کودک کنجکاو: چگونه کنجکاوی ذاتی کودکتان را تقویت کنید
کودکان نوپا ذاتاً کنجکاو هستند. به هر حال، همه چیز این دنیا برای آنها تازگی دارد، خواه مورچهای باشد که خرده غذایی چند برابر وزن خود را به سمت لانهاش میکشد یا حلزونی که به کندی از روی یک برگ عبور میکند. کنجکاوی طبیعی فرزندتان اگر با فوریت انجام کاری همزمان باشد، مثلاً اینکه او را به موقع به مهدکودک برسانید تا خودتان به اتوبوس برسید، میتواند شما را دیوانه کند اما همچنین میتواند به یادتان بیاورد که زندگی در دنیایی که در آن سفر حلزون مهمتر از سفر شما بود، چه احساسی داشت! در این مطلب با راههایی برای بهرهگیری از کنجکاوی فرزندتان و لذت بردن از آن آشنا خواهید شد.
کارهای بیرون از خانه را به سفرهای اکتشافی تبدیل کنید
برای کودکان نوپا انجام هر کاری بیرون از خانه میتواند شگفتانگیز باشد. به عنوان مثال، بردنشان همراه خودتان به خشکشویی برای آنها کاری کسلکننده نیست، بلکه فرصتی است برای بازدید از یک جای عجیب که سوراخی روی زمین و درست جلوی در خشکشویی دارد و از آن بخار بیرون میآید! رفتن به یک فروشگاه مواد غذایی، پلاسکوها و بوتیکهای لباس هم برایشان لحظاتی جذاب و رنگی است.
اگر باران میبارد، اخم نکنید و با یک چتر یا بارانی تا فروشگاه مواد غذایی زیر باران راه بروید، در راه در چالههای آب پا بکوبید، شاخههای درختها را تکان دهید تا قطرات آن پایین بریزد و به فرزندتان نشان دهید که چگونه با زبانش قطرات باران را بگیرد. با هم در ابرها به دنبال شکلهای چیزها بگردید، او ممکن است شما را با چیزهایی که در آنها میبیند متعجب کند. سپس به خانه بیایید و کاکائوی داغ با ابرهایی از خامه روی آن درست کنید یا ابرهایی از پورهٔ سیبزمینی را به منوی شام اضافه کنید.
با گردشهای کوچک طوری رفتار کنید که انگار سفرهایی پرماجرا هستند و با این کار حس ماجراجویی کودک نوپایتان را تقویت کنید. با لباس پوشیدن برای این اکتشافات آماده شوید، کودکتان میتواند کلاه مثلاً آتشنشانی خود را بپوشد یا یک چراغ قوه همراه داشته باشد و راههای خلاقانهای برای بستهبندی میانوعدههایی که با خورد میبرید پیدا کند. از او بخواهید یک عروسک یا حیوان عروسکی را انتخاب کند تا به عنوان همسفرش همراه بیاورد.
فراموش هم نکنید که یادگاریهایی از این سفرهای اکتشافی به خانه بیاورید. این یادگاریها را در جعبه یا سبدی به نام «جعبهٔ یادگاریهای سفر» بگذارید تا مشغولیتی باشد و مثلاً در روزهای بارانی که نمیتوانید بیرون بروید، او را با آنها سرگرم کنید.
والدین شاغل احتمالاً بیشتر از بقیه احساس گناه میکنند که وقت بیشتری برای ترتیب دادن گردشها و پروژههای خلاقانه برای فرزندشان ندارند اما با کمی تخیل، هر پدر یا مادر خستهای میتواند میز شام را به یک بوفهٔ رستوران و وان را به اقیانوس تبدیل کند و این در واقع همهٔ آن چیزی است که کودک نوپای شما نیاز دارد.
صبر کنید تا گلها را بو کند
همانطور که احتمالاً متوجه شدهاید، کودکان نوپا به خاطر حس کنجکاویشان ذاتاً وقتتلفکن هستند. این ویژگی به خاطر آن است که آنها در لحظه زندگی میکنند و فقط روی هرچه که مقابلشان است تمرکز دارند. مطمئناً همیشه امکانش نیست که به برنامهٔ دلخواه کودک نوپای خود پایبند باشید اما هر وقت میتوانید، به کودکتان فرصتی اضافی برای کشفهایش هدیه بدهید.
مثلاً اگر او یک کفشدوزک دیده است؟ نزدیکش بروید یا آن را روی دستش یا اگر میترسد روی دست خودتان بگذارید تا راه برود. خالهای سیاه روی بالهایش را بشمارید. در مورد چیزهایی که کفشدوزک ممکن است بخورد و جایی که زندگی میکند صحبت کنید.
اگر در حال هرس کردن باغچه یا در حال رسیدگی به گلدانهایتان هستید و با کرم یا حشرهای روبهرو شدهاید، آن را نشانش دهید. بگذارید کودکتان بتواند چند دقیقه آن را تماشا کند و سپس به او کمک کنید تا حشره را بیرون پنجره و کرم را در باغچهٔ حیاطتان آزاد کند.
