشته باشند که مجاری تنفسی آنها را باریکتر میکند. به همین ترتیب، هرچه بافت مثلثیشکل آویزان از نرمکام؛ به نام زبان کوچک، کشیدهتر باشد، جریان هوا بیشتر مسدود میشود و ارتعاش افزایش مییابد.
آلرژی
انواع مختلف آلرژی ممکن است باعث ایجاد التهاب در بینی و گلو شود، که منجر به تنفس دشوار و بروز خروپف میشود. در مورد آلرژی و حساسیت در کودکان بیشتر و کامل بدانید.
مشکلات بینی
احتقان بینی مزمن یا تیغۀ کج بین سوراخهای بینی (انحراف تیغۀ بینی) ممکن است در خروپف نقش داشته باشد.
کمبود خواب
نداشتن خواب کافی میتواند منجر به شل شدن بیشتر عضلات گلو و بروز خروپف شود.
موقعیت خواب
خروپف معمولاً هنگام خوابیدن به پشت فراوانی و صدای بیشتری دارد، زیرا تأثیر جاذبه در گلو باعث تنگ شدن راه تنفسی میشود.
عوامل مؤثر در بروز خروپف
عوامل خطرسازی که ممکن است در خروپف نقش داشته باشند:
جنسیت: مردان بیشتر از زنان خروپف یا آپنۀ خواب دارند.
داشتن اضافه وزن: افرادی که اضافه وزن یا چاقی مفرط دارند احتمال بیشتری برای خروپف کردن یا ابتلا به آپنۀ انسدادی دارند.
داشتن راه تنفسی باریک: برخی افراد ممکن است نرمکام دراز، یا لوزهها یا آدنوئیدهای بزرگی داشته باشند که میتواند راه تنفسی را تنگ کند و باعث خروپف شود.
داشتن مشکلات بینی: اگر کودک شما دچار نقص ساختاری در مجاری تنفسیاش باشد، مثلاً انحراف تیغۀ بینی یا احتقان مزمن بینی دارد، احتمال خروپف کردن هم بیشتر است.
داشتن سابقۀ خانوادگی خروپف یا آپنۀ انسدادی: وراثت یک عامل خطرساز بالقوه برای آپنۀ انسدادی است.
عوارض خروپف
خروپف عادی ممکن است صرفاً یک مزاحمت نباشد. به غیر از مختل کردن خواب دیگران، اگر خروپف با آپنۀ انسدادی ارتباط داشته باشد، فرد ممکن است در معرض عوارض جانبی دیگری نیز قرار بگیرد، از جمله:
- خوابآلودگی در طول روز
- کلافگی یا عصبانیت مکرر
- مشکل در تمرکز
- ریسک بیشتر برای فشار خون بالا، بیماریهای قلبی و سکتهٔ مغزی
- افزایش ریسک مشکلات رفتاری، مانند پرخاشگری یا مشکلات یادگیری در کودکان مبتلا به آپنۀ انسدادی
تشخیص خروپف
برای تشخیص وضعیت، پزشک علائم، نشانهها و سابقۀ پزشکی فرد را بررسی میکند و همچنین یک معاینهٔ فیزیکی انجام خواهد داد. پزشک ممکن است در مورد زمان و نحوۀ خروپف سؤالاتی از شما بپرسد تا به ارزیابی شدت مشکل کمک کند. اگر فرزند شما خروپف میکند، در مورد شدت خروپف فرزندتان از شما سؤال میشود.
عکسبرداری
پزشک ممکن است نوعی از انواع عکسبرداری مانند اسکن اشعهٔ ایکس، سیتی اسکن یا امآرآی را درخواست دهد. این آزمایشات ساختار مجرای تنفسی را برای وجود مشکلاتی مانند انحراف تیغۀ بینی بررسی میکنند.