اگر در حال پیادهروی هستید و از جلوی یک نقاشی دیواری یا تابلوی تبلیغاتی گذشتید، یک لحظه توقف کنید تا به آن نگاه کنید. پرسیدن جملهایی مثل اینها را در مورد نقاشی امتحان کنید: «میتونی مردی که کلاه سرشه رو پیدا کنی؟ ماشین قرمز رو چطور؟ سگ بزرگ چی؟»
چیزهایی که کودک نوپایتان را مجذوب خود میکند ممکن است گاهی برخلاف خواست شخصی شما باشد. شاید گفتن «وای گربهها رو نگاه کن»! او را سر ذوق نیاورد، اما توجه کودکتان به مورچههایی که مشغول گذر از توی پیادهرو هستند برایش جالب باشد. پس بگذارید نگاه کند. آنها به سایز خودش نزدیکتر هستند و به همان اندازهٔ نگاه کردن به حیوانات دیگر، علاقهٔ او به طبیعت را تحریک میکنند.
به دگرگونیها توجه کنید
کودکان نوپا عاشق دگرگونی و تغییر شکل هستند، احتمالاً تا حدودی به خاطر اینکه خودشان هم همانقدر سریع تغییر میکنند. با محیط اطراف خود شروع کنید. منتظر اولین ستارهای که بیرون میآید باشید و با هم آرزو کنید، یا به مدت یک هفته هر شب با هم ماه را نگاه کنید و در مورد تغییر شکل آن صحبت کنید.
اما خودتان هم میتوانید به راحتی دگرگونیهایی ایجاد کنید. یک لوبیا را که زودرشد است در گلدانی بکارید و با هم روزهایی را که طول میکشد تا سبز شود بشمارید، یا گلها و گیاهانی مثل پیچک را داخل ظرف شیشهای شفافی بگذارید تا کودکتان بتواند جوانه زدن ساقه و حرکت ریشهها به سمت آب را تماشا کند.
ساقهٔ کرفسی را در لیوانی پر از آب بگذارید و کمی رنگ لبو در آب بریزید و بعد با هم تماشا کنید که چه مدت طول میکشد تا ساقه به رنگ لبو دربیاید. نشاستهٔ ذرت یا آرد را با آب مخلوط کنید تا خمیری درست کنید، یا سرکه را روی جوش شیرین بریزید و حبابهایی را که درست میشود تماشا کنید. بعدش هم میتوانید خمیر را به یک کیک یا پنکیک کوچک تبدیل کنید، یعنی چیزی که کودکان نوپا همیشه دوست دارند و سرکه و جوش شیرین را توی راهآب یا سینک بریزید تا باعث جرمگیری شود.
درست است که اگر بتوانید به فرزندتان نشان دهید که یک جوجه چطور راه خود به بیرون از تخممرغ باز میکند یا بیرون آمدن یک پروانه از پیلهاش را نشان دهید، شادی و هیجان زیادی را در کودکتان مشاهده میکنید، اما اگر نمیتوانید ناراحت نباشید، چون ذوب شدن یک تکه یخ روی پیادهرویی گرم هم برای او به همان اندازه هیجانانگیز است.
فصلها را با دل و جان حس کنید
با تمرکز روی چیزهایی که او میتواند ببیند، بشنود، لمس و بو کند، به کودک نوپای خود کمک کنید تغییر فصول را درک کند. سر راهتان از مهدکودک به خانه، برگها را آرام با پا در خیابان تکان دهید و صبحها هنگام بیرون آمدن از خانه تعداد برگهایی را که روی زمین ریخته است بشمارید.
حبابهای آب صابونی را در هوا بدمید و ببینید باد به کدام سو میوزد. یک سطل را بیرون خانه بگذارید و با استفاده از چوب یا خطکش، مقدار باران یا برفی را که باریده است اندازه بگیرید. به او کمک کنید تا غورغور غورباقهها در بهار و تابستان یا جیرجیر جیرجیرکها را گوش کند و به دنبال صدای گنجشکها بگردد.
اما فصلها نه تنها به خاطر تغییراتی که به وجود میآورند، بلکه به دلیل اینکه نشانهٔ رسیدن مناسبتها و فعالیتهای خاصی هستند، هیجانانگیزند. بهار با عیددیدنی و عیدی گرفتن شروع میشود. تابستان رفتن به ساحل و آببازی را به دنبال دارد. پاییز شب یلدا را در خود دارد و آخر از همه در زمستان، فصل برف بازی و ساختن آدم برفی است که از راه میرسد.