مطالعۀ خواب و پلیسومنوگرافی
با توجه به شدت خروپف و سایر علائم، پزشک ممکن است یک مطالعۀ خواب انجام دهد. مطالعۀ خواب گاهی اوقات در خانه انجام میشود. با این حال، با در نظر گرفتن دیگر مشکلات پزشکی و سایر علائم خواب، شاید لازم باشد فرد یک شب را در یک کلینیک خواب بستری شود تا تحت مطالعهای به نام پلیسومنوگرافی (Polysomnography) یا آزمایش چندگانۀ خواب قرار بگیرد. این آزمایش تحلیل دقیق و عمیقی از تنفس در طول خواب ارائه میدهد. در پلیسومنوگرافی، سنسورهای زیادی به فرد متصل میشود و یک شب مانیتور میشود. در طول مطالعۀ خواب، اطلاعات زیر ثبت میشود:
- امواج مغزی
- سطح اکسیژن خون
- ضربان قلب
- نرخ تنفسی
- مراحل خواب
- حرکات چشم و پا
درمان خروپف
برای درمان خروپف، پزشک به احتمال زیاد ابتدا تغییراتی در سبک زندگی را توصیه میکند، از جمله:
- کاهش وزن
- درمان احتقان بینی
- پرهیز از کمخوابی
- خودداری از خوابیدن به پشت
اما برای خروپف همراه با آپنۀ انسدادی، پزشک ممکن است موارد زیر را پیشنهاد کند:
دستگاههای دهانی
دستگاههای دهانی ابزارهایی متناسب با فرم دهان و دندان هستند که برای باز ماندن راه تنفسی، به جلو آوردن موقعیت فک، زبان و نرمکام کمک میکنند. در صورت استفاده از دستگاههای دهانی، متخصص دندانپزشکی کمک میکند تا تناسب و وضعیت قرارگیری دستگاه بهینهسازی شود.
شما همچنین به متخصص خواب مراجعه خواهید کرد تا مطمئن شوید دستگاه دهانی خود یا کودکتان آنطور که باید کار میکند. برای بررسی تناسب با دهان و ارزیابی سلامت دهان و دندان ممکن است ویزیت دندانپزشکی در طول سال اول حداقل هر شش ماه یک بار و سپس سالانه حداقل یک بار ضروری باشد. ترشح بزاق زیاد، خشکی دهان، درد فک و ناراحتی در صورت از عوارض احتمالی استفاده از این وسایل است.
فشار هوای مداوم مثبت یا سیپپ
روش فشار هوای مثبت مداوم یا سیپَپ (CPAP) شامل پوشیدن ماسکی روی بینی یا دهان در حین خواب است. ماسک، هوای تحت فشار را از پمپ کوچکی کنار تخت به راه تنفسی فرد هدایت میکند تا در طول خواب باز بماند.
سیپپ خروپف را از بین میبرد و بیشتر هنگام درمان خروپف مرتبط با آپنۀ انسدادی استفاده میشود. اگرچه سیپپ معتبرترین و مؤثرترین روش درمان آپنۀ انسدادی است، اما برخی افراد آن را ناراحتکننده میدانند یا در کنار آمدن با صدا و احساس دستگاه روی صورتشان مشکل دارند.
جراحی مجاری تنفسی فوقانی
چند جراحی وجود دارد که با استفاده از تکنیکهای مختلف تلاش میکنند مجرای تنفسی فوقانی را باز و از تنگ شدن زیاد آن در حین خواب جلوگیری کنند.
به عنوان مثال، در روشی به نام یووولوپالاتوفارینگوپلاستی (Uvulopalatopharyngoplasty) یا یوپیتری (UPPP) شما تحت بیهوشی عمومی قرار میگیرید و جراح بافتهای اضافی گلو را سفت و کوتاه میکند، یعنی نوعی لیفت صورت برای گلو. پروسۀ دیگری به نام پیشآوردن ماکسی مندیبولار (Maxillomandibular) یا به اختصار، MMA، شامل جلو آوردن فک بالا و پایین است که به باز شدن راه تنفسی کمک میکند. روش دیگر حذف بافت با بسامد رادیویی است که از یک سیگنال رادیویی کمشدت برای کوچک کردن بافت نرمکام، زبان یا بینی استفاده میکند.
در یک روش جراحی جدیدتر به نام تحریک عصب هیپوگلوسال (Hypoglossal nerve stimulation)، از محرکی استفاده میشود که روی عصبی که حرکت رو به جلوی زبان را کنترل میکند اعمال میشود تا زبان هنگام تنفس راه تنفسی را مسدود نکند.
اثربخشی این جراحیها متفاوت است و پیشبینی پاسخ بدن فرد شخص به آنها میتواند قابل بررسی باشد.
سبک زندگی و درمانهای خانگی
برای جلوگیری از خروپف یا آهستهتر شدن صدای آن، این تدابیر را امتحان کنید:
کاهش وزن را امتحان کنید: اگر کودکتان اضافه وزن دارد، رژیم غذایی سالمتری را برای رفع خروپف انتخاب کنید. افرادی که اضافه وزن دارند ممکن است بافتهای اضافهای در گلو داشته باشند که در خروپف نقش دارد. کاهش وزن میتواند به کاهش خروپف کمک کند.
به پهلو خوابیدن را یاد بدهید: دراز کشیدن به پشت باعث میشود زبان به انتهای گلو بیفتد، که در نتیجه راه تنفسی باریکتر و تا حدی مانع جریان هوا میشود. اگر کودک شما آنقدر بزرگ شده است که بتواند به پهلو بخوابد، سعی کنید به پهلو خوابیدن را به او پیشنهاد بدهید.
قسمت فوقانی تخت را بالا بیاورید: بالا بردن قسمت فوقانی تخت به اندازۀ ۱۰ سانتیمتر ممکن است به کاهش خروپف کمک کند. فقط یادتان باشد هرگز این کار را روی تخت کودکان کوچک، به خصوص کودک زیر یک سال امتحان نکنید.
چسب بینی یا گشادکنندۀ خارجی بینی را امتحان کنید: چسبهایی که روی پل بینی زده میشود به بسیاری از افراد کمک میکند تا فضای حفرههای بینی را وسعت و تنفس خود را بهبود دهند. گشادکنندۀ بینی یک نوار چسب سفتشده است که به صورت خارجی روی سوراخهای بینی اعمال میشود و ممکن است به کاهش مقاومت هوا و تنفس راحتتر کمک کند. با این حال، چسبهای بینی و گشادکنندههای خارجی برای افراد مبتلا به آپنۀ انسدادی مؤثر نیستند.
احتقان یا انسداد بینی را درمان کنید: آلرژی یا انحراف تیغۀ بینی میتواند جریان هوا در بینی را محدود کنند. این وضعیت کودک یا فرد مبتلا را وادار به نفس کشیدن از طریق دهان میکند که احتمال خروپف را افزایش میدهد. اگر کودکتان دچار احتقان مزمن است، از پزشکش در مورد تجویز اسپری استروئید سؤال کنید. برای اصلاح نقص ساختاری راه تنفسی، مانند انحراف تیغۀ بینی، گاهی ممکن است به جراحی نیاز باشد.
داشتن خواب کافی را رعایت کنید: ساعتهای توصیهشده برای خواب کودکان با توجه به سنشان متفاوت است. کودکان پیشدبستانی باید ۱۰ تا ۱۳ ساعت در شبانهروز بخوابند. کودکان در سن مدرسه به ۹ تا ۱۲ ساعت و نوجوانان به هشت تا ۱۰ ساعت خواب در شبانهروز نیاز دارند. بزرگسالان هم باید حداقل هفت ساعت خواب شبانه داشته باشند.
به عنوان یک بزرگسال دچار خروپف هم یادتان باشد مصرف الکل و داروهای آرامبخش را محدود یا کلاً از آنها پرهیز کنید. حداقل از دو ساعت قبل از خواب از نوشیدن مشروبات الکلی خودداری کنید و قبل از مصرف داروهای آرامبخش، پزشکتان را از خروپف خود مطلع کنید. داروهای آرامبخش و الکل سیستم عصبی مرکزی را تضعیف میکنند و باعث شل شدن بیش از حد ماهیچهها از جمله ماهیچهها و بافتهای گلو میشوند، دفاع طبیعی بدن در برابر انسداد راه تنفسی را کاهش و ریسک خروپف را افزایش میدهد. سیگار را هم ترک کنید. ترک سیگار، علاوه بر مزایای بیشمار دیگری که برای سلامت دارد، ممکن است خروپف را کاهش دهد.