کودکتان ممکن است آنقدر بزرگ نشده باشد که آنچه را که سال گذشته انجام دادید به یاد داشته باشد، اما بچهها عاشق سنتها و رسومات هستند و بسیاری از کارشناسان معتقدند که حافظه خیلی زود فعال میشود. خواندن کتاب و آواز خواندن با هم، به کودک نوپا کمک میکند تا در مورد سنتهای فصلی که برگزار میکنید، خواه نوروز باشد یا یلدا، بیاموزد و آنها را قدر بداند. غذاهای فصلی هم کنجکاوی او را در مورد طیف جدیدی از بوها، بافتها و طعمها تحریک میکنند.
بگذارید دنیایش فعلاً کوچک باشد
کودکان نوپا عاشق چیزهای کوچکی مثل دکمهها، مهرهها و سنگریزهها هستند و چه کسی میداند چرا؟ شاید نتیجهٔ زندگی در دنیایی باشد که در آن هنوز میتوان نزدیکتر به زمین بود و نمیتوان خیلی از بالا همه چیز را دید! البته، این خیلی کوچک هم گاهی خطرناک است و مقررات ایمنی کودکان هشدار میدهد که هر چیزی کوچکتر از سه در شش سانتیمتر یا در حدود سایز و اندازهٔ دهان فرزندتان، میتواند خطر خفگی ایجاد کند. اما تا زمانی که خطری وجود نداشته باشد، شمارش مهرههای چوبی یا دکمههای پلاستیکی بزرگ و گذاشتن آنها در ظروف جدا یا در بیرون از خانه ممکن است کودکتان را دقایقی طولانی مجذوب و مسحور خودش کند. حتماً احیای تنفسی ریوی کودکان بالای یک سال را ببینید.
همچنین شاید متوجه شده باشید که فرزند شما عاشق فضاهای کوچک و دنجی است که به او احساس داشتن حریم خصوصی و حس مالکیت میدهد. با وصل کردن گوشههای پتو به بالا و پایین تختش یک غار درست کنید، ملافهٔ بزرگی را روی یک میز بکشید تا به یک چادر تبدیل شود. سپس بگذارید کودک نوپایتان مخفیگاه خود را با ظروف یا وسایل کوچک مبله کند. کودکان نوپا چیزهای کوچکی را که به راحتی میتوانند تغییر دهند و از نو بچینند دوست دارند.
علایق کودکتان را دنبال کنید
هیچکس درست نمیداند که علایق وسواسآمیز کودکان نوپا چگونه ایجاد میشوند، اما آنها معمول و شایع هستند و فرصتهایی عالی برای یادگیری فراهم میکنند.
اگر کودک نوپایی دارید که نمیتواند یک لحظه از فکر آتشنشانها بیرون بیاید و در مورد موضوع دیگری صحبت کند، به ایستگاه آتشنشانی بروید و آتشنشانها را در حال آماده کردن تجهیزاتشان تماشا کنید، یا یک کلاه آتشنشانی مخصوص بچهها و یک شیلنگ آبپاشی برای بازیهای تابستانی تهیه کنید.
اگر اولین کاری که کودک نوپایتان هر روز صبح انجام میدهد، پوشیدن دامن رقص باله است، با رفتن به محل تمرین یک گروه رقص باله، مجذوبیت او را تشویق کنید تا کودکتان بتواند بچههای بزرگتر را در حال انجام کاری که رویایش را دارد، تماشا کند تا ببیند که چه اتفاقی میافتد.
همچنین کتابهای تصویری فوقالعادهای وجود دارد که به کودک نوپا همه چیزهایی را که میتواند دربارهٔ زندگی یک موسیقیدان، رقصنده یا آتشنشان یا هر چیزی بداند به او میگوید و اگر هیچ کتاب مناسبی در مورد موضوع مورد علاقهٔ فرزندتان در دسترس نیست، هر کتاب دیگری با تصاویر بزرگ و رنگی را بردارید و خودتان داستانهای مشخصی با موضوعی که میخواهید بسازید. به عنوان مثال، اگر کودک نوپایتان دیوانهٔ نهنگهاست، به دنبال کتابی در مورد طبیعت با عکسهای چشمگیری از نهنگها یا یک کتاب تصویری با نقاشیهایی از هنر دریانوردی باشید.
از سؤالاتش استقبال کنید
کودکان نوپا سؤالهای بیشماری با کلمات پرسشی «چگونه و چرا» میپرسند؛ از علت آبی بودن آسمان گرفته تا چرا موقع جوشاندن آب، بخار از کتری بیرون میآید، که گاهی والدین نمیتوانند پاسخ دهند.
اگر کودکتان شما را با سؤالی گیج کرد، بدون نگرانی به او بگویید که با هم پاسخ آن را پیدا میکنید. بعد فهرستی از سؤالاتش تهیه کنید و بگذارید شما را در حین نوشتن آنها ببیند. سپس فهرست را همراه کودکتان با خود به کتابخانه یا کتابفروشی ببرید و به دنبال کتابهای مربوط با موضوعات مورد نظرتان بگردید. پاسخ پرسشها را را در اینترنت نیز میتوانید پیدا کنید، اما کتابها برای شروع و معرفی اولویت دارند!