طب جایگزین
از آنجا که خروپف یک مشکل رایج است، محصولات متعددی، مانند اسپریهای بینی یا درمانهای هومیوپاتی برای آن در دسترس است. با این حال، کارآمدی بسیاری از این محصولات در کارآزماییهای بالینی اثبات نشده است.
آماده شدن برای ویزیت پزشک
احتمالاً ابتدا باید به پزشک اطفال کودکتان مراجعه کنید. با این حال، ممکن است مستقیماً به پزشک متخصص در درمان اختلالات خواب ارجاع داده شوید. از آنجا که وقت ویزیتهای پزشکان میتواند کوتاه باشد، و چون اغلب حرفهای زیادی برای گفتن وجود دارد، فکر خوبی است که با آمادگی کامل به آنجا بروید. در ادامه برخی اطلاعاتی که به شما در آماده شدن برای ویزیت پزشک کمک میکند و انتظاراتی که میتوانید از پزشک کودک خود داشته باشید، توضیح داده شده است.
هر گونه علائمی را که کودکتان دارد، بنویسید، از جمله علائمی که بیربط به دلیل مراجعۀ شما به پزشک به نظر میرسند. فهرستی از تمام داروها و همچنین مکملهایی که فرزندتان مصرف میکند تهیه کنید. سوالاتی را که میخواهید از پزشک بپرسید بنویسید. برخی از این سؤالات در زیر آمده است.
سؤالات شما از پزشک
ممکن است وقت شما با پزشک محدود باشد، بنابراین تهیۀ فهرستی از سؤالات میتواند کمک کند که بیشترین استفاده را از وقت خود ببرید. برای خروپف، برخی سؤالات اساسی که باید از پزشک بپرسید عبارتند از:
- چه چیزی باعث میشود کودکم هنگام خواب خروپف کند؟
- آیا خروپف کودک من نشانۀ چیزی جدیتر، مانند آپنۀ انسدادی است؟
- به چه نوع آزمایشاتی نیاز است؟
- هنگام مطالۀ خواب چه اتفاقی میافتد؟
- چه روشهای درمانی برای خروپف وجود دارد و شما کدام یک را توصیه میکنید؟
- چه نوع عوارض جانبی را میتوان از درمان انتظار داشت؟
- آیا جایگزینی برای روش اولیهای که شما پیشنهاد میکنید وجود دارد؟
- آیا برای کاهش خروپف راهکارهایی وجود دارد که بتوانیم در خانه عملی کنیم؟
- کودک من بیماریهای دیگری دارد. چگونه میتوانیم این عارضهها را همزمان به بهترین نحو مدیریت کنیم؟
علاوه بر سؤالاتی که از قبل آماده کردهاید، در پرسیدن سؤالات دیگری که در حین ویزیت برایتان پیش میآید تردید نکنید.
سؤالات پزشک از شما
به احتمال زیاد پزشک سؤالاتی از شما میپرسد. آمادگی برای پاسخگویی به آنها میتواند فرصت بیشتری برای صحبت در مورد مسائل مورد نظر شما باقی بگذارد. پزشک ممکن است بپرسد:
- خروپف کودکتان اولین بار کی شروع شد؟
- آیا هر شب خروپف میکند یا هر چند وقت یک بار؟
- آیا اغلب در طول شب بیدار میشود؟
- آیا کاری هست که انجام دادن آن خروپف کودک را بهبود دهد؟
- چه چیزی خروپف کودک را بدتر میکند؟
- آیا خروپف فرزندتان به موقعیتهای خاص خواب او ارتباط دارد؟
- خروپف کودکتان چقدر بلند است؟
- آیا میتوان آن را از بیرون اتاق خوابش هم شنید؟
- آیا کودک هنگام خواب وقفۀ تنفسی یا بینظمی تنفسی دارد؟
- آیا به خاطر خروپف، احساس خفگی یا نفسنفس زدن از خواب میپرد؟
- در طول روز چه علائمی دارد؟ مثلاً خوابآلودگی دارد؟